Na novaj vystaŭcy pakazali los mastackich kaštoŭnaściej Dziaržaŭnaj karcinnaj halerei — tolki mizernuju častku davajennych kalekcyj udałosia viarnuć u Biełaruś, astatniaja abo zhublena, abo ŭpryhožvaje čyjeści pryvatnyja kalekcyi.
5 listapada ŭ hałoŭnym korpusie Nacyjanalnaha mastackaha muzieja Biełarusi adkryłasia vystaŭka «Straty i viartańni. Los mastackich kaštoŭnaściej Dziaržaŭnaj karcinnaj halerei. 1939—1957» prymierkavana adrazu da dźviuch jubilejnych dat: 80-hodździa z dnia vyzvaleńnia Biełarusi ad nacystaŭ i 85-hodździa z dnia zasnavańnia samoha muzieja.
Ekspazicyja achoplivaje pieryjad z 1939 pa 1957 hod i raskazvaje pra historyju farmiravańnia i dziejnaści davajennaj Dziaržaŭnaj karcinnaj halerei ŭ Minsku, trahičny fakt jaje razhrableńnia i vyvazu kaštoŭnaściej u čas niamieckaj akupacyi, a taksama historyju budaŭnictva hałoŭnaha korpusa muzieja, jaki byŭ adkryty ŭ 1957.
Jubilejnaja vystaŭka stała adnoj z samych maštabnych siarod vystaŭ hetaj tematyki, pad jaje adviedzieny až čatyry vialikija zały muzieja. U ich razhornuta i kanceptualna raspaviadajuć naviedvalnikam pra stanaŭleńnie ŭstanovy.
Stvareńnie
Pieršaja zała, u jakuju traplajuć naviedvalniki, nazyvajecca «Stvareńnie». Tam raźmieščany tyja tvory, jakija znachodzilisia ŭ karcinnaj halerei ŭ davajenny pieryjad.
Dziaržaŭnaja karcinnaja halereja praisnavała ŭsiaho dva hady. Pieršamu dyrektaru Mikałaju Michałapu było daručana arhanizavać jaje za 9 miesiacaŭ. Tady halereja raźmiaščałasia ŭ 25 załach budynka pa vulicy Karła Marksa, 29.
Heta była vialikaja i vielmi bahataja halereja, jakaja mieła ŭ svajoj kalekcyi 48 słuckich pajasoŭ, bolš za 1000 pradmietaŭ zachodniejeŭrapiejskaha farforu, 200 pościłak biełaruskich, karciny, pieradadzienyja centralnymi rasijskimi muziejami, siadzibnyja partrety, karciny savieckich mastakoŭ i mastakoŭ Zachodniaj Biełarusi, tolki dałučanaj da BSSR.
Rabavańnie
Pra samy dramatyčny hod isnavańnia Dziaržaŭnaj karcinnaj halerei, 1941-y, raspaviadaje zała-instalacyja pad nazvaj «Rabavańnie». Tut uvahu adrazu pryciahvajuć pustyja ramy na ścienach.
«Kali niemcy ŭvajšli ŭ karcinnuju halereju, vyrazali karciny z ram, pakavali ŭ valizki i vyvozili, a ramy hetyja zastavalisia, i imi potym uzimku raspalvali piečy halerei. Niemcy abahravalisia mienavita imi, taksama, jak i knihami bahataj biblijateki, jakaja źmiaščała niekalki tysiač tamoŭ», — raspaviadaje Nadzieja Usava, adna z kuratarak vystaŭki.
Z pačatkam vajny Michałap rychtavaŭ kalekcyju da evakuacyi, ale nie zdoleŭ vyvieźci. Zatoje całkam zmahli vyvieźci ź Minska archivy NKUS i NKDB. U savieckich uładaŭ byli svaje pryjarytety.
U zale «Rabavańnie» tranślujecca dakumientalny film pra naviedvańnie Himleram Minska ŭ žniŭni 1941 hoda. Mienavita paśla hetaj padziei byŭ addadzieny zahad ab adpraŭleńni kalekcyi lepšych tvoraŭ u Hiermaniju. Ekspanaty vyvozilisia płanamierna ŭ niamieckija harady — Kionihśbierh, Frankfurt-na-Majnie, Miunchien. Budynak mastackaj halerei zachopniki abstalavali pad kamiendaturu i pastoj niamieckich aficeraŭ.
Admysłovuju navukovuju kaštoŭnaść ujaŭlaje stvoranaja na asnovie fatahrafij i katałohaŭ taho času prezientacyja «Zastalisia tolki na fatahrafijach».
