«Adśviatkavać pačatak novaha žyćcia». Byłyja palitviaźni pra pačućci i kachańnie
Jak by chto ni staviŭsia da śviatkavańnia Dnia zakachanych, ŭpeŭnienyja: heta dobraja nahoda raspavieści historyi kachańnia ludziej, jakija prajšli praź cisk, rospač, niavolu, vyprabavańnie časam, ale vytryvali. «Biełsat» sabraŭ historyi kachańnia biełaruskich palitviaźniaŭ.
1 lutaha stałasia viadoma, što Palina Šarenda-Panasiuk na voli. Jejnaje vyzvaleńnie praz čatyry hady i adzin miesiac za kratami było doŭhačakanym momantam dla siamji i ŭsich volnych biełarusaŭ. Za hety čas jana pieražyła nie tolki niespraviadlivaje źniavoleńnie, ale i šmatrazovyja novyja pakarańni za niepadparadkavańnie administracyi kałonii.
Hady ŭ niavoli adabrali ŭ Paliny hałoŭnaje — mahčymaść być ź siamjoju. Na svabodzie žančynu čakaŭ muž Andrej, jaki hetyja čatyry hady hadavaŭ synoŭ Słavamira i Stasa dy zmahaŭsia za svaju siamju. Andrej padzialiŭsia z «Biełsatam» ichnaj historyjaj kachańnia.
«Zastacca mužčynu z dvaimi dziećmi — vielmi składanaja zadača, — pryznajecca Andrej. — Ale kali tvoj samy darahi čałaviek siadzić u turmie, a faktyčna — u zakładnikach, i kali adnačasova ty niasieš adkaznaść za dziaciej, ty musiš rabić usio mahčymaje».
Andrej uziaŭ na siabie ŭsie roli: baćki, maci, nastaŭnika, psichołaha. Jon uspaminaje, jak sprabavaŭ hatavać stravy, jakija lubili dzieci i jakija zvyčajna hatavała Palina, jak staraŭsia padtrymlivać u domie paradak:
«Palina vielmi patrabavalnaja da čyścini. U jaje zaŭsiody idealny paradak. Ja sprabavaŭ trymać uzrovień, jaki jana zadała. Chaciełasia, kab choć niešta ŭ žyćci dziaciej nie źmianiałasia».
Dzieci ciažka pieražyvali adsutnaść maci. Małodšamu, Stasu, na momant jejnaha aryštu było ŭsiaho čatyry hady. Synam daviałosia nie tolki prystasoŭvacca da žyćcia biez mamy, ale i adaptavacca da novaj krainy, movy, atačeńnia. Andrej pryznajecca, što ŭdavałasia nie ŭsio, ale jon staraŭsia:
«Nie viedaju, ci spracavaŭ ja na piaciorku, ale, spadziajusia, choć na dobruju čaćviorku. My pieražyli heta razam».
Mužčyna pryznajecca, što časam pierajmaŭsia: a raptam Palina vyjdzie z turmy inšym čałaviekam? Raptam daviadziecca znajomicca nanoŭ?
«Ale miž nami była niejkaja niejmaviernaja suviaź. Navat kali nie było mahčymaści pieradać joj niejkija słovy praz advakataŭ, ja adčuvaŭ, kali ź joj niešta adbyvajecca. Niejkim niejmaviernym čynam heta pracuje na ŭzroŭni padśviadomaści».
Andrej uzhadvaje historyju svajho znajomstva z Palinaj dy ichnaha kachańnia:
«Jano, darečy, i pačałosia z baraćby. My paznajomilisia ŭ «Maładym froncie». Palina była ŭžo aktyŭnaj lidarkaj, a ja pryjšoŭ maładym junakom. Heta nie było kachańniem ź pieršaha pohladu. My šmat adno da adnaho pryhladalisia, siabravali hadoŭ siem, chadzili razam u pachody, abmiarkoŭvali žyćcio, razam pieražyvali za los Biełarusi. A ciapier pieražyli jašče i ŭsio toje, što z nami zdaryłasia. Usioj siamjoj».
Kali Palina i Andrej narešcie sustrelisia, usie strachi źnikli. Pierad Andrejem była jahonaja Palina:
«Jana ŭsio taja ž: miłaja, mužnaja, pryhožaja va ŭsich sensach. Čałaviek, jakoha ja kachaŭ i kachaju. Nibyta i nie raźvitvalisia. Ciapier nas jadnajuć i pačućci, i našyja dzieci, i vyprabavańni, i luboŭ da Biełarusi. Siamja — hałoŭnaje, što jość u našym žyćci».
Tak stałasia, što za čatyry hady vyprabavańniaŭ u abaich zhubilisia šlubnyja piarścionki.
