Savieckaja dačka prezidenta BNR

Rahnieda Alachnovič — dačka «vorahaŭ naroda». Jaje baćka ŭznačalvaŭ biełaruski ŭrad na vyhnańni, a maci represavali za nacyjanalizm. U savieckija časy hetaha było dastatkova, kab całkam «vypaści» z žyćcia.

Jana — dačka Vincenta Žuk-Hryškieviča i Ksieni Łapickaj. Baćku savieckija karnyja orhany zabrali, kali joj było vosiem hadoŭ. Kali było trynaccać — aryštavali maci. U vajnu adzin dziadźka — śviatar Mikałaj Łapicki — vyjechaŭ na emihracyju, inšy dziadźka — Ivan Kasiak — pracavaŭ u Biełaruskaj narodnaj samapomačy ŭ časie akupacyi, a paśla staŭ palitemihrantam. Jak u takich pierypietyjach składaŭsia los spadaryni Rahniedy? Jana pra toje nie achvočaja raskazvać. Viadoma, što za ŭtojvańnie faktaŭ ź bijahrafii ŭ 1951-m jaje vyklučyli z univiersiteta.

…Kali ŭ 1939 hodzie kamunisty pryjšli ŭ Zachodniuju Biełaruś, Rahnieda była na vakacyjach u svajakoŭ na Dzisienščynie. «Na pačatku vieraśnia tudy pryjechała mama. Tam my i «vyzvalicielaŭ» — Čyrvonuju armiju — sustreli. A dadomu, u Vilniu, viarnulisia, kali tam užo haspadaryli litoŭcy (Stalin addaŭ im horad). Navučańnie va ŭniviersitecie (mama była na piatym kursie ahranamičnaha fakulteta) pieraviali na litoŭskuju movu. Daviałosia jechać va Ukrainu, dzie jana skončyła ahranamičny fakultet Lvoŭskaj politechniki. Pracavała ahranomam na Lvoŭščynie. «Tam nas i zaśpieła «Ajčynnaja» vajna, — pryhadvaje spadarynia Rahnieda. — Viadoma, skrušnyja časy lahčej pierabyvać siarod rodnych. Mama pachodziła ź viosački Zaścienki kala Ižy (Vilejščyna). Tamu, nabyŭšy z dapamohaj Ukrainskaj samapomačy patrebnyja dakumienty, my nakiravalisia — dzie padvodaj, a dzie i ciahnikom — u Vilejku».

Išoŭ 1944 hod. Muž vajavaŭ u Italii, pad Monte-Kasina. Ale Ksienia Hryškievič naŭrad ci što viedała ab jaho losie. Treba było samoj vyznačacca z dalejšym žyćciom: padavacca na zachad albo čakać prychodu kamunistaŭ. Vyrašyła ŭciakać. Adjazdžali, jak uspaminaje spadarynia Rahnieda, ci nie apošnim ciahnikom — na adkrytaj płatformie.

Ale dabralisia tolki da Vilni: Rahnieda zachvareła na anhinu.

«Pakul ja chvareła, mama pravodziła ŭ niaviedamy śviet svajho rodnaha brata, śviatara Mikałaja Łapickaha ź siamjoj, stryječnaha brata Ivana Kasiaka. My pieratryvali ŭ Vilni savieckija dy niamieckija bambiožki, chavalisia ź inšymi ludźmi ŭ sutareńniach, dzie mama, jak mahła, zakryvała mianie saboju». Znoŭ viarnulisia ŭ Vilejku. Prytulilisia ŭ staroj łaźni. Dom, u jakim raniej mieli pakoj, zhareŭ. Ksienia Hryškievič pajšła pracavać u Abłasny ziamielny adździeł. U adzin žnivieński dzień jaje z pracy pryviali dvoje vajskoŭcaŭ. Zrabili pieratrus. I zabrali žančynu. Na adychodzie jana paśpieła skazać dačce: «Ja jedu ŭ kamandziroŭku. A ciabie zabiare ciotka Nina». Ale Rahnieda zrazumieła, što heta była za kamandziroŭka.

Niekalki dzion dziaŭčynka prabyła ŭ łaźni. Potym małodšaja siastra maci zabrała jaje da siabie ŭ Ižu. Svajaki vyrašyli Rahniedu vučyć. Naniali dla jaje ŭ Vilejcy kvateru, padvozili charčy. Tak pačałasia savieckaja škoła.

Z ranicy jana chadziła na ŭroki, a paśla zaniatkaŭ — ź pieradačaj dla maci — da turemnych muroŭ.

«Adnojčy, stojačy la aharodžy, ja pabačyła mamu. Jaje viali dva enkavedysty. Prachodziačy kala mianie, jana cicha skazała: «Nie płač. Idzi damoŭ. Ja skora viarnusia». Jašče adzin raz bačyła mamu ŭ pačatku zimy. Aryštavanych užo trymali ŭ budynku turmy, a nie ŭ prybudovie da jaje, jak da hetaha. Kab pabačyć čałavieka, kali jon znachodziŭsia ŭ adnoj z kamier na druhim paviersie, treba było pierajści na procilehły bok vulicy i pahladzieć uvierch, na vokny viaźnicy. Ja tak i zrabiła. Praz kolki času ja pabačyła mamu. Jana ŭźnimała ŭ rukach kłunačak, jaki ja pieradała. Potym adkłała jaho, zharnuła ruki tak, niby mianie abdymała. Ale turemnyja vokny zakryli ščytami. Navat takoj uciechi ja bolš nie mieła».

