Śviadomych ci savieckich — kaho bolš siarod biełarusaŭ? Novaje daśledavańnie biełaruskaj identyčnaści
Praciŭnikaŭ Alaksandra Łukašenki zastajecca bolš, čym prychilnikaŭ. Adnak na fonie vajny i prapahandy vyrasła kolkaść prychilnikaŭ intehracyi z Rasijaj. Niekatoryja vyniki novaha sacyjałahičnaha apytańnia prymušajuć zadumacca.
Daśledčyk — niezaležny sacyjołah Filip Bikanaŭ u supracy z Fondam imia Frydrycha Ebierta.
Daśledavańnie pravodziłasia mietadam anłajn-apytańnia z 12 žniŭnia pa 6 vieraśnia 2022 hoda. Jaho ŭdzielnikami byli 1 279 žycharoŭ biełaruskich haradoŭ va ŭzroście ad 18 hadoŭ.
Adznačajecca, što na vyniki moh paŭpłyvać taki faktar, jak strach.
Ad «śviadomych» da «rusifikavanych»
Filip Bikanaŭ vyłučaje 5 asnoŭnych hrup apytanych biełarusaŭ, pavodle ich staŭleńnia da nacyjanalnaj samaśviadomaści: «śviadomyja», «savieckija», «tyja, chto farmujecca», «abyjakavyja», «rusifikavanyja».
Siarod apytanych 14 pracentaŭ skłali «śviadomyja» — heta ludzi, jakija vystupajuć za maksimalnaje raźvićcio biełaruskaj movy i kultury, majuć prajeŭrapiejskija pohlady.
«Śviadomych» bolš siarod mužčyn, siarod ludziej z vyšejšaj adukacyjaj, z vysokim dastatkam, siarod rehijonaŭ najbolšy pracent «śviadomych» — u Minsku. «Śviadomych» šmat siarod pradprymalnikaŭ i IT, jakija addajuć pieravahu niedziaržaŭnym miedyja.
29 pracentaŭ apytanych — «savieckija», jany nastalhujuć pa SSSR. U ich pieravažaje rasijska-savieckaje, ale znachodzicca miesca i biełaruskamu. Na ich paŭpłyvała palityka «miakkaj biełarusizacyi» minułaha dziesiacihodździa.
U «savieckich» čaściej, čym u pradstaŭnikoŭ inšych hrup, pieravažaje siaredniaja adukacyja. Heta kvalifikavanyja rabočyja, siarod rehijonaŭ najbolšy pracent ich — u Homielskaj vobłaści. Jany adnolkava časta hladziać dziaržaŭnyja i niedziaržaŭnyja miedyja.
«Tych, chto farmujecca», 39 pracentaŭ. Jany nie majuć akreślenaj pazicyi adnosna ŭłasnaj nacyjanalnaj samaśviadomaści. Najbolšy pracent ich, kali brać rehijanalna, — u Bresckaj vobłaści.
Pradstaŭnikoŭ hetaj hrupy šmat u śfiery adukacyi, šmat i siarod kvalifikavanych rabočych. Heta aktyŭnaja aŭdytoryja jak dziaržaŭnych, tak i niedziaržaŭnych miedyja.
«Abyjakavych» — 13 pracentaŭ. Jany nie nadajuć pytańniam nacyjanalnaści amal nijakaj uvahi. Nacyjanalnaja kultura i mova dla ich nie zjaŭlajucca čymści važnym u sučasnym śviecie.
Ich pracent vyšejšy siarod žančyn, a taksama siarod žycharoŭ Homielskaj ci Mahiloŭskaj abłaściej. U ich siaredniaja adukacyja. Siarod ich mnoha niekvalifikavanych rabočych i rabotnikaŭ śfiery absłuhoŭvańnia. Jany addajuć pieravahu dziaržaŭnym miedyja.
«Rusifikavanych» — 4 pracenty. Dla ich nie charakterna biełaruskaje. Hetu novuju hrupu vyłučyli ź siehmienta najbolš radykalnych «abyjakavych». «Rusifikavanyja» nazyvajuć siabie «ruskimi», i mienavita jany ŭ bolšaj stupieni davali padčas apytańnia «biełarusafobnyja» adkazy.
