Kino33

Mierkavańnie: Sapraŭdy nacyjanalnyja tvory siońnia — heta nie tolki pra vielič sivoj minuŭščyny i navat zusim nie pra jaje

«Kryštal» Darji Žuk pakazvaje, čamu «nacyjanalnaje kino» nie moža być takim, jakim mnohija jaho dahetul ujaŭlajuć. Mierkavańnie Antona Lavickaha. 

Tradycyjny siužet biełaruskaha nacyjanalizmu — dałučeńnie da śvietu, udzieł u sučasnaści. «Ludźmi zvacca» Kupały — pra hetaje chadžeńnie. Jość mienš viadomyja, detaloviejšyja prahramy (naprykład, u Kaściukieviča ci ŭ Nastaśsi Kołas).

Sposab udziełu ŭ žyćci byŭ rucham cieraz nacyjanalnaje (partykularnaje) da ahulnaha. Heta mo' pravilnaja dyjalektyka: apisańnie mahčymaje, kali materyjał razhalinavany i raznastajny, zdolny da samastojnaści.

Havorka idzie pra sistemnaść. Redka chto zdolny mabilizavać ułasnuju ŭjavu, kab advolna, ale pierakanaŭča stvarać sistemy. Lem i Borchies — jaskravyja prykłady; ale takaja abstraktnaść, adciahnienaść i ad čytača patrabuje adpaviednaha ŭmielstva. Daniła Žukoŭski krytykavaŭ biełaruskija ŭzory takoj razumovaj samazasiarodžanaści — Bałachonava, Baciukova — jak «vyłoŭlivańnie idej z pavietra».

Inšy biełaruski prykład, jaki varta ŭpamianuć, — Juchnaviec. Jon taksama pasuje ŭ hety rad.

Takim čynam, padsumavaŭšy: pośpiech — dynamika i suvierennaść — mahčymyja, kali materyjał sistemny, a apisańnie abaviazanaje rabocie.

* * *

Zdajecca, mierkavanaje biełaruskaje nacyjanalnaje kino zaŭsiody ŭjaŭlałasia ŭ katehoryjach realizmu. Realizm kanceptualizuje tvorčaść jak daśledavańnie typovych źjaŭ žyćcia. Madelujecca sietka imaviernaściej, jakija nadajuć tvoru padstavovuju vartaść, praktyčnaje značeńnie. Słavutyja adkryćci biełaruskaj litaratury pieravažna zastalisia łakalnymi — najlepiej pakazać biełaruskaha sielanina, kalektyvizacyju.

Niezdarma nacyjanalnaje kino ŭ Savieckaj Biełarusi zrabiŭ Turaŭ. Heta była ekranizacyja Mieležavaha šedeŭra — «Paleskaj chroniki».

Ale nacyjanalnaje kino, vymieranaje nacyjanalizmam, daŭno patrabuje hraničnaha napružańnia analityčnaha rozumu. Kab zrabić nacyjanalnaje kino ŭ ciapierašniaj Biełarusi, niedastatkova ekspłuatavać ramantyčnyja śpiekulacyi pra značeńnie biełaruskaj movy i vielič sivoj minuŭščyny. Rytaryčnaje śmiećcie, jakoje panuje ŭ biełaruskaj litaratury i histaryjahrafii, litaraturaznaŭstvie i palitycy, daŭno chavaje adsutnaść sistemnaści. 

Uzajemnaja adasoblenaść źjaŭ, što musili b utvarać sistemu, pilna patrabuje mietaapisańnia. Vynachodstva ŭ katehoryjach i paniaćciach, umieńnia zirnuć na siabie adstaroniena, navat adčužana.

* * *

Novaje nacyjanalnaje kino pavinna znajści novyja paniaćci. Kali ŭžo niemahčyma vyzvalić kaštoŭnuju katehoryju nacyi z łancuhoŭ taŭtałohij, jakimi jaje abłytali pieśniary adviečnaha šlachiectva i nacyjanalnaha charaktaru, treba pakinuć jaho ŭbaku.

Racyjanalnaje vyznačeńnie mety — kštałtavańnie supolnaści haradskoj kultury, — mahčymaje i praź inšyja katehoryi. Jany mohuć być sakavita-biełaruskija (hurtavańnie i sumoŭje, roščyna i dziejsnaść) abo biazdušna-internacyjanalnyja — sinierhietyka, rynak (dačynieńnie popytu i prapanavańnia), sistema.

Ci była takaja meta ŭ stvaralnikaŭ «Kryštala»? Vydaje na toje, što nie było. Mahčyma, film stychijna — mižvolna — vykanaŭ padobnuju prahramu.

* * *

Jak mahčymyja mif, štamp? Abo falkłor — uščylnieńnie fabuły, jakoje robić jaje mahčymaj dla rehularnaj, ekanomnaj repradukcyi: u filmie — raskaz ab tym, što jakasny biełaruski kryštal pradajuć u Francyi. Jany ažyćciaŭlajucca taksama praź sistemnaść nazirańnia i praktyki.

