«Мне казалі: ты з глузду з'ехаў, які пашпарт, тут Кіеў могуць узяць!» Беларус расказаў, як згубіў ва Украіне дакументы і тры гады не мог з яе выехаць

Мікіта (імя зменена ў мэтах бяспекі) — беларус, які пераехаў ва Украіну вымушана яшчэ ў 2021 годзе. Шэраг недарэчных абставін прывёў яго ў прававую пастку, і ён тры гады не мог выехаць з гэтай краіны.

«У пачатку 2023 года мне выпісалі максімальны штраф за незаконнае знаходжанне на тэрыторыі Украіны і запатрабавалі выехаць цягам 14 дзён. Я сказаў, што і сам вельмі б хацеў гэтага, але як?» — успамінае суразмоўца.

«Выехаў адным з апошніх, бо разумеў, што вось-вось выйдуць і на мяне»

«Ва Украіну я прыляцеў самалётам у лютым 2021 года, — расказвае Мікіта. — У сувязі з тым, што браў актыўны ўдзел у пратэстах супраць нелегітымнай улады, першы раз мяне затрымлівалі яшчэ да выбараў у ліпені 2020 года. Тады асудзілі паводле адміністрацыйнага артыкула 23.34, але не пасадзілі і ў якасці пакарання далі вялікі штраф. Аплаціць яго мне дапамог фонд Bysol, куды я звярнуўся па дапамогу.

Пасля гэтага працягваў актыўна выходзіць на Маршы. Я музыка, бубнач. У тыя дні многія калектывы вырашылі сваёй ігрой падтрымаць настрой удзельнікаў пратэстаў. І мы таксама заўсёды былі ў цэнтры ўвагі, натуральна, былі знятыя на мностве фота і відэа. Гралі ўсе песні тых дзён. Вельмі шмат людзей да нас падыходзілі і дзякавалі, казалі нават, што з намі не так страшна ісці.

Практычна пасля кожнага Маршу кагосьці з нашых музыкаў затрымлівалі, аднойчы забралі ўсіх проста з рэпетыцыі, якую я прапусціў.

Усім давалі па 15 сутак. Але потым жонцы аднаго з нашых хлопцаў выставілі ўжо крымінальны артыкул. Гэтай пары давялося бегчы з краіны літаральна за лічаныя гадзіны. Далей сталі з'язджаць і іншыя мае калегі. Я выехаў адным з апошніх, бо разумеў, што вось-вось выйдуць і на мяне».

Ва Украіне Мікіту абяцалі аформіць ДНЖ на працы, аднак да вайны так і не паспелі:

«Спачатку я працаваў кур'ерам у дастаўцы. З часам уладкаваўся сісадмінам. У кампаніі паабяцалі дапамагчы з дакументамі, але мы так і не дабраліся да вырашэння гэтага пытання. Проста ўвесь час адкладалі праз нейкія іншыя справы.

Тым часам міналі мае першыя 180 дзён ва Украіне, цягам якіх я павінен быў зрабіць ДНЖ. У міграцыйнай службе сказалі, што праз іх атрымаць дакументы я ўжо не паспею, таму вырашыў, як і многія, абнуліць тэрмін знаходжання, выехаўшы з краіны. Паколькі заробак у мяне быў невялікі, я збіраў грошы для паездкі і планаваў яе на восень, але захварэў, прыйшлося ўсё адкласці, думаў, ненадоўга, а атрымалася, што дацягнуў да вайны.

Першы месяц вайны мы ўсе былі ў ступары, не разумелі, што адбываецца, і спадзяваліся, што ўсё хутка скончыцца. Я займаўся валанцёрствам у кампаніі, дзе працаваў. Мы гатавалі ежу на вынас, а пасля пачатку вайны сталі яе раздаваць у цэнтрах для бежанцаў. Я дапамагаў наладжваць лагістыку. У вольны час валанцёрыў яшчэ ў іншай арганізацыі — беларуска-ўкраінскім цэнтры «Сустрэча».