Filip Bikanaŭ dapuskaje, što takija pohlady mohuć być charakternyja dla rasijan, jakija pierajechali ŭ Biełaruś.
Heta hrupa składajecca ź ludziej stałaha vieku ź siaredniaj adukacyjaj. Siarod ich šmat niekvalifikavanych rabočych ci viaskoŭcaŭ, zaniatych u sielskaj haspadarcy, ale z vysokim dachodam. Najčaściej heta ŭdaŭcy (udovy) i adzinokija ludzi. «Rusifikavanyja» — aktyŭnaja aŭdytoryja dziaržaŭnych miedyja.
Jak biełarusy vyznačajuć svaju prynaležnaść?
«Rola biełaruskaha hramadzianstva i najaŭnaści baćkoŭ-biełarusaŭ za dva hady značna źniziłasia, što, vierahodna, źviazana z rostam emihracyi z krainy, pavieličeńniem dyjaspary biełarusaŭ pa ŭsim śviecie», — dapuskajuć u daśledavańni.
Padziei 2020 hoda značna paŭpłyvali na ŭsprymańnie biełarusami siabie: mierkavańnie ab tym, što my asobny narod, za dva hady stała značna bolš papularnym.
Ideja tryadzinstva biełaruskaha, ukrainskaha i ruskaha narodaŭ pastupova hublaje prychilnikaŭ. Adbyvajecca adryŭ ad savieckich i prarasijskich pohladaŭ.
«Śviadomyja» vielmi redka ličać, što dziaržava źviazvaje biełarusaŭ. Jany vierać u samastojnuju historyju biełarusaŭ, u adroźnieńnie ad «savieckich» i «rusifikavanych».
Dla «abyjakavych» pražyvańnie na terytoryi, pachodžańnie, hramadzianstva ličacca važnymi faktarami nacyjanalnaści. U farmavańni svaich pohladaŭ i kaštoŭnaściaŭ jany nie ŭličvajuć movu, kulturu krainy, u jakoj naradzilisia. Dla ich nacyjanalnaść — toje, što napisana na papiery.
«Savieckija» adroźnivajucca tym, što dla ich luboŭ da krainy adyhryvaje našmat bolšuju rolu, čym dla inšych hrup, što śviedčyć ab ich absalutna stanoŭčym staŭleńni da krainy i jaje kultury, niahledziačy na nastalhiju pa SSSR.
Biełarusaŭ čaściej ličać miralubivymi, radziej — mocnymi i niezaležnymi
Partret typovaha biełarusa pazityŭny. Bolš za ŭsio biełarusy ŭ sabie šanujuć dabryniu, pracavitaść, sumlennaść, spahadlivaść i spakoj. U toj ža čas hałoŭnyja niedachopy — ciarplivaść i bajaźlivaść. Davoli časta biełarusaŭ ličać patryjotami.
U paraŭnańni z 2021 hodam biełarusaŭ stali značna čaściej ličyć miralubivymi i pracavitymi, a taksama kansiervatarami, radziej — mocnymi i niezaležnymi.
Samaje pazityŭnaje staŭleńnie da biełarusaŭ u «savieckich», jakija ličać vielmi važnaj luboŭ da krainy, a samaje niehatyŭnaje — u «rusifikavanych».
«Savieckija» z 2021 hoda stali čaściej asacyjavać biełarusaŭ z prahresiŭnaściu, dabrynioj, spahadlivaściu. Jany radziej usprymajuć ich bajaźlivymi. «Śviadomyja» stali radziej dumać ab biełarusach jak ab nieprykmietnych, šerych.
U «rusifikavanych» simpatyj da biełarusaŭ pamienieła. Jany bolš nie atajasamlivajucca jak dobryja, adkrytyja i prahresiŭnyja. U charaktary biełarusaŭ heta hrupa adznačaje zahany: chitraść, złość, skvapnaść.
«Abyjakavyja» našmat radziej za pradstaŭnikoŭ inšych hrup ličać biełarusaŭ pracavitymi i našmat čaściej — słabymi.