U lutym pieradačy pačali viartać. Maŭlaŭ, maci vybyła na etap. Rahnieda čakała viestak. Nie dačakałasia. Značna paźniej joj paviedamili, što padčas epidemii tyfu ŭ viaźnicy maci pamierła. I «brackuju» mahiłu pakazali na vilejskich haradskich mohiłkach.

«La samaj aharodžy — parosłaja zžaŭciełaj travoju pustka. Krychu ŭzboč — stolik i łaŭka, farbavanyja ŭ błakit. Ja pakłała na sšerchłuju travu biełyja i čyrvonyja chryzantemy — praź dziasiatki hadoŭ pieršyja kvietki na mahiłu maci. Pamaliłasia za supakoj dušaŭ słuhi Božaje Ksieni i ŭsich, chto spačyvaje ŭ hetaj brackaj mahile».

Praź dzień, kali jana znoŭ pryjšła da mahiły, nie paznała jaje ŭžo. «Trava była skošana i prybrana, źnikli maje kvietki. Stała kryŭdna, horka».

A ŭ 1945 hodzie Rahnieda jašče chadziła ŭ škołu i spadziavałasia na viartańnie maci. Sa školnaha žyćcia jana ŭzhadvaje vypadak, kali administracyja pasprabavała arhanizavać viečar pytańniaŭ i adkazaŭ, u savieckim duchu. «Svaje cydułki my musili kidać u śpiecyjalnuju skryniu. Ale hety viečar tak i nie adbyŭsia. Bo ci ž možna było ŭ tyja časy davać tłumačeńni na zapyty kštałtu: «Raskažycie, kali łaska, pra Załaty viek u Biełarusi». Mnohija ŭ čas akupacyi vyvučali historyju pa padručnikach Vacłava Łastoŭskaha. Sprava, viadoma, mahła skončycca ŭ zaścienkach NKVD, ale našy piedahohi joj chodu nie dali».

Jašče ŭ trynaccać hadoŭ Rahnieda Hryškievič zachapiłasia paezijaj. Da 10 kłasa ŭ jaje naźbiraŭsia ceły sšytak ź vieršami i paemaj pra kazackaje paŭstańnie na Biełarusi. Školnica nie mieła z kim paraicca nakont svajoj tvorčaści i tamu vyrašyła źviarnucca adrazu da Jakuba Kołasa.

«Miłaja, słaŭnaja Rahnieda! — pisaŭ narodny paet dziaŭčyncy. — Tolki što pračytaŭ Vašu paemu, asnovaju jakoj pasłužyła dla Vas narodnaje padańnie… Sšytak z «Tajamnicaj ruin» ja pierasyłaju Vam. Kali Vy na jaho hlaniecie, to pabačycie, jak mnoha ŭ im čyrvonych rys. Padčyrknuta ŭsio, što treba pravić. …Ale nie z povadu hetych niedachopaŭ ja pišu Vam — u pilnaj rabocie nad saboju hetyja niedachopy buduć lohka zžyty — mnie było pryjemna i radasna pračytać». Takoha adkazu školnica i nie čakała. Zatym byli jašče listy ad Jakuba Kołasa.

Što stała z paemaj i vieršami Rahniedy?

«Sšytak z majoj paemaj «Tajamnicy ruin» u mianie ŭkrali ŭ studenckim internacie. I jaho mnie vielmi škada, bo tam byli praŭki, zroblenyja Kołasavaj rukoj. Kali mieć na ŭvazie, što ŭ 1951-m hodzie paśla 3 kursa mianie z univiersiteta vyklučyli jak dačku represavanych, to niaciažka zdahadacca, u archivach jakoj ustanovy hety sšytak, mahčyma, i ciapier znachodzicca».

Z 1948 hoda Rahnieda Hryškievič vučyłasia na biełaruskim adździaleńni fiłfaka BDU. Ale jak vyklučyli z univiersiteta, na tvorčaści pastaviła kryž.

Skončyć VNU zmahła tolki paśla śmierci Stalina, zavočna.

…Rahnieda Alachnovič pryśviaciła svajo žyćcio vykładańniu rodnaj movy i litaratury. Ad nastaŭnicy da staršaha navukovaha supracoŭnika NDI piedahohiki — taki jaje pracoŭny šlach. Na piensii — z 1987 hoda. Baćka niekali raiŭ joj zamiest fiłałohii vybrać miedycynu. Ale dačka nie pasłuchałasia. I, jak sama pryznajecca, nie škaduje. A niaspraŭdžanaja natura paeta realizavałasia ŭ dapamožnikach — pa tvorčaści Janki Bryla i biełaruskaj litaratury ŭ škole.

* * *

Rahnieda Alachnovič (Hryškievič)

nar. u 1931 u Vilni. Dačka staršyni Rady BNR Vincenta Žuk-Hryškieviča i represavanaj Ksieni Łapickaj. Za ŭtojvańnie faktaŭ bijahrafii ab baćkach była vyklučanaja z BDU ŭ 1951. Skončyła fiłfak paśla śmierci Stalina. Vykładała biełaruskuju movu i litaraturu, pracavała ŭ NDI piedahohiki.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0