Historyja1010

Jana była izhojem pry žyćci, siońnia jaje vyjavami ŭpryhožvajuć madelnaje adzieńnie i hadzińniki

Kali b jana padniałasia z mahiły, jana b nie pavieryła. Pry žyćci hetuju tulahu z-pad Słucka ličyli dzivačkaj, ciapier jaje imia trapiła ŭ «Suśvietnuju encykłapiedyju naiŭnaha mastactva». Adzinaje ad Biełarusi. Ale čamu? Što ŭ tvorach Kiš takoha?

Alena Kiš. List da kachanaha. 1930-ja hady. 

Čas vandroŭnych mastakoŭ

U pieršaj pałovie XX stahodździa pa Biełarusi chadziła šmat samadziejnych mastakoŭ-vandroŭnikaŭ. Jany hrukali ŭ dźviery i prapanoŭvali stvaryć upryhožańnie dla chaty šanoŭnych haspadaroŭ — malavany dyvan.

Ale Drazdovič byŭ daloka nie adziny ŭ svaim ramiastvie, čyjo imia my viedajem. Historyja zachavała imia jašče adnoj pradstaŭnicy vandroŭnaj «mastackaj škoły» i tolki adzin jaje fotazdymak. Zvali hetuju žančynu Alena Kiš. Žyćcio mastački — prykład nieščaślivaha žyćcia tvorcy i spraviadlivaści, jakaja prychodzić tolki paśla śmierci. 

A zamuž vyjšła tolki adna

Alena Kiš naradziłasia ŭ miastečku Ramanava (ciapier — ahraharadok Lenina ŭ Słuckim rajonie) ci to ŭ 1889, ci to ŭ 1896 hodzie — dakładnych źviestak niama. Na pačatku XX stahodździa hetaje miastečka było davoli vialikaje: 260 dvaroŭ i kala 1500 žycharoŭ.

Alena Kiš. WIKIMEDIA COMMONS

Siamja była šmatdzietnaj: starejšy Mitrafan, paśla Alena, paśla — jašče šeść dziaciej. Daśledčyki ličać, što mastacki talent Kiš — heta siamiejnaje. Baćka majstravaŭ, brat Mitrafan byŭ viadomym u svajoj miascovaści cieślarom, dapamahaŭ adnaŭlać rośpisy ŭ carkvie. Siostry taksama dobra malavali. Darečy,

Bulba, sała ci jajki

Alena Kiš pačała malavać dyvany ŭ 1930-ja hady, kab prakarmić siabie i dapamahčy siamji. Bo časy byli niaprostyja. Z prychodam savieckaj ułady i pierajmienavańniem rodnaj vioski Ramanava, nazva jakoj nahadvała balšavikam pra carskuju dynastyju, pačalisia ekśpierymienty z kalektyvizacyjaj, jakija na pačatku 1930-ch vyklikali hoład u mnohich rajonach SSSR.

Alena malavała tam, kudy možna było dajści pieššu. Staroje palito ŭ łatkach, na nahach — halošy, za plačyma — miech z farbami. Mastačka chadziła z chaty ŭ chatu, šukała zamovy, damaŭlałasia pra košt: bulba, zbažyna, sała ci jajki. Kali haspadary pahadžalisia, mastačka zastavałasia žyć u toj chacie, pakul nie skončyć pracu.

Alena Kiš. Raj. 1930-ja.

Taki ład žyćcia ŭ kansiervatyŭnaj vioscy nie ŭchvalali. Alenu nazyvali «kaŭrychaj», «hultajkaj», «varjatkaj» (apošniaje — jašče i z pryčyny taho, što Kiš nadta ž škadavała katoŭ dy sabak).

Dyvany-apoviedy

Admietnaść naiŭnych mastakoŭ, pryznanych hienijami, što jany malujuć nie statyčny naciurmort abo piejzaž, a historyju.

«Raj» — zusim nie relihijny, ale dzivosny i pryvabny. Tyhry i lvy, jakich žyŭcom nie bačyli ni tvorca, ni jaje zamoŭcy. Miakkija ciopłyja džunhli, nietutejšyja ptuški. Tamu i hety «Raj» — miesca, kudy nie moh by trapić zvyčajny saviecki kałhaśnik, ale kudy vielmi chaciełasia pieranieścisia chacia b u dumkach.

Alena Kiš. Dzieva na vodach. 1930-ja.

