Sapraŭdnyja biełaruskija simvały: «Pahoni» bolš jak 700 hadoŭ, čyrvona-zialony ściah taksama maładziejšy za bieł-čyrvona-bieły

Hierb «Pahonia» — vajar z uźniatym miačom na biełym kani ŭ čyrvonym poli — viadomy ŭ Biełarusi z hłybokaj staražytnaści.

U jakaści dziaržaŭnaha hierba Kniastva Litoŭskaha, staražytnaj biełaruskaj dziaržavy, jaje pačaŭ vykarystoŭvać vialiki kniaź Vicień u kancy XIII stahodździa.

«Vicień nača kniažyci nad Litvoju, izmyśli sabie hierb i ŭsiamu kniastvu Litoŭskamu piačać: rycar zbrojny na kani ź miačom, ježe nynie naryčuć Pahonia», — piša Hustynaŭski letapis.

Čamu «Pahonia»? Tak nazyvaŭsia vysakarodny zvyčaj, pašyrany ŭ našych ziemlach. U vypadku raptoŭnaha nalotu vorahaŭ — voś nalacieli čužyncy, schapili kaštoŭnyja rečy i dziaciej u pałon — usie mužčyny, jakija mahli trymać zbroju, siadali na koniej i pieraśledavali zachopnikaŭ, kab vyzvalić zabranych suajčyńnikaŭ.

U časy vialikaha kniazia Jahajły (XIV st.) na ščycie «Pahoni» źjaviŭsia šaścikancovy kryž — znak vienhierskich karaloŭ.

Adbyłosia heta paśla taho, jak vialiki kniaź ažaniŭsia ź Jadźvihaj, polskaj karaleŭnaj vienhierskaha pachodžańnia. Znak toj nahadvaŭ zdaŭna viadomy našym prodkam Jaryłaŭ kryž — simvał boha sonca i ŭradlivaści.

Carkva nadała «Pahoni» inšaje značeńnie: śviatary byli schilny ličyć jaje vyjavaj śviatoha Jurja, niabiesnaha apiekuna Biełarusi.

Vyjavaj «Pahoni» ŭpryhožanyja ŭsie dziaržaŭnyja dakumienty tahačasnaj Biełarusi, staronki «Litoŭskaj Mietryki» i «Statutaŭ».

«Pahonia» była na ściahach biełaruska­-litoŭskaha vojska va ŭsich vyrašalnych bitvach tych časoŭ — ad Hrunvalda da Oršy.

Paśla Lublinskaj unii «Pahonia» naroŭni z polskim biełym arłom źmiaščałasia na hierbie Rečy Paspalitaj i na karaleŭskim ściahu.

Navat paśla padziełaŭ Rečy Paspalitaj u XVIII stahodździ, kali Biełaruś trapiła pad uładu Rasii, «Pahonia» zastałasia hierbam biełaruskich hubierniaŭ.

Jana trapiła na znački rasijskich vojskaŭ, raźmieščanych u Biełarusi (naprykład, Hrodzienskaha husarskaha), i navat na hierb Rasijskaj impieryi.

Piačatku z «Pahoniaj» mieŭ i Kastuś Kalinoŭski —

kiraŭnik paŭstańnia 1863 hoda.

U pačatku XX stahodździa Maksim Bahdanovič pryśviaciŭ staražytnamu biełaruskamu hierbu pranikniony patryjatyčny vierš:

Usio latuć i latuć tyja koni,
Srebnaj zbrujaj daloka hrymiać…
Staradaŭniaj Litoŭskaj Pahoni
Nie raźbić, nie spynić, nie strymać!

U 1918-m «Pahonia» stała dziaržaŭnym hierbam Biełaruskaj Narodnaj Respubliki — pieršaj niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy.

Kali ŭ kancy 1980-ch razharnułasia baraćba za niezaležnaść Biełarusi, «Pahonia» źjaviłasia kala łahatypaŭ padpolnych ulotak i pieršych niezaležnych haziet. Charuhvy ź joj nieśli na čale šeściaŭ. Źjavilisia novyja karciny pa jaje matyvach i pieśni pra jaje.

Z adnaŭleńniem niezaležnaści ŭ 1991-m «Pahonia» znoŭ nabyła dziaržaŭny status.

Vydatnyja mastaki Jaŭhien Kulik, Uładzimir Krukoŭski i Leŭ Tałbuzin vypracavali dla jaje novy kanon. Jany nadali šaścikancovamu kryžu na ščycie vyhlad kryža Jeŭfrasińni Połackaj, śviatoj zastupnicy Biełarusi. Na «Pahoni» prysiahała biełaruskaje vojska. Jana ŭpryhožvała tekst kanstytucyi i trybunu, na jakoj prysiahaŭ prezident.