Vałodańnie biełaruskaj movaj
58 pracentaŭ «śviadomych» zajaŭlajuć, što svabodna vałodajuć jak vusnaj, tak i piśmovaj biełaruskaj movaj. U toj ža čas, bolš za 40 pracentaŭ «savieckich» dy bolš za 30 pracentaŭ «abyjakavych», «rusifikavanych» i «tych, chto farmujecca» ličać, što svabodna vałodajuć biełaruskaj movaj.
«Heta asabliva dziŭna ŭ vypadku z «rusifikavanymi», jakija zaŭsiody karystajucca ŭ paŭsiadzionnym žyćci ruskaj movaj. Adnak, chutčej za ŭsio, siehmienty siabie paprostu pieraaceńvajuć, bo siarod tych, chto «svabodna vałodaje jak vusnaj, tak i piśmovaj biełaruskaj movaj», bolš za 60 pracentaŭ užyvaje abo miascovuju havorku, abo miešaninu z ruskich i biełaruskich słoŭ», — adznačajecca ŭ daśledavańni.
Zaŭziatyja praciŭniki i prychilniki
Na praciahu apošniaha hoda nazirajecca istotny zruch u bok zadavolenaści ahulnym napramkam raźvićcia Biełarusi. Ale ŭ hramadstvie isnujuć supraćlehłyja siehmienty z roznaj stupieńniu davieru da dziaržaŭnych i niezaležnych struktur:
— «zaŭziatyja praciŭniki», jakija nie daviarajuć usim dziaržaŭnym strukturam i daviarajuć niezaležnym — 21%;
— «zaŭziatyja prychilniki», jakija padtrymlivajuć ciapierašniuju aficyjnuju ŭładu — 9%;
— «chutčej praciŭniki» — 30%;
— «chutčej prychilniki» — 41% (z-za akruhleńnia suma nie roŭnaja 100%).
Jadrami dvuch hrup zjaŭlajucca «śviadomyja» i «savieckija». Jany apiryšča dla sacyjalnaha kanfliktu ŭnutry krainy. Hetyja hrupy znachodziacca ŭ svaich infarmacyjnych puzyrach i imknucca nie kantaktavać adna z druhoj.
«Jany zajmajuć stroha supraćlehłyja pazicyi pa pytańni napramku raźvićcia biełaruskaj dziaržavy i vykazvajuć vielmi mocnuju niepryjaznaść adno da adnaho, vykarystoŭvajuć roznyja krynicy infarmacyi. Pradstaŭniki hetych hrup ličać «alternatyŭny bok» niebiaśpiečnym jak dla siabie asabista, tak i dla hramadstva ŭ cełym», — adznačaje aŭtar daśledavańnia.
55% «zaŭziatych prychilnikaŭ» zhodnyja sa śćviardžeńniem, što pasłuchmianaść i pavaha da ŭłady — samyja važnyja dabradziejnaści, jakija pavinny zasvoić dzieci.
89 pracentaŭ respandentaŭ ličać, što prynižeńnie čałaviečaj hodnaści niedapuščalnaje ni ŭ jakim razie. 61 pracent nastojvaje, što hramadzianie pavinny mieć prava kantralavać vydatki dziaržavy.
Dla «śviadomych» charakternaja prychilnaść da demakratyčnych kaštoŭnaściaŭ i nieciarpimaść da hvałtu. Takoj ža pazicyi trymajecca hrupa «tych, chto farmujecca».
«Rusifikavanyja» čaściej hatovy apraŭdvać hvałt luboha rodu, pierakładać adkaznaść na dziaržavu i zvyšnaturalnyja siły.
«Savieckija» schilnyja da pasłuchmianaści, talerantnaści da dziaržaŭnaha hvałtu i viery ŭ zvyšnaturalnaje.
Paboleła prychilnikaŭ sajuzu z Rasijaj
U paraŭnańni ź minułym hodam kolkaść prychilnikaŭ intehracyi z Rasijaj vyrasła, i siońnia ich krychu bolš, čym apanientaŭ, choć ni adna z pazicyj nie zavajavała bolšaści.