Rabota ź mifam, štampam i falkłoram, zdajecca, vyznačajučy admoŭnyja baki filma (reflektornaje i tamu bieskarysnaje staŭleńnie da štampu — piesimistyčnaje adprečvańnie, a mif 90-ch, jaki zhadžaje film, žyvicca etatysckaj, paternalisckaj etykaj; apaviadańnie pra zaniadbańnie i zaniapad «lichich 90-ch» biespamyłkova možna łakalizavać u ideałahičnym abšary Biełarusi), vyznačaje i stanoŭčyja.

Heta nienaviaźlivaja, ale hnutkaja dynamika siužeta (1). Suvierennaja vyraznaść dyjałohaŭ (2). Nieadnastajnaść piersanažaŭ (3). Źmiastoŭnaść vizualnaj dramaturhii (4). Z hetaha vynikaje strukturnaja mahčymaść davieru da histaryčnaj rekanstrukcyi filma: abhruntavańnie jahonaj realistyčnaj pretenzii. Hetyja čatyry ŭłaścivaści robiać apisańnie sistematyčnym.

Najpierš heta tyčycca nazvy. Jana z vynachodlivaj dakładnaściu (uražvajuć kryštalovyja śviacilniki) źviazvaje nity hutarak, učynkaŭ i pryčynna-vynikovych suviaziej u vuzły siužeta i asnoŭnaj dumki.

* * *

«Kryštalovy lebiedź» (ci moža nazva pa-biełarusku pierakładacca z anhlijskaj movy?) kartahrafuje dośvied biełaruskich 90-ch z akuratnaściu. Jana vyjaŭlajecca ŭžo ŭ tym, što niajasna: ci heta jašče demakratyčny epizod 1991—1994, ci ŭžo narod, adviedzieny ad biezdani.

Hetaja kartahrafija ź lubosnaj pilnaściu pakazvaje dziaržavu i infrastrukturu, biurakratyju i ŭłučeńnie Biełarusi ŭ hłabalnuju płyń ludziej, tavaraŭ i idej. Kłasičny padzieł na horad i viosku, jaki zajmaŭ biełaruskuju litaraturu 1960—1970-ch, abvastrajecca: Chrustalny farmalna mo' ŭžo nie vioska, ale madernaść raźmierkavanaja hranična nieadnolkava i pamiž haradami. Na adnym baku hetych fajnych admietnaściaŭ — vydaskanaleny maŭlenčy etykiet (vy tam u Minsku usie na vy?), ujaŭlenyja supolnaści intelihiencyi i nacyi (materyjalizavanyja kołasam, Leninam i partyzanami ŭ muziei Azhura), atrymanyja ŭ spadčynu ŭstanovy kulturnaj palityki, jakija ŭznaŭlajuć hetyja supolnaści, robiać ich faktam praktyčnaha žyćcia. Paralelna hetyja ŭstanovy i supolnaści napaŭniajucca novym źmiestam, novaj štodzionnaściu, tam vyśpiavaje novy klok. Daŭniejšy žyćciovy śviet niezvarotna razburany i tut: «duchoŭnaja praktyka» — ci to radzima, ci joha, ci karmičnaje praktykavańnie — raściarušanyja ŭ materyjalnaj niastačy, pobytavaj nieŭładkavanaści.

Pa inšy bok — svabodnyja prastory vyklučanych z madernaści hrup. Tut litaraturnaj movaj hrebujuć («jazykom časać» — heta mo nie hetak pra daskanałuju ruskuju fanietyku, a bolš pra toj samy etykiet). Tut asnoŭnym kamunikacyjnym srodkam zastajecca hvałt, jaki strukturuje štodzionnaść, uzajemadziejańni, identyčnaści. Aznačaje žyćcio: armiju, kachańnie i cialesnaść.

Dla hetych hrup ci nie adziny srodak udziełu ŭ madernaści — rabota. Mienavita jana stanović pryvatny resurs hordaści, stabilnaha samaadčuvańnia, samarazumieńnia. Tojesnaść ludziej Chrustalnaha štodnia padtrymlivajecca na zavodskaj prachadnoj: tut nie vidać, ci vajna na vidziku ŭ muziei maje značeńnie. Razbureńnie pravił u filmie pakazana z uražalnaj trapnaściu: jano najpierš vyražajecca ŭ zaniadbańni pracy. Praca i rabota hublajuć sens uvačavidki, i Francyja, ź jejnym funkcyjanalnym — i spraviadlivym? — rynkam zastajecca apošnim samaapraŭdańniem biełaruskaha kryštalu. Pa-svojmu załučajučy režym času, jaki panuje ŭ Chrustalnym, u toj sukupny ruch, jaki nazyvajuć demakratyčnym tranzitam. Aby jon jaki byŭ.

U hetym viaźmie dośviedaŭ małazaŭvažny biełaruski nacyjanalizm. Kurejčyk užo vykazaŭsia na hety kont — ale, zdajecca, pamyłkova. 

Zadača ŭ tym, kab zastacca ŭ miežach realizmu i sistemna apisać hramadskija źjavy. Heta značyć, apisvać typovyja prykłady, uzory.