Adnak u 1995-m Alaksandr Łukašenka, kab atrymać padtrymku i hrošy Rasii, vyrašyŭ uziać kurs na rusifikacyju.

U atmaśfiery teroru byŭ abvieščany «refierendum». Siarod pytańniaŭ byli źmiena dziaržaŭnaj simvoliki i ŭviadzieńnie rasijskaj movy ŭ jakaści dziaržaŭnaj.

Kab matyvavać hetuju źmienu, prapahanda karystałasia biespardonnymi falsifikacyjami.

Režysior Juryj Azaronak źniaŭ film «Dzieci chłuśni», u jakim davodziŭ, što «Pahonia» i bieł­-čyrvona-­bieły ściah… fašysckija, na toj padstavie, što biełarusy ich vykarystoŭvali ŭ časy niamieckaj akupacyi. Pra toje, što «Pahonia» stahodździami isnavała pierad toj vajnoj, film zmoŭčvaŭ.

Niemcy, šviedy, ukraincy, litoŭcy — usie trymajucca svajoj nacyjanalnaj simvoliki i budujuć nacyjanalnyja dziaržavy. Va ŭsioj Jeŭropie tolki Biełaruś pahnałasia za chalaŭnymi rasijskimi hrašyma.

Heta, badaj, samaja haniebnaja pahonia ŭ biełaruskaja historyi.

Ale značeńnie «Pahoni» takoje, što ścierci jaje z pamiaci nie ŭdałosia.

Nacyjanalnaj simvolikaj praciahvaje karystacca intelihiencyja, moładź.

Mnohija školniki nosiać znački z nacyjanalnym ściažkom abo «Pahoniaj».

Adzin moj znajomy chłopiec, jakomu ŭ škole zabaraniali nasić taki značak, čaplaŭ jaho na advarocie łackana. Inšyja majuć «Pahoniu» na svaich avatarkach u sacyjalnych sietkach.

Nalepki z «Pahoniaj» možna pabačyć na mašynach. U tysiačach kvater visiać bieł­-čyrvona­-biełyja ściahi.

«Pahonia» siahaje karaniami ŭ sivuju daŭninu, a voś nacyjanalny ściah byŭ kadyfikavany adnosna niadaŭna.

Biełarusy zdaŭna šanavali spałučeńnie biełaha i čyrvonaha koleraŭ.

Na karcinie XVI st. «Bitva pad Oršaj» piki vajaroŭ VKŁ upryhožvajuć ściažki z vyjavaj čyrvonaha kryža na biełym poli — kryža śviatoha Jurja.

Čarhavańnie biełych i čyrvonych pałosaŭ možna bačyć i na ściahach karaloŭ Rečy Paspalitaj. U chryścijanskaj simvolicy čyrvony pas (abo kryž) na biełym poli simvalizavaŭ kroŭ Chrysta.

Adnak

bieł­-čyrvona­-bieły ściah u siońniašnim vyhladzie, u adroźnieńnie ad «Pahoni», maje kankretnaha aŭtara.

Ściah stvaryŭ u 1917 Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski.

Da jaho, maładoha architektara, vypusknika Pieciarburskaha hornaha instytuta i najtalenaviciejšaha teatrała, z prośbaj zrabić eskiz nacyjanalnaha ściaha źviarnulisia biełaruskija arhanizacyi Pieciarburha.

«Biełarusy [daŭniej] ličyli svaim dziaržaŭnym ściaham biełuju Pahoniu na čyrvonym poli», — pisaŭ va ŭspaminach Duž-Dušeŭski. Ruch za niezaležnaść chacieŭ stvaryć sabie ściah bolš adrozny ad hierba, jak było ŭ inšych, dziaržaŭnych narodaŭ».

Stvorany Duž-Dušeŭskim ściah byŭ upieršyniu ŭźniaty ŭviesnu 1917 na budynku Biełaruskaha tavarystva dapamohi paciarpiełym ad vajny ŭ Pieciarburhu

(Duž-Dušeŭski byŭ supracoŭnikam hetaha Tavarystva). A 12 sakavika ŭ Minsku ŭpieršyniu adbyłosia masavaje śviata — nacyjanalny Dzień biełaruskaha značka. Bieł-čyrvona­-biełyja znački, kukardy i ściažki možna było pabačyć paŭsiul na vulicach.

Bieł-čyrvona­-biełuju stužku ŭ 1917-m stali nasić i vajskoŭcy-biełarusy na frantach Pieršaj suśvietnaj vajny, kab paznavać svaich.