Зразумела, усе планы на выезд з краіны абрынуліся, і я так і застаўся з парушэннем міграцыйнага заканадаўства. Аднак тады ў мяне быў дзейны пашпарт, прыдатны для жыцця за мяжой, які я паспеў аформіць у Беларусі».

«Я ўпёрся ў замкнёнае кола: нібыта яны патрабавалі майго выезду, але ніхто не мог падказаць, як гэта зрабіць»

Увесну 2022‑га малады чалавек згубіў свой пашпарт, і яму, які апынуўся без дакументаў у краіне, якая ваюе, спатрэбілася некалькі гадоў, каб неяк вырашыць гэту праблему.

«Аднойчы ў сакавіку, стомлены і засмучаны (тады мы ўсе такія былі), згубіў барсетку з дакументамі. Выпадкова пакінуў яе на лаўцы, дзе сядзеў з прыяцелем, а потым пайшоў, спяшаючыся, з-за пачатку каменданцкай гадзіны. Пабачыў страту толькі праз пару гадзін, на лаўцы нічога ўжо не было.

Мы з сябрамі абышлі ў пошуках наш раён, я напісаў аб'явы і развесіў іх па ўсім квартале, абяцаў ўзнагароджанне. Пісаў на форумы, звяртаўся ў паліцыю і нават у ваенкамат ды тэрабарону. Але ўсе памятаюць, што гэта быў за час. Натуральна, мне ўсюды казалі, ты з глузду з'ехаў, які пашпарт, тут Кіеў могуць узяць.

Хадзіў у міграцыйную службу, але яна доўгі час наогул была закрытая, потым трапіць туды было праблематычна з-за велізарных чэргаў. Я не мог кругласутачна шукаць пашпарт, таму што яшчэ павінен быў вырашаць пытанні з працай і пражываннем.

Усе мае сябры паступова выехалі з Украіны. Я пазнаёміўся з дзяўчынай-украінкай, у нас пачаліся адносіны, і мы з ёй таксама хацелі выехаць у Польшчу. Але для гэтага трэба было знайсці для мяне законны варыянт перасячэння мяжы.

У мяне не было ніякага дакумента, куды памежнікі маглі б паставіць візу. Нелегальныя варыянты я не разглядаў, паколькі гэта супярэчыла б заканадаўству. Па парадзе адваката праваабарончага цэнтра я напісаў заяву ў паліцыю, і мне выдалі даведку пра гэта. У мяне пасля таго была хоць нейкая папера, што пашпарт сапраўды згублены.

У пачатку 2023 года ў метро мяне спыніла паліцыя і накіравала ў міграцыйную службу. Там мне выпісалі максімальны штраф за незаконнае знаходжанне на тэрыторыі Украіны, тады гэта было больш за 100 даляраў, і сказалі, што я павінен абавязкова пакінуць краіну цягам двух тыдняў.

Я і сам гэтага вельмі хацеў, але як гэта зрабіць легальна? У міграцыйнай службе мне нічога не падказалі, параілі звярнуцца ў ДПСУ (памежную службу). Я напісаў туды заяву, мне адказалі: нічым не можам вам дапамагчы, звяртайцеся ў тыя органы, якія выдалі вам згублены дакумент, бо, паводле законаў Украіны, ад'езд павінен суправаджацца дакументам.

Так я ўпёрся ў замкнёнае кола: нібыта яны патрабавалі майго выезду, але ніхто не мог падказаць, як гэта зрабіць. Мяне яшчэ некалькі разоў пасля гэтага спыняла паліцыя, яны зноў выслухоўвалі маю гісторыю, глядзелі паперы, якія ў мяне былі пры сабе, у асноўным гэта была перапіска з рознымі органамі, і разводзілі рукамі. Яны бачылі, што ўсюды, куды можна, я звяртаўся (копіі дакументаў ёсць у рэдакцыі. — «Салідарнасць»), адусюль атрымліваў дзяжурныя адказы, і мяне проста адпускалі.