Adradžeńnie
Treciaja zała nazyvajecca «Adradžeńnie». Tut raźmieščany tolki tyja tvory, jakija byli zakupleny ŭ 1944 hodzie, praź niekalki miesiacaŭ paśla vyzvaleńnia Minska. Hetyja karciny nabyvalisia biez nadziei na toje, što staraja kalekcyja kali-niebudź vierniecca.
Zhodna z Vopisam strat, składzienym paśla vyzvaleńnia Minska ŭ 1944 hodzie, hałoŭnaja mastackaja halereja BSSR straciła 223 tvory ruskaha žyvapisu, 32 — zachodniejeŭrapiejskaha, meblu z «Siniaj spalni» Alaksandra II u Zimovym pałacy, 60 abrazoŭ XVI-XVIII stahodździaŭ, 8 słuckich pajasoŭ, 480 pradmietaŭ ruskaha farforu, 800 — zachodniejeŭrapiejskaha, 200 biełaruskich tkanych pałotnaŭ, sotniaŭ tvoraŭ biełaruskich mastakoŭ kanca XIX — pačatku XX stahodździa.
Adrazu paśla zaniaćcia biełaruskaj stalicy savieckimi vojskami Mikałaj Michałap, jaki ŭ čas akupacyi źbierahaŭ reštki razrabavanaj kalekcyi, byŭ abvinavačany ŭ stracie fondaŭ i źniaty z pasady. Na pasadu dyrektarki halerei była pastaŭlena Alena Aładava.
Ź jaje imiem źviazanaje adnaŭleńnie muzieja ŭ paślavajenny čas. Mienavita jana inicyjavała ŭ 1949 hodzie budaŭnictva sučasnaha korpusa muzieja pa vulicy Lenina, 20. Halereja adnaviła kolkaść davajennych fondaŭ i atrymała status Dziaržaŭnaha mastackaha muzieja BSSR, ale viartańnie pradmietaŭ mastactva z roznych krynic prachodziła jašče kala paŭstahodździa.
Viartańnie
U apošniaj zale «Viartańnie» pradstaŭleny karciny z davajennych fondaŭ muzieja, jakija ŭdałosia viarnuć paśla vajny. Viarnuć udałosia niašmat, usiaho tolki 1/8 častku ad taho, što kaliści mieli.
«Jany źjaŭlajucca honaram našaj kalekcyi. Heta i partrety ź Niaśviža, i tvory Michaiła Filipoviča, i abrazy biełaruskija, i mnohija partrety znakamitych minčan, u tym liku ŭładalnikaŭ i zasnavalnikaŭ hatela «Jeŭropa». Mnohija tvory vystaŭlajucca ŭpieršyniu. A ŭvohule ŭsio ž jość nadzieja, što my znojdziem niešta jašče. My navat padrychtavali prezientacyju, dzie stračanyja tvory adlustravany ŭ presie taho času», — adznačyła Nadzieja Usava.
Na vystavie pradstaŭlena i pieršaja viernutaja karcina — heta nievialikaje žyvapisnaje pałatno Siarhieja Malucina (1859-1937) «Mora. Ałušta», napisanaje ŭ 1906 hodzie. Hetaja karcina była viernutaja ŭ halereju 9 śniežnia 1944 hoda.
Usiaho na vystaŭcy pradstaŭlena kala 200 tvoraŭ z usich fondavych kalekcyj Nacyjanalnaha mastackaha muzieja i dakumienty Nacyjanalnaha histaryčnaha muzieja Respubliki Biełaruś, Nacyjanalnaj biblijateki i inšych ustanoŭ.
Naviedać ekspazicyju možna da 20 studzienia.
Vierahodna, što praviadzieńnie vystaŭki «Straty i viartańni» častkova pradyktavana žadańniem vystavić novy rachunak Hiermanii za škodu, naniesienuju Biełarusi ŭ čas vajny i akupacyi. Pra takoje žadańnie biełaruskich uładaŭ zajaŭlali nie adnojčy.
Niadaŭna Minkultury zaćvierdziła Pieralik kulturnych kaštoŭnaściej, pieramieščanych z terytoryi BSSR u hady Vialikaj Ajčynnaj vajny i jakija padlahajuć viartańniu, jaki byŭ składzieny pa inicyjatyvie Hienprakuratury. Ciapierašniaja vystaŭka vyhladaje častkaj hetaj palityčnaj kampanii.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHienprakuratura choča viarnuć u Biełaruś Kryž Jefrasińni Połackaj, słuckija pajasy i sani Napaleona
U Budsłavie raźbirajuć unikalny ałtar ź iluzornaj pierśpiektyvaj, jakoj padmanvali hledača najvialikšyja dojlidy Ryma
U kaściole ŭ Francyi znajšli daŭno stračanuju karcinu Batyčeli
Staražytnaści z razrabavanych muziejaŭ Sudana pradajucca za biescań na aŭkcyjonach
Kamientary