U 2022 hodzie za sajuz z Rasijaj vystupiła 38 pracentaŭ respandentaŭ (plus 10 pracentnych punktaŭ da ŭzroŭniu 2021 hoda), za kaalicyju ź ES — 15 pracentaŭ, adnačasova za RF i ES — 28 pracentaŭ (minus 5), za Biełaruś pa-za ŭsiakimi hieapalityčnymi sajuzami — 19% (minus 5).
Asnoŭnaja baza padtrymki zbližeńnia z Rasijaj — heta «savieckija» i «rusifikavanyja». Jany čaściej vystupajuć za stvareńnie adzinych Uzbrojenych sił (36% siarod «savieckich» i 35% siarod «rusifikavanych») i abjadnańnie enierhietyčnaj sistemy (36% i 44%).
Za adzinuju valutu z Rasijaj vystupaje 16 pracentaŭ apytanych, za abjadnańnie Uzbrojenych sił — 20 pracentaŭ, ahulnaje hramadzianstva — 22 pracenty, stvareńnie nadnacyjanalnych orhanaŭ ułady — 11 pracentaŭ, ahulnuju simvoliku — 5 pracentaŭ.
U adnosinach da vajny, zhodna z daśledavańniem, 41% nie zajmaje ničyj bok, Rasiju padtrymlivaje 39% apytanych, Ukrainu — 20%.
Siarod «śviadomych» amal nichto nie padtrymlivaje pahłybleńnie intehracyi z Rasijaj u lubych formach.
Dla ich važna zachoŭvać nacyjanalnuju niezaležnaść, jakaja ŭ ich ujaŭleńni moža być pastaŭlena pad pahrozu intehracyjaj. «Savieckija» i «rusifikavanyja», naadvarot, čaściej usprymajuć biełarusaŭ i rasijan adzinym narodam ci ŭvohule ličać siabie ruskimi.
Filip Bikanaŭ padkreślivaje, što pad intehracyjaj biełarusy redka majuć na ŭvazie źlićcio asnoŭnych dziaržaŭnych instytutaŭ. Jak prychilniki, tak i praciŭniki čaściej ličać, što jana najpierš pavinna aznačać supracoŭnictva ŭ navukova-techničnaj śfiery (48% siarod prychilnikaŭ i 15% siarod praciŭnikaŭ) i stvareńnie ahulnaj vizavaj prastory (44% i 13%).
Jakija prablemy chvalujuć hramadstva?
Najbolš aktualnymi prablemami zastajucca ekanamičnyja: rost cen, nizkija zarobki i piensii, što ŭ cełym charakterna dla biełaruskaha hramadstva ŭ roznych zamierach.
U top-5 prablem taksama ŭvajšli palityčnyja pytańni, jak vajna pamiž Rasijaj i Ukrainaj (87%) i sankcyi z boku Jeŭrasajuza i ZŠA.
Pavodle daśledčyka, roznyja hrupy pa-roznamu ŭsprymajuć aktualnaść i važnaść vajny, ale chvaluje jana ŭsich.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
I ničoha nie źmianiłaś na sieńnia, i nie źmienicca. Tut marnyja spadzievy. Biełarusy nie žadajuć być biełarusami pa sutnaści, chiba pa pašparcie, ale pa-rusku i z ruskimi ŭ ščylnym chaŭrusie
Čamu? Bo redahavali vynikovyja materyjały ŭkrainskija redaktary, jakija siadziać u Kijevie pad bombami i viejernymi adklučeńniami śviatła. Nie viedaju, jak heta apraŭdvaje toje, što niama viersii daśledavańnia pra nacyjanalnuju identyčnaść na nacyjanalnaj movie, ale...
Jość i stanoŭčaja dynamika. Za hod, jaki minuŭ z papiaredniaj prezientacyi anałahičnaha daśledavańnia, sam Filip pierajšoŭ z rusifikavanych u śviadomyja i, u adroźnieńnie ad letašniaj imprezy, raspaviadaŭ pra nacyjanalnuju identyčnaść biełarusaŭ pa-biełarusku.
To bok, jość spadziavańnie, što naleta biełarusy ŭ daśledavańni pra samich siabie spačatku vydaduć tekst, tablicy i hrafiki na svajoj movie, a ŭžo potym buduć heta pierakładać na ŭsiakija inšyja.