U śniežni 1917 u Minsku padčas Usiebiełaruskaha źjezda bieł­-čyrvona­-bieły ściah užo adzinadušna pryznavaŭsia nacyjanalnym simvałam Biełarusi. Jon usim adrazu pryjšoŭsia da dušy: śvietły, zyrki i niepaŭtorny.

Jon staŭ dziaržaŭnym ściaham Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.

Za savietami ž ściah byŭ zabaronieny.

Za jaho malunak možna było stracić pracu, a to i žyćcio. Tady ž čyrvony pas na ściahu nabyŭ novaje tłumačeńnie — kroŭ, pralitaja za ajčynu.

Bieł-čyrvona­-bieły ściah i «Pahonia» — simvały zmahańnia biełarusaŭ za svabodu. Z nacyjanalnym ściaham źviazanaja lehiendarnaja postać Mirona —

nieviadomaha, jaki ŭzdymaje ściahi na samych vysokich i niebiaśpiečnych punktach. «Mironam» jon padpisvaŭsia ŭ cydułkach, prymacavanych da štandaraŭ. Vidać,

u realnaści takich Mironaŭ dziasiatki, kali nie sotni.

Za vyviešvańnie nacyjanalnaha ściaha ŭ Viciebsku niadaŭna byŭ pasadžany ŭ turmu patryjot Siarhiej Kavalenka.

Paradaksalna, ale ŭłady taksama patrochu pačynajuć razumieć, što historyju nie satreš.

«Pahonia» viarnułasia na hierb Viciebskaj vobłaści. Dla jaje znajšli i aficyjnaje vyznačeńnie — «histaryčny simvał Biełarusi».

Čyrvona-zialony ž ściah prydumali stalinisty.

U kancy 1940-ch Stalinu spatrebiłasia stvaryć ściahi sajuznych respublik SSSR, asabliva tych, jakija byli členami AAN.

Jany byli vyrableny na asnovie ściaha savieckaj impieryi.

Dla ściaha BSSR u jakaści admietnaści vybrali biełaruski narodny arnamient.

Tady ŭ archivach znajšli malunak vyšyŭki na ručniku, zrobleny ŭ 1917-m sialankaj Matronaj Markievič z v. Kaściolišča Sieńnienskaha rajona. Vyšyŭka nazyvałasia «Uzychodziačaje sonca». Mastak Husieŭ padrychtavaŭ prajekt na asnovie hetaha rysunka, z peŭnymi simvaličnymi dadatkami. Hety ściah i zaćvierdzili ŭ 1951.

Hierb BSSR trochi daŭniejšy. Jon byŭ pryniaty ŭ 1927, taksama na asnovie hierba SSSR.

Spačatku na im byli nadpisy na čatyroch dziaržaŭnych movach: biełaruskaj, rasiejskaj, polskaj i idyš. Ale ŭ 1937-m polskuju i idyš prybrali.

Ciapierašnija ściah i hierb raspracavany na asnovie savieckich. Ź ich paprybirali tolki kamunistyčnyja łozunhi.

Z łozunhami dachodziła, darečy, da śmiešnaha.

Tak, ukazam Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta BSSR ad 20 listapada 1938 byŭ udakładnieny pierakład na biełaruskuju movu deviza na hierbie, jon staŭ čytacca jak: «Praletaryi ŭsich krain, jednajciesia!».

Jak uspaminaŭ tahačasny kiraŭnik spravaŭ Saŭmina Aŭhien Kałubovič, inicyjatarkaj źmienaŭ, u tym liku ŭviadzieńnia ŭ jaho arfahrafičnaj pamyłki była Staršynia Viarchoŭnaha Savieta BSSR Nadzieja Hrekava.

Matyvavała tym, što «jana jak sakratar CK časta padpisvaje «dyrektyvy» kałhasam, što ŭžo para pačynać «złučnuju kampaniju dla skata»; tamu zaklik «złučajciesia!» u dačynieńni da praletaryjatu «niejak niadobra hučyć». A słova «jadnajciesia» musiła pisacca praz «je», kab padčas pieranosaŭ nie vyjšła «jad­»…

Nahadajem, ad ruk stalinistaŭ u Biełarusi zahinuła kala 200 tysiač čałaviek, a ŭsiaho praz represii prajšło 600 tysiač.

Takim čynam, aficyjny hierb RB maładziejšy za «Pahoniu», prynamsi, na 7 stahodździaŭ, a čyrvona-zialony ściah na 34 hady maładziejšy za bieł­-čyrvona­-bieły.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0