Źmianieńnie klimatu i rost popytu na enierharesursy mohuć pahoršyć supraćstajańnie za kantrol nad rekami ŭ adnym z samych hustanasielenych rehijonaŭ śvietu. Z padrabiaznaściami znajomić The Economist.
Palityka vakoł vialikich rek Paŭdniovaj Azii amal nikoli nie byvaje spakojnaj, ale apošnija miesiacy pakazali asablivuju stupień napružańnia. U kancy kastryčnika Afhanistan ahučyŭ płany budaŭnictva dambaŭ na race Kabuł, što vyklikała abureńnie ŭ susiedniaha Pakistana. Heta adbyłosia na fonie pamiežnych sutyčak pamiž krainami. Tym časam u Banhładeš tysiačy ludziej vyjšli na pratesty suprać, jak jany ličać, praźmiernaha ŭpłyvu Indyi na patoki raki Cista — prytoku Brachmaputry.
Sapraŭdnym tryhieram stała i indyjska-pakistanskaja historyja: Indyja paśla terakta ŭ Kašmiry ŭ krasaviku prypyniła dziejańnie Damovy ab vodach Inda 1960 hoda i da hetaha času jaje nie adnaviła. A jašče ŭ Ńju-Deli z tryvohaj sočać za płanami Kitaja pabudavać hihanckuju dambu na Brachmaputry ŭ Tybiecie — prykładna za 30 km ad indyjskaj miažy. Hety prajekt koštam 167 miljardaŭ dalaraŭ moža stać najbujniejšaj HES u śviecie. Nastupstvy dla krain, jakija znachodziacca nižej pa ciačeńni, a taksama dla ekałohii rehijona, mohuć być katastrafičnymi.
Usie hetyja padziei śviedčać pra toje, što vodnaja palityka rehijona stanovicca ŭsio bolš niebiaśpiečnaj. Rost popytu na «zialonuju» elektraenierhiju padšturchoŭvaje krainy Paŭdniovaj Azii da pašyreńnia hidraenierhietyki. Adnačasova z hetym rastavańnie ledavikoŭ i źmieny klimatu robiać uzrovień vady niepradkazalnym, što pahražaje isnavańniu kala 2 miljardaŭ čałaviek.
Čamu vada stała važnym faktaram palityki
Try hałoŭnyja raki rehijona — Ind, Hanh i Brachmaputra — pačynajucca ŭ himałajskich ledavikach. Ind biare pačatak u Kitai, prachodzić praź indyjski Ładakch i sprečny Kašmir, a potym ciače pa Pakistanie da Aravijskaha mora. Brachmaputra taksama naradžajecca ŭ Kitai i ŭžo dalej prachodzić praź Indyju i Banhładeš. Niepał, choć i nie lažyć na Brachmaputry, znachodzicca ŭ vializnym basiejnie Hanh — Brachmaputra, što robić jaho častkaj ahulnaj vodnaj sistemy.
Taki «pieraplecieny» łandšaft patrabuje pastajannaha raźmierkavańnia i ŭzhadnieńnia vady — ale mienavita tut pačynajucca prablemy.
Rehijon pranizany starymi kanfliktami i sapiernictvam. Indyja i Pakistan dziesiacihodździami spračajucca za Kašmir. Indyja i Kitaj majuć vostryja pamiežnyja razychodžańni. Banhładeš i Niepał bačać u susiedziach — asabliva ŭ Indyi i Kitai — pahrozu praźmiernaha ŭpłyvu. U takoj atmaśfiery vada lohka pieratvarajecca ŭ ryčah cisku.
Pavodle danych Cichaakijanskaha instytuta (ZŠA), u pieryjad z 2019 pa 2023 hod u Paŭdniovaj Azii adbyŭsia 191 kanflikt, źviazany z vadoj. Bolš napružanaja situacyja nazirajecca tolki na Blizkim Uschodzie.
Damby jak simvał ułady
Budaŭnictva płacin stanovicca instrumientam hieapalityčnaha ŭpłyvu. Kitajskija damby ŭ Tybiecie dapamahajuć kantralavać niespakojny rehijon. Pakistan, pry padtrymcy Kitaja, buduje HES u kantralavanaj im častcy Kašmira, kab zamacavać svaje terytaryjalnyja pretenzii. U adkaz na kitajski prajekt na Brachmaputry Indyja płanuje ŭłasnuju mieha-dambu.
Hetaja honka ŭzbrajeńniaŭ infrastrukturaj stvaraje prablemy dla susiedziaŭ. Žychary Banhładeš časta skardziacca, što Indyja skidaje vadu sa svaich dambaŭ biez papiaredžańnia, vyklikajučy pavodki i chaos uniz pa ciačeńni.
Paŭdniovaja Azija — adzin z samych vodadeficytnych rehijonaŭ śvietu, ale popyt na vadu i enierhiju tolki raście. Urbanizacyja i bum data-centraŭ patrabujuć stabilnaj elektryčnaści. Hidraenierhietyka vyhladaje pryvabna, bo jana nie zaležyć ad sonca ci vietru.
Pakistan užo atrymlivaje piatuju častku elektryčnaści ad HES i płanuje pavialičyć hetuju dolu. Indyja maje namier pavialičyć svaje mahutnaści na 50% da 2032 hoda, razhladajučy budaŭnictva kala 200 novych dambaŭ. Niepał, jaki vyrablaje bolš enierhii, čym spažyvaje, pačaŭ ekspartavać liški ŭ Indyju i Banhładeš.
Nieabchodnaść dypłamatyi
Kab paźbiehnuć pramoha kanfliktu, nieabchodny dypłamatyčnyja kanały. Ekśpierty papiaredžvajuć: budaŭnictva dambaŭ bieź mižnarodnych damoŭ — heta pramy šlach da sprečak. Akramia taho, damby frahmientujuć reki i źniščajuć ekasistemy, što asabliva niebiaśpiečna ŭ dalikatnym klimacie Himałajaŭ.
Paskareńnie rastavańnia ledavikoŭ i źmiena charaktaru musonaŭ patrabujuć nie prypynieńnia starych pahadnieńniaŭ, a ich abnaŭleńnia.
Pramych vojnaŭ za vadu ŭ rehijonie pakul nie było. Krainy navat praciahvajuć abmien danymi: tak, Indyja ŭsio jašče pieradaje Pakistanu prahnozy pavodak. Adnak sistema kiravańnia rekami zastajecca chaatyčnaj mazaikaj dvuchbakovych damoŭ.
Na fonie źmianieńnia klimatu i enierhietyčnaha hoładu heta vielmi niebiaśpiečna.
Pamiłavany i departavany ŭkrainiec Katovič raskazaŭ, za jakuju abrazu na jaho pakryŭdziŭsia Łukašenka2
Kamientary