Niahledziačy na nievialikuju raznastajnaść siužetaŭ, mastačka nie lubiła paŭtaracca: kali zamoŭca prasiŭ dyvan taki ž, jak bačyŭ u kahości, dyk kazała, što lepiej krychu padumaje i namaluje taki dyvan, jakoha ni ŭ kaho nie budzie. 

Jeła nie svoj chleb

U 1949 hodzie Alena Kiš utapiłasia — kažuć, ci to pra samahubstva, ci to pra niaščasny vypadak: niesła drovy, paśliznułasia na kładcy i ŭpała ŭ raŭčuk.

Vialiki Basałyha

Pracy Aleny Kiš adšukaŭ i viarnuŭ da žyćcia mastak Uładzimir Basałyha. U dziacinstvie jon časta byvaŭ na Słuččynie ŭ babuli i dziaduli i tam u viaskovych chatach bačyŭ na ścienach dzivosnyja malavanki, jakija nahadvali jamu staronki kazak. I hetyja staronki paŭtaralisia z chaty ŭ chatu, byccam by kazka była adna i taja samaja.

Farby na malavankach vyćvili ci ablacieli, pałatno było sapsavanaje brudam ci hnojem, krai abtrapalisia. Razam z žonkaj Uładzimir Basałyha adrestaŭravaŭ malavanki, viarnuŭ im kazačny vyhlad.

Paźniej artykuł pra Kiš źjaviŭsia ŭ «Suśvietnaj encykłapiedyi naiŭnaha mastactva», pryśviečanaj stahodździu tvorčaj dziejnaści Anry Ruso. Heta było pryznańnie na mižnarodnym uzroŭni — i tak atrymałasia, što nie tolki dla Aleny Kiš, a i dla ŭsiaho naiŭnaha mastactva našaj krainy.

Rusałki kličuć

Siońnia z vyjavami jaje malavanak vypuskajuć adzieńnie, upryhožańni i naručnyja hadzińniki — dzivosnyja lvy i tyhry bolš nie zamknionyja ŭ chatach. Jany na voli i padarožničajuć pa-za miežami Słuččyny.

Fota sa staronki Facebook Maksima Osipava

A piśmieńnica Zarasłava Kaminskaja napisała vydatnuju apovieść «Rusałki kličuć», pryśviečanuju tvorčaści Kiš.

Kamientary10

  • Žvir
    07.07.2024
    Takaja pryhožaja žančyna, a zastalasia adna. Nia dziva, u toj čas joj bylo nie znajsci adpaviednasci, blizkaj ūzroūniu jejnaj duchoūnasci, miarkuju, što zusim. Chto i byū - dyk taksama slyū dzivakom. A tut - kožny maliunak, heta apoviesc`, i apoviesc` biaskoncaja...

    I adkuļ joj heta bylo dadziena, bačyc` i adčuvac` toje, što nichto nia moh ni ūbačyc`, ni adčuc`, ni vyjavic`? Što/Chto nadzialiaje liudziej pryznačeņniem, kab dac` šaniec inšym, chto naūkol - hluchim, sliapym i durnym ?
  • dočka Maksima Dizajniera
    07.07.2024
    čakajem na
    Aleś Puškin
  • amataru zp
    07.07.2024
    Žir, miesca śvietnika śviety zaniata dauno )

Ciapier čytajuć

Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž43

Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž

Usie naviny →
Usie naviny

«Kava stanie raskošaj». Biełarusy šakavanyja cenami ŭ kramach16

«Apantanaści hieapalitykaj, jak u Rasii, u nas siońnia niama». Historyk parazvažaŭ, ci pieražyvuć biełarusy «russkij mir»16

Rubia patłumačyŭ zajavu Trampa pra zbroju dla Ukrainy za košt NATA

«Horad pracoŭnaj słavy 1941—1945». U Baranavičach adkryli manumient ź dziŭnaj nazvaj9

U Biełarusi i Rasii raspracujuć štučny intelekt z tradycyjnymi kaštoŭnaściami4

Asudzili za «sadziejańnie ekstremizmu» byłoha dyrektara škoły

Vučonyja znajšli ahromnistaje radovišča zołata, jakoje źmiaščaje 99,999% usiaho zołata płaniety8

U Polščy adbyłosia DTZ z aŭtobusam, poŭnym biełarusaŭ3

Makron zajaviŭ pra hatoŭnaść adpravić va Ukrainu 50 tysiač vajskoŭcaŭ6

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž43

Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž

Hałoŭnaje
Usie naviny →

Zaŭvaha:

 

 

 

 

Zakryć Paviedamić