Navat pa farmalnych prykmietach ciapierašni plebiscyt pa źmienie Kanstytucyi — nie bolš, čym fikcyja, pierakananyja ekśpierty, apytanyja DW.
Vyniki refierendumu viadomyja zahadzia, tamu ciapier važnaja tolki acenka, naminacyja hetaj padziei jak niesapraŭdnaj, ličyć dyrektar Centra jeŭrapiejskaj transfarmacyi Andrej Jahoraŭ.
Važna, kab hetaje razumieńnie było va ŭsich hramadzian Biełarusi, a ci buduć heta «dva kryžyki», jakija robiać biuleteń niesapraŭdnym, abo bajkot — pytańnie nieistotnaje, miarkuje Jahoraŭ.
Plebiscyt padčas represij
Praviadzieńnie lubych vybaraŭ i refierendumaŭ va ŭmovach represij — złačynstva. Takoj dumki, praciahvaje Andrej Jahoraŭ, prytrymlivajecca nie tolki jon, ale i jaho kalehi — pradstaŭniki hramadzianskaj supolnaści, jakija ŭ hety momant kalektyŭna viaduć u sacsietkach kampaniju «Fiłosaf u turmie» ŭ padtrymku viadomaha biełaruskaha fiłosafa Uładzimira Mackieviča.
Mackievič byŭ paśladoŭnym prychilnikam «pierazasnavańnia dziaržavy» narodam, zaznačaje Andrej Jahoraŭ, ukazvajučy na toje, što prablema źmianieńnia kanstytucyi ŭ Biełarusi maje daŭni charaktar.
Ciapierašni asnoŭny zakon, nahadvaje Jahoraŭ, — taksama nielehitymny, bo źmieny ŭ jaho, pryniatyja na refierendumach u 1996-m i 2004-m hadach, nie byli pryznanyja mižnarodnymi orhanami, uklučajučy ABSIE, Saviet Jeŭropy i Jeŭrasajuz.
Ciapierašni kanstytucyjny refierendum taksama źmienić strukturu ŭłady ŭ krainie, ale zrobić heta znoŭ nie narod, a ludzi, jakija siłaj utrymlivajuć uładu.
«Biełaruskaja kanstytucyja była ŭžo dvojčy zhvałtavanaja i budzie zhvałtavanaja treci raz», — ličyć Andrej Jahoraŭ.
Takim čynam, refierendum budzie arhanizavany ŭ niedemakratyčnych abstavinach u toj čas, jak palityčnaja apazicyja represavanaja.
Chto naziralniki
Akramia hetaha, refierendum pakutuje ad inšych prykmiet nielehitymnaści, kaža ekśpiert pa vybarčym pravie Leŭ Marholin.
Ułady nie zaprasili mižnarodnych naziralnikaŭ, chacia Biełaruś źjaŭlajecca siabram ABSIE, a zaprašeńnie na vybary ekśpiertaŭ ad hetaj arhanizacyi zjaŭlajecca jaje statutnym patrabavańniem.
Navat u 2020 hodzie napiaredadni prezidenckaj kampanii biełaruski CVK pajšoŭ na chitraść, ale ŭsio ž dasłaŭ zaprašeńnie — jano pryjšło sa spaźnieńniem, kab u ABSIE nie paśpieli pravieści nieabchodnyja pracedurnyja mierapryjemstvy i naziralniki «prosta nie paśpieli». Ciapier ža ad pačatku staŭka zroblenaja na misii nazirańnia ad SND i ad rasijskaha CVK.
Apazicyjnyja palityčnyja partyi jašče 30 śniežnia pryniali sumiesnuju zajavu ab admovie ad misii mižpartyjnaha nazirańnia z-za taho, što siłaviki razharnuli pieraśled naziralnikaŭ z prezidenckaj kampanii 2020 hoda.
Biełaruskija pravaabaroncy pryniali rašeńnie nazirać za refierendumam tolki ŭ vyhladzie ekśpiertnaj misii — heta budzie acenka jaho adpaviednaści mižnarodnym standartam praviadzieńnia vybaraŭ.
Tajamnicy hałasavańnia nie budzie
Juryst Pavieł Sapiełka kaža, što ŭžo zrazumieła, jak budzie prachodzić refierendum. Hramadskija abjadnańni, jakija pracavali ŭ palityčnym poli, likvidavanyja, ad apazicyjnych partyj va ŭčastkovyja kamisii nie patrapiła nivodnaha čałavieka, a sam praces hałasavańnia nie budzie tajemnym ‒ z vybarčych kabinak zdymuć firanki, na ŭčastkach buduć dziažuryć milicyja i družyńniki.
Heta značyć, što vybarčyja kamisii całkam i poŭnaściu kantralujucca ŭładami i, takim čynam, davieru da padliku hałasoŭ i ŭ cełym da pracesu praviadzieńnia hałasavańnia ŭžo niama.
«A pa ahitacyi my bačym dakładnuju pazicyju, jakim ułada choča bačyć vynik refierendumu», — reziumuje Pavieł Sapiełka.
«Pierš za ŭsio — pakazać, jak šmat ludziej nie zhodnyja ź dziejańniami ŭłady». Pavieł Libier pra płany «Hołasu» na refierendum
«Łukašenka pačaŭ apošniuju hulniu ŭ svaim palityčnym žyćci». Vialikaja hutarka z historykam i palityčnym ahladalnikam Alaksandram Frydmanam
U adkrytym dostupie apublikavali bazu 4000 štatnych supracoŭnikaŭ KDB, imiony ahientaŭ i infarmataraŭ nie nazyvajuć6
Kamientary