Čarnahorskaj movy jašče, jak byccam, niama, ale pra jaje havorać… Piłša ŭ svaim błogu Siarhiej Astraviec.
Mnie, možna skazać, amal usio roŭna: budzie isnavać čarnahorskaja mova — dobra, nia budzie — niachaj. I bolšaści eŭrapiejcaŭ heta taksama pavinna być da lampački, bo ich nijakim čynam nie datyčyć. Ale ž nie! Jak raniej pisali: savieckamu čałavieku da ŭsiaho jość sprava… I kali biełarus, prylacieŭšy ŭ Čarnahoryju, iranična zaznačaje: u ich tut była adzinaja mova, a ciapier, staŭšy niezaležnymi, vydumlajuć novyja, kožny svaju, to častka rasiejcaŭ havoryć pra heta ŭvohule vielmi razdražniona.
Serbaŭ možna jašče zrazumieć, a voś rasiejcy čaho aburajucca? Viadoma: usio praź ichniuju viadomuju zvyčku. Uklučy rasiejskaje telebačańnie i pačuješ razdražnionyja kamentary: nie padabajecca im, što va Ukrainie ŭłady sprabujuć pašyryć dy ŭmacavać ukrainskuju movu. Adnačasova sa strymanym zadavalnieńniem paviedamlajecca, što ŭ Biełarusi vielmi značna skaročana navučańnie na biełaruskaj movie na karyść movy rasiejskaj, zrazumieła.
Rasiejcy badaj nieŭśviadomlena zychodziać z taho, što ŭ byłoj Juhasłavii rolu rasiejskaj movy vykonvała serbskaja. Voś i złujuć… Hetaja chvaroba maje mocnyja karani i ŭ našym horadzie-hieroi. Staličny maładzion, apynuŭšysia na Eŭrabačańni, paviedamlaje biełarusam: “Pacikaviŭsia ja ŭ juhasłavaŭ: jak jany padzialilisia, mova-to ŭ ich choć ahulnaja zastałasia ci nie? Ale movy stali prydumvać ciapier kožny svaju! Voś i śpiavačka sa Słavienii budzie śpiavać na słavienskim varyjancie serbskaj movy…”
I hetuju prynamsi chłuśniu słuchajuć dziesiać miljonaŭ, bo dobra viadoma, što słavienskaja mova isnuje daŭno i źjaŭlajecca samastojnaj. Užo nie kažu ab tym, što pry SSSR Biełaruś sa Słavienijaj byli braterskimi respublikami, adbyvaŭsia kulturny abmien. Ale što kazać, kali ŭ nas dahetul błytajuć jaje sa Słavakijaj…
Traplajučy ŭ inšaje moŭnaje asiarodździe, luby moža razhubicca, tolki z časam pačynaje aryjentavacca, pryčym kali robić namahańni. Možna mierkavać, što bolšaść rasiejcaŭ, i biełarusaŭ taksama, takich namahańniaŭ nia robiać. Bo patrebna zvyčajnaja cikaŭnaść i uśviedamleńnie raznastajnaści, bahaćcia słavianščyny. U recepcyi tabie ź vialikimi vačyma havorać, što ty adziny, chto vyvučyŭ, jak zdaroŭkacca pa-miascovamu, heta ž takoje dziva!
U encyklapedyjach pišuć, što pytańnie z čarnahorskaj movaj zastajecca sprečnym, dziaržaŭnaj jana nie abvieščana i realna źjaŭlajecca dyjalektam serbskaj. Adnačasova zaznačajecca: čarnahorskaja mova za apošnija paŭtara stahodździa stała amal nie adroźnivacca ad serbskaj. Da ŭklučeńnia Čarnahoryi ŭ ahulnuju dziaržavu z serbami, charvatami, słaviencami aficyjna isnavała čarnahorskaja mova z ułasnym alfabetam. Padčas reformy 1863 hodu adbyłasia unifikacyja paŭdniovasłavianskich moŭ, čarnahorcam dali ahulny — serbacharvacki alfabet. Jašče paźniej čarnahorskuju movu ŭvohule zabaranili. Jak znajoma!
Možna jašče pry žadańni adšukać deklaracyju Čarnahorskaha Pen-centru, što datyčyć hetaj spravy, u jakoj jość takija słovy: “Usie słavianskija movy, aproč movy čarnahorcaŭ, majuć svaju etničnuju, nacyjanalnuju nazvu. Z navukovaha punktu hledžańnia i z punktu hledžańnia nacyjanalnych intaresaŭ Čarnahoryi niama nijakich — ni navukovych, ni palityčnych pryčynaŭ nie nazyvać čarnahorskuju movu ŭ aficyjnym paradku svaim imiem”…
Pamiatajecie vypusknika instytuta FSB, jaki raskatvaŭ pa Hrodnie sa ściaham Navarosii? Ciapier jon staŭ varšaŭskim biznesmienam29
Kamientary