U Biełaruskim Domie ŭ Varšavie adkryłasia fotavystava Zianona Paźniaka «Minsk: Adlustravańnie času». Nastalhičnaja, — pradstaviła jaje kuratarka Nastaśsia Kažapienka: niama taho Minska i nas u im niama, piša reform.news.
Kuratarka pajšła niaprostym šlacham i vybrała dla vystavy fotarepradukcyi z aŭtarskaha alboma «Minsk», jaki vyjšaŭ u 1968 hodzie. Niehatyvy zdymkaŭ ciapier niedastupnyja, tamu treba było na naležnym uzroŭni nadrukavać toje, što miełasia ŭ najaŭnaści, — jakasnyja skany.
Vystava, niahledziačy na jaje kamiernaść, atrymałasia znakavaj, vartaść jaje nie tolki mastackaja, ale i histaryčnaja: pierad nami dakumienty času.
Fotaalbom «Minsk» — sapraŭdy lehiendarny i rarytetny, adnak jon tolki vierchniaja častka ajśbierha, nievialiki frahmient vielizarnaha fotaarchiva Zianona Paźniaka, pryśviečanaha biełaruskaj stalicy.
1960-ja — składany čas dla staroj architektury, horad źmianiaŭsia na vačach, a ŭ pryjarytetach savieckaj ułady histaryčnaja spadčyna nie znachodziłasia nikoli: u pačatku 1970-ch była źniščana Niamiha, razbureńnie histaryčnaha łandšaftu praciahvajecca i dasiul i nie tolki ŭ stalicy.
Na sustrečy z hledačami Zianon Paźniak padrabiazna raskazaŭ, jak jon pačaŭ fatahrafavać u 14 hadoŭ, jak zajmaŭsia ŭ majstra staroj škoły, jaki navučyŭ jaho niuansam fotapracesu, i jak jašče ŭ školnyja hady zrazumieŭ sutnaść savieckaj ułady: «Adziny zaniatak, da jakoha ŭ mianie lažyć duša, — heta pisać vieršy i rabić fatahrafii, adnak ź dziacinstva, ź siamiejnaha vychavańnia ja adčuvaŭ, što my žyviem u takoj krainie, dzie my nie haspadary, što źnievažajuć našu movu i historyju. Ja viedaŭ historyju svajho rodu i razumieŭ, što maju abaviazak zmahacca za Baćkaŭščynu, i heta pryviało mianie da palityki».
Tady ž jon asensavaŭ, što fatahrafija ź jaje funkcyjaj dakładnaj fiksacyi moža stać jaho zbrojaj. «Ja zdymaŭ metanakiravana, — skaža Zianon Paźniak na adkryćci vystavy. — Abjechaŭ usiu Biełaruś… Staraŭsia fatahrafavać staruju architekturu, bo razumieŭ, što jana budzie źniščana. Taksama ŭdzielničaŭ u achovie pomnikaŭ. Išła lutaja baraćba, niešta ŭdałosia zachavać. Adnak razburyli častku Trajeckaha pradmieścia, poŭnaściu źniščyli Niamihu, zabili Lavona Baraznu, majho siabra»
Minsk jon fatahrafavaŭ «zimoj i letam, dniom i nočču», paśladoŭna fiksavaŭ frahmienty staroj architektury. Ciapier heta nieacenny materyjał, tamu što mnohaha ŭžo niama i ŭznaŭlać daviadziecca z padmurkaŭ: «Niamihu ŭžo nie adnoviš, tamu što jany źniščyli ŭsio, razam ź ziamloj, prakłali vulicy, pabudavali damy. Niekalki frahmientaŭ adnovim: tam, dzie prakuratura staić, byŭ klaštar bieniedyktynak. Kaścioł možna adnavić».
Taksama možna adnavić Daminikanski kaścioł. Zianon Paźniak pravodziŭ jaho raskopki, raskryŭšy tysiaču kvadratnych mietraŭ za adzin archieałahičny siezon, a padmurki zakansiervavaŭ. Uźviedzieny paźniej budynak Pałaca respubliki nie zakranaje pierymietr chrama.Jak prykład adnaŭleńnia histaryčnych budynkaŭ spadar Zianon zhadvaje stary horad Varšavy, razburany padčas Druhoj suśvietnaj vajny i całkam uznoŭleny ŭ 1950-ja da samych drobnych frahmientaŭ.