Fota facebook.com

* * *

Što takoje sistema, typ i rehularnaść? Inšy sposab paznačyć mif, štamp i falkłor; pa-nad hetymi paniaćciami ciažeje ŭ filmie stalinskaje paniaćcie radzimy.

Ci paddajecca sistema źmienie? Dakładniej: jakija mahčymaści ŭpłyvać na hetyja źmianieńni maje asoba? Indyvidualnaje namahańnie patanaje ŭ sistemie-radzimie: uniknuć strong connections składana, amal niemahčyma. Praź siłu hetych suviaziej Kupała kančajecca Laŭkami, i navat paśla krušeńnia złačynnaha režymu, u kulminacyjnuju paru krasavańnia tranzitu, toj-sioj patrapić rastłumačyć, čamu vierš «Kamunisty» Kulašova — heta šedeŭr.

* * *

«Kryštalovy lebiedź» raskazvaje nie pra adradžeńnie. Ale jahony siužetny tłum niedzie blizka. Historyja pra baćkaŭščynu — pra blajańnie-zoŭ jahniat i kryk varoninych hramad nad mohiłkami, muzyčny kanflikt u rytaryčnym supravadžeńni biełaruskaj paezii — robić sabie kłopat pra vyzvaleńnie asoby, indyvidualnuju dziejazdolnaść proci strong connections.

«C'mon, nothing will ever change here». Tut nikoli ničoha nie adbudziecca — abłudny analiz, niapraŭda: tak u filmie ŭpotaj zaviazvajecca siužet. Potym vyjaśniajecca, jak bahata ŭsiaho ŭ biesparadku. Pra heta sinchronna, u 90-ja, pisałasia ŭ repartažach časopisa «Maładość». Pra heta apaviadaje pryhoda hałoŭnaj hieraini.

Proźvišča hałoŭnaj hieraini napaminaje Paŭlinku — ci vypadkova, cikava? Vyraznuju paralel stanović dalikatnaść u siužecie. Vitajučy nadychod 90-ch, hetuju Kupałavu ŭdavanuju prastatu vytłumačvaŭ Hieorhij Kołas. Jon rekanstrujavaŭ Kupałava razavažańnie pra ŭdzieł u žyćciapisie čałaviectva, pra asvojtvańnie ŭ tekstach Dante i Šekśpira.

Fota facebook.com

* * *

Jak pišacca žyćciapis čałaviectva? Udzieł u žyćci. Abapał hetaj darohi paraskidanyja analityčnyja madeli, i «Kryštalovy lebiedź» prapanuje čarhovuju. Heta depresiŭnaja historyja, taki farmalny kryteryj dazvalaje procipastavić jaje ekzistencyjalisckim šukańniam. Kab pahadzić kirunki hetaj recenzii.

Jak pisaŭ Hajdehier, tolki ŭ navalnicy my asvojtanyja byccam udoma. Jakoje ŭžo tut adradžeńnie.

Kamientary3

Ciapier čytajuć

«Abmiarkoŭvajem pytańnie ab vyzvaleńni jašče 1300 źniavolenych». Tramp raskazaŭ, pra što havaryŭ z Łukašenkam20

«Abmiarkoŭvajem pytańnie ab vyzvaleńni jašče 1300 źniavolenych». Tramp raskazaŭ, pra što havaryŭ z Łukašenkam

Usie naviny →
Usie naviny

Kity, karabiel-pryvid i čyrvonaje śviatło: biełarus pierasiok Atłantyku pad vietraziem3

Kolkaść mašyn na polskaj miažy pieravaliła za 3500 — heta rekord6

Sustreča Trampa i Pucina pačniecca a 22-j hadzinie

Tolki 1% tych, chto vyžyŭ paśla Chirasimy i Nahasaki, paśla pamierli ad rakavych chvarob, vyklikanych radyjacyjaj9

«Nioman» urvaŭ pieramohu ŭ «Kłakśvika» pa pienalci i prabiŭsia ŭ płej-of kvalifikacyi Lihi kanfierencyj13

Praryŭ rasijan kala Dabrapolla: ci sapraŭdy USU ŭdałosia niejtralizavać pahrozu2

Tramp spadziajecca na dobruju sustreču z Pucinym, ale nie ličyć jaje samaj važnaj5

Kitajec sprabavaŭ pierasłać z ZŠA ŭ škarpetkach bolš za 850 čarapach

Kazachstan upieršyniu abyšoŭ Rasiju pa VUP na dušu nasielnictva7

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

«Abmiarkoŭvajem pytańnie ab vyzvaleńni jašče 1300 źniavolenych». Tramp raskazaŭ, pra što havaryŭ z Łukašenkam20

«Abmiarkoŭvajem pytańnie ab vyzvaleńni jašče 1300 źniavolenych». Tramp raskazaŭ, pra što havaryŭ z Łukašenkam

Hałoŭnaje
Usie naviny →

Zaŭvaha:

 

 

 

 

Zakryć Paviedamić