U adnoj z hałoŭnych turystyčnych žamčužyn Biełarusi zvyčajnaja prakładka inžyniernych kamunikacyj pieratvaryłasia ŭ maštabnaje daśledavańnie, jakoje dazvoliła archieołaham zazirnuć uhłyb stahodździaŭ. Śpiecyjalisty nie tolki znajšli padmurki stračanaj rezidencyi Sapiehaŭ XVII stahodździa, ale i vyjavili idealna zachavanyja padziemnyja zały pad pałacam, pra isnavańnie jakich dahetul było nieviadoma.
Raniej paviedamlałasia pra toje, što na terytoryi Ružanskaha pałacavaha kompleksu vyjavili frahmienty padmurkaŭ budynkaŭ XVII stahodździa, jakija mahli adnosicca da siadzibnaj zabudovy časoŭ Lva Sapiehi, zadoŭha da taho, jak architektar Jan Samuel Biekier stvaryŭ znakamity pałacavy ansambl u kancy XVIII stahodździa. Znachodki byli zafiksavanyja padčas archieałahičnaha nahladu za prakładkaj inžyniernych kamunikacyj.
Novyja detali i vizualnyja materyjały ź miesca daśledavańniaŭ byli apublikavanyja ŭ videarepartažy «Pružany TB».
Kamanda śpiecyjalistaŭ ź Instytuta historyi Akademii navuk i Bresckaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta imia A. S. Puškina pad kiraŭnictvam prafiesara Alaksandra Baškova nie tolki ŭdakładniła łakalizacyju staražytnych zbudavańniaŭ, ale i vyjaviła dobra zachavanyja padziamielli, pra isnavańnie jakich raniej nie było dakładnych źviestak.
Što chavałasia pad ziamloj
Samyja cikavyja znachodki čakali daśledčykaŭ na paŭnočny ŭschod ad hałoŭnaha korpusa. Ekskavatar adkryŭ padmurki dvuch kapitalnych budynkaŭ, jakija ŭražvajuć svajoj mahutnaściu. Šyrynia apornych ścien tut dasiahaje 85 santymietraŭ, što śviedčyć pra toje, što heta byli nie haspadarčyja prybudovy, a surjoznyja, mabyć, šmatpaviarchovyja abjekty.
Śpiecyjalistaŭ asabliva zacikaviła śpiecyfičnaja technika muroŭki, charakternaja mienavita dla pačatku XVII stahodździa. Budaŭniki taho času vykarystoŭvali svojeasablivy «słojeny piroh»: dva šerahi cehły čarhavalisia z šerahami apracavanych vałunoŭ. Usio heta zmacoŭvałasia tryvałym vapnavym rastvoram. Takaja technałohija nie tolki ekanomiła darahuju cehłu, ale i rabiła ścieny nadzvyčaj ustojlivymi i vizualna vyraznymi.
Jašče adnym markieram epochi stała znojdzienaja ŭ vialikaj kolkaści cehła-«palčatka». Staršy vykładčyk BrDU Vital Pilipovič patłumačyŭ, što heta typovy materyjał dla XVII stahodździa, jaki lohka paznać pa hłybokich padoŭžnych barazionkach na pavierchni. Palcy majstra pakidali hetyja ślady na syroj hlinie nie dziela pryhažości, a kab pavialičyć płošču sčapleńnia cehły z rastvoram i zrabić mur tryvalejšym.
Na adnym z adkapanych kutoŭ budynka archieołahi vyjavili masiŭny kanstruktyŭny elemient, jaki vystupaje vonki prykładna na 70 santymietraŭ. Navukoŭcy miarkujuć, što heta kontrfors — viertykalnaja apora dla ŭzmacnieńnia ściany. Najaŭnaść takoha elemienta ŭskosna paćviardžaje, što budynak byŭ vysokim i, musić, mieŭ ciažkija sklapieńni, haryzantalnaje raśpirańnie jakich i pavinien byŭ hasić kontrfors.
Archieołahi adznačajuć, što častka znojdzienych zbudavańniaŭ moža adnosicca nie tolki da sapiehaŭskaha pieryjadu. Pavodle ich słoŭ, jašče da taho, jak Ružany ŭ 1598 hodzie pierajšli da Sapiehaŭ, majontak naležaŭ rodu Tyškievičaŭ.
Mienavita z hetym, bolš rańnim etapam, daśledčyki źviazvajuć hipotezu pra isnavańnie pieršapačatkovaj siadziby, łakalizacyju jakoj doŭhi čas nie ŭdavałasia dakładna vyznačyć. Vyjaŭlenaja ciapier kancentracyja kulturnaha płasta i frahmienty kapitalnych zbudavańniaŭ adkryvajuć mahčymaść udakładnić miežy i strukturu hetaj dasapiehaŭskaj zabudovy, adnak takaja viersija pakul razhladajecca jak navukovaja hipoteza i patrabuje dalejšaha paćviardžeńnia.