«U restaŭracyi važnaja dakumientalnaja asnova, — tłumačyć Zianon Paźniak. — U nas jość mahčymaść mnohaje adnavić — pa fatahrafijach, pa abmierach, pa čarciažach, pa kamieńčykach, jakija zastalisia. Vialikaja kulturnaja rabota budzie pierad nacyjaj: adnavić našuju historyju. I prykładnaja fatahrafija adyhryvaje tut najvialikšuju rolu».
Zianon Paźniak nie moža dakładna paličyć, kolki zrabiŭ zdymkaŭ staroj architektury. Ich tysiačy. Adnak z usiaho masivu jaho fatahrafij u albom «Minsk» trapiła tolki niaznačnaja častka. Kali vydaviectva «Biełaruś» zakazała maładomu aŭtaru zdymku dla alboma, pryśviečanaha stalicy, to mety zamoŭcy i vykanaŭcy kardynalna roźnilisia.
«Im treba byli mikrarajony chruščoŭskija, — zhadvaje Zianon Paźniak. — Usie pytańni zvodzilisia da taho, što nielha pakazvać «staŕjo». Staraja architektura — heta «staŕjo». Cenzura cenzuraj, ale spačatku treba było ŭsio adnieści ŭ adździeł kultury CK KPB, i tam dalokija ad mastactva ludzi ŭsio vyrašali».
Sam aŭtar staviŭ całkam inšuju metu: fatahrafujučy z 1964 hoda stary Minsk, jon chacieŭ pakazać horad z historyjaj, a nie biezablična-industryjalny, jak taho chacieli zamoŭcy. Daviałosia zmahacca za kožnuju fatahrafiju. Zdymki staroha horada, źmieščanyja ŭ albomie, byli advajavanyja ŭ vyniku ŭpartaj baraćby z cenzarami i čynavienstvam.
Albom «Minsk» nieŭzabavie staŭ rarytetam, i nie tolki z-za źnikłych histaryčnych krajavidaŭ, ale i pa pryčynie admietnaści pohladu na horad, to-bok pa pryčynie mastackaj.Fatahrafija — hety asablivy vid mastactva, dzie akramia techničnaha składniku ŭsio vyrašaje pohlad aŭtara, pohlad nie mietafaryčny, a realny.
Vyrašaje taja siekunda, kali treba nacisnuć knopku zatvora fotaaparata — mienavita ŭ toj momant, kali ŭsio składziecca ŭ fokusie abjektyva.
Fiłosaf Rałan Bart nazyvaŭ hety ŭvasobleny ŭ fatahrafii momant punctum, a Zianon Paźniak, vierahodna, naciskaje zatvor, kali pradčuvaje vierš, choku. Jak u choku niešta pračynajecca pamiž radkami, tak i ŭ pierśpiektyvie kadra — u hetaj prastory aptyčnaha nieŭśviadomlenaha — składajecca vizualnaja historyja, jakuju nijak nie pieraviadzieš u apisalny tekst.
Tamu jaho fatahrafii časta supravadžajucca jaho vieršami, a svaje vydadzienyja ŭ emihracyi knihi Zianon Paźniak ilustruje ŭłasnymi zdymkami. I kaža, što daŭno zrazumieŭ, što «choku — heta fatahrafija, fatahrafija, jakuju možna pisać piarom».
Ciapier čytajuć
«Pračytajcie jaje historyju». Łukašenku daviałosia apraŭdvacca pierad Pucinym za hieorhijeŭskija stužki9
Kamientary
Boh daŭ jaho biełarusam, kab vyratavać ich krainu, ale nie ŭsie biełarusy heta zrazumieli.
Tamu ciapier i pakutujuć pad maskoŭskimi łukašenkami, błytajaś pamiž roznymi palityčnymi parazitami, nakšałt cichanoŭskich-łatušak-capkał i labiedziek z franiami.