«Moj piarścionak litaralna zrezali z palca padčas adnaho z administratyŭnych aryštaŭ: jon nie zdymaŭsia, i jany prosta pierakusili jaho admysłovymi kusačkami. Pasprabavaŭ jaho adnavić, ale pačatkovy vyhlad jon usio roŭna straciŭ, — kaža Andrej. — Piarścionak Paliny taksama sapsavany, praź pierasoŭvańni pamiž turmami i kałonijami jon taksama vyhladaje kiepska. Navat kamieńčyki pavymali ź jaho».
Najbližejšym časam u płanach siamiejnaj pary nabyć novyja zaručalnyja piarścionki, zhulać novaje viasielle i adśviatkavać pačatak novaha žyćcia.
«Pakul nie pryzvyčaiłasia dumać pra asabistaje»
Redaktarku šerahu Telegram-kanałaŭ, u tym liku papularnaha «Maja kraina Biełaruś», Irynu Ščasnuju zatrymali ŭ listapadzie 2020 hoda — prosta na vačach u jejnaha dziesiacihadovaha syna. Na volu jana vyjšła tolki ŭ červieni 2024-ha.
«Kali ja była ŭ hetaj katavalni, napiaredadni 14 lutaha pisała listy. Tam ja razvažała pra hetaje śviata nie jak pra dzień kachańnia adnoj asoby da inšaj. Ja ŭvohule pačała razumieć kachańnie jak suśvietnuju źjavu. Kali ty ŭ izalacyi, uśviedamlaješ, što heta. Sumuješ pa rodnych, siabrach, baćkach, siamji, pa krajavidach, ludziach, jakija padtrymlivajuć. Kachańnie — heta toje, što žyvie ŭ našym sercy i dapamahaje zastavacca ludźmi navat u samych składanych umovach», — razvažaje Iryna.
Listavańnie z mužam i synam było dla jaje ŭskładnienaje tysiačami kiłamietraŭ, bo abodva byli za miažoj Biełarusi i nanoŭ budavali žyćcio. Pryvitańni ad ich Iry pieradavali ŭ asnoŭnym baćki.
«Z synam ja mahła krychu razmaŭlać praź videasuviaź, ale heta byli vielmi karotkija i aściarožnyja razmovy, bo ŭsie razumieli, što padčas našaj razmovy supracoŭnik kałonii słuchaje litaralna kožnaje słova. Ale ja ŭsio bačyła ŭ jahonych vačach — my aboje vielmi sumavali», — uzhadvaje jana.
Iryna dadaje, što padtrymka była ź joj usie hetyja hady: nivodzin siabar za čas źniavoleńnia ad jaje nie adviarnuŭsia.
Na pytańnie, što jana adčuła paśla vyzvaleńnia, Iryna adkazvaje:
«My ŭsie źmianilisia za hety čas. Niama takoha adčuvańnia, što raźvitalisia tolki niadaŭna. Ja źmianiłasia, muž źmianiŭsia, moj syn zrabiŭsia padletkam. Heta ŭžo amal darosły čałaviek — ź inšym dośviedam i śvietapohladam. I ciapier my ŭsioj siamjoj nibyta znoŭ pryhladajemsia adno da adnaho, znoŭ budujem našyja adnosiny».
Ramantyčnych płanaŭ na Dzień zakachanych u Iryny niama.
«Čornaja navała, jakaja nakryła i Biełaruś, i Ukrainu, niby adšturchnuła ŭsio asabistaje i ramantyčnaje. My pačali razvažać inšymi katehoryjami. Dyj, kali ščyra, ja pakul nie pryzvyčaiłasia dumać pra ŭłasnaje ščaście. Adzinyja płany — pabyć pobač ź siamjoj. A ŭ dumkach — jak dapamahčy tym, kamu ciapier heta vielmi patrebna».
«Byli zatrymanyja razam i vyjšli ŭ adzin dzień»
Zasnavalnikaŭ fołk-hurta «Irdorath» Nadzieju i Uładzimira Kałačoŭ zatrymali 2 žniŭnia 2021 hoda na leciščy pad Mienskam razam ź jašče čatyrnaccaćciu asobami, jakija adznačali dzień narodzinaŭ Nadziei. Za toje, što ŭ 2020 hodzie muzyki hrali na vałynkach na akcyjach pratestu, u śniežni 2021-ha ich zasudzili na dva hady kałonii ahulnaha režymu. Z ulikam času, praviedzienaha ŭ SIZA, kožny prabyŭ u źniavoleńni dva hoda.