Zvyštryvałyja sutareńni
Sapraŭdnaja architekturnaja siensacyja čakała daśledčykaŭ unutry hałoŭnaha korpusa pałaca, jaki ciapier rychtujecca da kansiervacyi. Padčas rasčystki šmathadovych zavałaŭ śmiećcia adkrylisia aŭtentyčnyja sklapienistyja padvały. Ich stan litaralna ŭraziŭ archieołahaŭ.
Niahledziačy na toje, što pałac stajaŭ u ruinach bolš za stahodździe i pieražyŭ niekalki razburalnych pažaraŭ, asabliva ŭ časy, kali tut raźmiaščałasia sukonnaja fabryka rodu Piniesaŭ, cahlanaja muroŭka sklapieńniaŭ zastałasia amal idealnaj.
Alaksandr Baškoŭ adznačaje niejmaviernuju tryvałaść kanstrukcyi: pa pavierchni nad hetymi padziamiellami siońnia jeździć ciažkaja budaŭničaja technika, ale staražytnyja sklapieńni navat nie traščać.
Bolš za toje, u muroŭcy zachavalisia i spraŭna pracujuć staradaŭnija vientylacyjnyja kanały, jakija i siońnia spraŭna pracujuć. Heta śviedčyć pra vysoki ŭzrovień prajektavańnia: budaŭniki Sapiehaŭ jašče 400 hadoŭ tamu pakłapacilisia pra mikraklimat u padziemnych pamiaškańniach.
Na ścienach padvałaŭ bačnyja ślady ahniu. Saža — heta maŭklivy śviedka fabryčnych pažaraŭ XIX stahodździa, jakija, adnak, nie zmahli źniščyć majsterskuju pracu dojlidaŭ XVII stahodździa.
Hierbavaja kafla i staražytnyja maniety
Architekturnyja adkryćci byli padmacavanyja bahataj kalekcyjaj artefaktaŭ, znojdzienych u kulturnym płaście pobač sa ścienami. Mienavita hetyja pradmiety dazvalajuć nie tolki datavać pabudovy, ale i źviazać ich z kankretnymi histaryčnymi asobami.
Siarod znachodak vyłučajucca frahmienty hieraldyčnaj kafli z radavym hierbam Sapiehaŭ «Lis». Na niekatorych kavałkach vyrazna čytajucca łacinskija litary «S» i «C», a taksama frahmienty daty «…ROKU». Vital Pilipovič miarkuje, što havorka moža iści pra 1630‑1640‑ia hady — časy Kazimira Lva Sapiehi.
Numizmatyčnaja kalekcyja achoplivaje pieryjad ad kanca XVI da siaredziny XX stahodździa. Tut i šelehi Žyhimonta III Vazy, i maniety Jana Kazimira, i ryžskija solidy, što śviedčyć pra aktyŭny handal i niaspynnaje žyćcio ŭ rezidencyi. Bytavy bok žyćcia pałaca ilustrujuć sotni frahmientaŭ kieramiki, siarod jakich cikavaść vyklikajuć nožki rynak. Rynka — heta hlinianaja patelnia na troch nožkach, jakaja staviłasia niepasredna ŭ vuhli.
Taksama znojdzieny kavałki zastyłaj hłazury, što moža śviedčyć pra isnavańnie ŭłasnaj majsterni pa vytvorčaści kafli niepasredna pry dvary.
Što čakaje Ružanski pałac dalej
Dyrektar muzieja Alena Kubarka miarkuje, što archieołahi mahli natrapić na reštki toj samaj pieršapačatkovaj siadziby Lva Sapiehi, pra jakuju viadoma z archiŭnych invientaroŭ. U dakumientach zhadvajecca, što aproč abarončaha zamka ŭ majontku isnavali «try damy: vialiki, mały i siaredni», adnak dakładnaje miesca ich znachodžańnia doŭhi čas zastavałasia zahadkaj. Ciapier hetaja zahadka, padobna, pačynaje znachodzić svajo tłumačeńnie.
Usie znojdzienyja abjekty zafiksavanyja i naniesienyja na tapahrafičny płan, a artefakty papoŭniać muziejnyja fondy. Daśledčyki padkreślivajuć, što hetyja znachodki nie tolki dazvalajuć udakładnić miežy i strukturu rańniaj rezidencyi, ale i adkryvajuć novyja pierśpiektyvy dla dalejšych archieałahičnych daśledavańniaŭ.
U pierśpiektyvie navukoŭcy raźličvajuć pašyryć raskopki i źviarnucca da vyvučeńnia klučavych elemientaŭ abarončaj architektury zamka. Raniej užo zhadvałasia pra płany archieałahičnaha vyvučeńnia centralnaj kvadratnaj viežy, jakaja ŭ sapiehaŭski pieryjad prymykała da hałoŭnaha fasada i mieła kaplicu na druhim paviersie, a taksama piacikutnaj viežy-alkova kala paŭnočna-ŭschodniaha vuhła ŭschodniaha kryła.
A ŭ znojdzienych sutareńniach tak i prosicca raźmiaścić ci restaran, ci muziejnyja zały.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary