Bolš za piatuju častku Suśvietnaha akijana paciamnieła za apošnija dva dziesiacihodździ, śviedčyć daśledavańnie brytanskaha Plimuckaha ŭniviersiteta. Čamu tak adbyvajecca i jakija mohuć z taho być niehatyŭnyja nastupstvy, piša Bi-bi-si.
Praces, viadomy jak «paciamnieńnie akijana», adbyvajecca tady, kali źmieny ŭ vierchnim płaście vady abciažarvajuć praniknieńnie śviatła ŭ toŭšču akijana. Hety vierchni płast — tak zvanaja fatyčnaja zona — asiarodździe dla 90% usiaho marskoha žyćcia i maje vyrašalnaje značeńnie dla padtrymańnia hłabalnych bijahieachimičnych cykłaŭ.
U daśledavańni, apublikavanym u časopisie Global Change Biology, havorycca, što z 2003 pa 2022 hod paciamnieŭ 21% Suśvietnaha akijana.
Čamu ciamnieje akijan?
Paciamnieńnie akijana, jak miarkujuć daśledčyki, źviazana z takimi faktarami, jak źmieny ŭ dynamicy ćvicieńnia vodaraściaŭ i vahańni tempieratury pavierchni mora.
Heta asabliva prykmietna ŭ prybiarežnych rajonach, dzie da pavierchni padymajucca bahatyja pažyŭnymi rečyvami vody, a taksama ŭzmacniajucca ścioki z sušy — daždžy zmyvajuć u mory pabočnyja pradukty sielskaj haspadarki, padsiłkoŭvajučy ćvicieńnie fitapłanktonu.
Mocnyja daždžy stanoviacca ŭsio bolš častymi i intensiŭnymi ŭ roznych kutkach śvietu — heta nastupstva źmieny klimatu. U adkrytym akijanie paciamnieńnie moža być źviazana z pavyšeńniem tempieratury pavierchni vady, što, mahčyma, pryviało da rostu kolkaści płanktonu, jaki błakuje soniečnaje śviatło.
Dzie adčuvajecca hety efiekt?
Daśledavańnie pakazała, što hłybinia fatyčnaj zony (aśviatlanaj soncam vierchniaj toŭščy vady) bolš za 9% akijana skaraciłasia bolš čym na 50 mietraŭ — a heta płošča, supastaŭnaja z pamierami Afryki. Jašče dla 2,6% akijana jana skaraciłasia na 100 mietraŭ.
Samyja značnyja źmieny hłybini fatyčnaj zony byli zafiksavanyja ŭ paŭnočnaj častcy Halfstrymu, a taksama ŭ Arktycy i Antarktycy — rehijonach, dzie asabliva jarka vyjaŭlenyja nastupstvy klimatyčnych źmienaŭ. Paciamnieńnie taksama šyroka raspaŭsiudžana ŭ prybiarežnych zonach i zamknionych morach, uklučajučy Bałtyjskaje mora.
Daśledavańnie adznačaje, što paciamnieńnie achoplivaje nie tolki prybiarežnyja, ale i adkrytyja ŭčastki akijana. Adnak nie ŭsie rehijony ciamniejuć: prykładna 10% akijana, naadvarot, stali śviatlejšyja za toj ža pieryjad. Pa słovach aŭtaraŭ, takaja źmiašanaja karcina adlustroŭvaje składanaść akijaničnych sistem i mnostva faktaraŭ, jakija ŭpłyvajuć na prazrystaść vady.
Jak heta ŭpłyvaje na žyćcio marskich nasielnikaŭ?
Choć dakładnyja nastupstvy źmienaŭ pakul nie da kanca zrazumiełyja, navukoŭcy papiaredžvajuć, što jany mohuć zakranuć vialikuju kolkaść marskich vidaŭ i ekasistem.
«Raniej užo pravodzilisia daśledavańni, jakija pakazvajuć źmianieńnie koleru pavierchni akijana za apošnija 20 hadoŭ, mahčyma, praź źmieny ŭ składzie supolnaściaŭ płanktonu, — kaža Tomas Devis, vykładčyk zachavańnia marskoha asiarodździa ź Plimuckaha ŭniviersiteta. — Ale našyz vyniki paćviardžajuć, što padobnyja źmieny vyklikajuć maštabnaje paciamnieńnie akijana, jakoje pamianšaje prastoru, dzie mohuć vyžyvać i razmnažacca žyvioły, jakija zaležać ad śviatła Conca i Miesiaca».
Fatyčnaja zona — miesca žyćcia bolšaści marskich arhanizmaŭ. Tut žyvie fitapłankton — mikraarhanizmy, jakija nahadvajuć raśliny i zdolnyja da fotasintezu. Jany składajuć asnovu charčovaha łancužka. Fitapłankton maje patrebu ŭ soniečnym śviatle, tamu žyvie bližej da pavierchni. Mienavita ŭ hetaj zonie palujuć i razmnažajucca mnohija marskija žyvioły, tut šmat ježy. Akramia taho, fitapłankton vypracoŭvaje kala pałovy kisłarodu ŭ atmaśfiery i adyhryvaje klučavuju rolu ŭ vuhlarodnym cykle i žyćci akijana.
«Sapraŭdnaja padstava dla zakłapočanaści»
Paciamnieńnie akijana moža paŭpłyvać na pavietra, jakim my dychajem, rybu, jakuju my jamo, i zdolnaść płaniety zmahacca sa źmianieńniem klimatu, papiaredžvaje Devis.
«Našy vysnovy — heta sapraŭdnaja padstava dla zakłapočanaści», — kaža navukoviec.
Prafiesar Cim Śmit, kiraŭnik adździeła pa marskoj bijahieachimii i nazirańniaŭ u Plimuckaj marskoj łabaratoryi, dadaje, što niekatoryja marskija žyvioły, jakija zaležać ad śviatła, mohuć pačać padymacca bližej da pavierchni. Heta ŭzmocnić kankurencyju za ježu i inšyja resursy.
«Heta moža pryvieści da fundamientalnych źmienaŭ usioj marskoj ekasistemy», — kaža prafiesar Śmit.
Jak pravodziłasia daśledavańnie?
Aŭtary daśledavańnia «Paciamnieńnie Suśvietnaha akijana (Darkening of the global Ocean) praanalizavali spadarožnikavyja danyja amal za dva dziesiacihodździ, a taksama vykarystoŭvali sučasnaje madelavańnie akijana. Danyja NASA z prajekta Ocean Colour Web, jakija raźbivajuć Suśvietny akijan na «piksieli» pamieram 9 kiłamietraŭ, dazvolili navukoŭcam adsočvać źmieny na pavierchni kožnaha ŭčastka.
Z dapamohaj ałharytmu, jaki vymiaraje ŭzrovień aśvietlenaści ŭ marskoj vadzie, była acenienaja hłybinia fatyčnaj zony ŭ roznych punktach. Taksama vykarystoŭvalisia madeli soniečnaha i miesiacovaha vypramieńvańnia dla vyvučeńnia taho, jak dzionnyja i načnyja vahańni aśvietlenaści mohuć upłyvać na marskija vidy.
Choć źmieny ŭ aśvietlenaści nočču byli mienšyja, čym dniom, daśledavańnie pakazała, što jany taksama majuć važnaje ekałahičnaje značeńnie.
Niečakanaja pahroza: ad źmieny klimatu ŭ rysie stanovicca bolš myšjaku
Navukoŭcy bjuć tryvohu: skandynaŭskija ledaviki imkliva rastajuć
Klimat Biełarusi stanovicca ciaplejšym chutčej, čym u bolšaści krain śvietu
Čamu na Biełarusi nasamreč niama 700-hadovych duboŭ i jak staražytnaja architektura dapamahaje batanikam
Kamientary