«Pieršy čas paśla zatrymańnia byŭ žorstki infarmacyjny vakuum. Strašenna pieražyvaŭ, što z Nadziaj, što ź joj mohuć tam rabić, jaki termin daduć, — uzhadvaje Uładzimir. — Viestku ad jaje atrymaŭ praź niekalki tydniaŭ, kali da mianie pryjšoŭ advakat. Raspavioŭ, što ź joj usio narmalna, nakolki heta mahčyma ŭ tych umovach, viadoma ž. Zrabiłasia trochi lahčej, ale dumak było miljon. Nie viedaŭ, pra što jana dumaje, što budzie z nami i našymi pačućciami, kim my sustreniemsia paśla ŭsiaho hetaha, jak adbudziecca hetaja sustreča…»
Z Nadziejaj było prykładna toje samaje:
«Kali ty ŭ źniavoleńni, adbyvajecca pieraacenka litaralna ŭsiaho. Ty razumieješ, što dzievianosta dzieviać adsotkaŭ taho, pra što pieražyvaŭ raniej, — heta ŭsio pył. Adzinaje, pra što ja sapraŭdy chvalavałasia, — blizkija ludzi, Vova, našaje kachańnie, muzyka i zdaroŭje».
Raz na niekalki tydniaŭ praz roznych ludziej para mahła abmieńvacca karotkimi navinami. I tolki praz hod źniavoleńnia, kali aboje apynulisia ŭ kałonii, im dazvolili listavańnie.
«Kali ja pračytaŭ pieršy list ad Nadzi, navat niahledziačy na toje, što jon prajšoŭ niekalki ŭzroŭniaŭ cenzury, zrazumieŭ, što my dumajem ab adnych i tych ža rečach, my žyvyja, my razam i źniavoleńnie nas nie razłučyć. Fantastyka, ale my adčuvali adno adnaho», — kaža Uładzimir.
Z abaimi ŭ źniavoleńni adbyvalisia amal mistyčnyja rečy. Jak vyśvietliłasia, para amal adnačasova pačała vučyć niamieckuju movu, čytali adnyja i tyja ž knihi. A ŭ listach, praz zavualavanyja frazy i znaki, mahli navat abmiarkoŭvać svaju budučyniu.
«Za čas źniavoleńnia ŭ nas navat ramantyčnaja historyja była, — raskazvaje Nadzia. — Na Vaładarcy dvor dla prahułak zaŭsiody mianiajecca: adnym dniom u adnym dvary mohuć špacyravać mužčyny, druhim — žančyny. Kali my heta zrazumieli, to, niahledziačy na strach być pakaranymi, prydumali tajnuju suviaź: pakul niechta z sukamiernikaŭ prykryvaŭ nas ad nahladčykaŭ, my abpalenymi zapałkami pakidali adno adnamu znaki. Naprykład, piktahramu vałynki i frazu «Bella ciao». Na ŭsio heta niekalki siekundaŭ, inakš mahli vykryć».
Tajnaja suviaź pieratvaryłasia ŭ sapraŭdny kvest. Na kožnaj prahułcy amal usia kamiera šukała tajemnyja znaki Nadzi i Vovy.
«Kali ja ŭpieršyniu ŭbačyŭ adkaz Nadzi, ja stajaŭ, jak začaravany. Byŭ samym ščaślivym čałaviekam», — z uśmieškaj uzhadvaje Uładzimir.
Na volu Nadzieja i Uładzimir vyjšli ŭ adzin dzień z roźnicaj u niekalki hadzinaŭ. Sustrelisia na niejtralnaj terytoryi. Pakul Nadzia była ŭ darozie, Uładzimiru pryvieźli hałoŭnyja «pryłady» ichnaha supolnaha złačynstva — vałynki.
«Kali Nadzia vychodziła z mašyny, ja hraŭ našu «Bella ciao». My ŭbačylisia, abnialisia, pahladzieli adno adnamu ŭ vočy i zrazumieli ŭsio biez słovaŭ, a ŭžo praź piać chvilinaŭ razam hrali na voziery», — uzhadvaje Uładzimir.
Siońnia Nadzia i Vova žyvuć u vymušanaj emihracyi. Ciažkaściaŭ šmat, ale za šasnaccać hadoŭ razam para navučyłasia spraŭlacca amal z usim. Aboje zmahajucca i ciapier. I ŭžo šmat zrabili. U tym liku viarnulisia na scenu, znoŭ sabrali hurt, vypuścili niekalki klipaŭ, a 6 sakavika vystupiać z solnaj prahramaj u Varšavie, dzie ŭ tym liku vykanajuć pieśni, jakija Nadzieja napisała ŭ niavoli. Dla abaich heta budzie viartańniem da samich siabie.
Ciapier čytajuć
Pamierła 39-hadovaja eks-palitźniavolenaja Hanna Kandracienka. U kałonii ŭ jaje znajšli rak, ale nie vyzvalili27
Kamientary