Разам з адвакатам мы вывучалі розныя падобныя кейсы іншых беларусаў, якім удалося выехаць, і думалі, што, можа, нейкі падыдзе мне. Аднак у астатніх праблема была ў асноўным, што ў пашпарта скончыўся тэрмін. Як аказалася, у такіх людзей шанцаў больш. У мяне ж, паўтаруся, не было ніякага дакумента, які сведчыць асобу, які можна было б паказаць на пункце пропуску».

«Я прасіў хоць бы любую даведку, якая пацвярджае, што я не ўкраінец, якім наогул выезд забаронены»

Адсутнасць дакументаў, кажа Мікіта, рабіла немагчымым выезд, а таксама вельмі ўскладняла знаходжанне ва Украіне. У пошуках варыянтаў вырашэння праблемы ён вымушаны быў звярнуцца ў беларускую амбасаду ў Варшаве.

«Мне параілі звярнуцца ў амбасаду, бо на заяву пра страту пашпарта яны цяпер даюць даведку аб тым, што я абавязаны яго замяніць і для гэтага павінен выехаць у РБ. Гэтая даведка называецца «пасведчанне на вяртанне» і выдаецца чалавеку на тэрмін, пакуль ён будзе дабірацца ў Беларусь. З гэтым пасведчаннем некаторым беларусам з пашпартам удалося выехаць з Украіны. Зразумела, у Беларусь я ехаць не збіраўся, але мяжу перасячы хацеў.

Аказалася, што падаць дакументы для атрымання пасведчання па пошце нельга. Трэба прыйсці ў амбасаду асабіста або напісаць распіску даверанай асобе.

Сярод маіх знаёмых беларусаў мы не змаглі знайсці чалавека, для якога зварот у амбасаду быў бы бяспечным. Я звярнуўся да сябра-ўкраінца, пераслаў яму распіску з пакетам дакументаў, ён аднёс іх, потым атрымаў гэта пасведчанне і адправіў мне. Так у 2024 годзе я атрымаў нейкі афіцыйны дакумент.

Уся гэтая гісторыя вельмі зацягнулася, таму што перапіска з кожным органам часам доўжыцца тыднямі і нават месяцамі. А мы з адвакатам спрабавалі стукацца ўсюды, звярталіся ва ўсе ўкраінскія службы і арганізацыі аж да Чырвонага Крыжа. Адтуль мне, дарэчы, наогул не адказалі.

Я прасіў хоць бы любую даведку, якая пацвярджае, што я не ўкраінец, якім наогул выезд забаронены. Зразумела, што ўсе адказы былі дзяжурнымі адпіскамі, ніякіх дакументаў і тлумачэнняў беларусу ніхто даваць не хацеў.

Паралельна, натуральна, мне ўвесь час даводзілася вырашаць пытанні з заробкам. Афіцыйна без ДНЖ і пашпарта ўладкавацца я нікуды не мог. Таму працаваў неафіцыйна ў Glovo кур'ерам пад іншымі акаўнтамі. Браўся за розныя дробныя падпрацоўкі. Напрыклад, я ўмею рабіць тату і выконваў рэдкія заказы.

Каб зняць кватэру, дакументы прыйшлося афармляць на таварыша-ўкраінца. Ён за мяне паручыўся і мы доўга тлумачылі прычыну рыэлтарам і арэндадаўцам. Аднак грошай катастрафічна не хапала і на нейкі час мне давялося пераехаць да бацькоў дзяўчыны. Пасля нашы адносіны ўсё адно не вытрымалі столькіх выпрабаванняў, і мы рассталіся.

Але я працягваў шукаць магчымасць выезду з Украіны. І вось, атрымаўшы «пасведчанне на вяртанне», рызыкнуў адправіцца на мяжу з ім. Сабраў трохі грошай у дарогу. Акрамя гэтага дакумента ў мяне была папка з маёй перапіскай з рознымі службамі. Плюс я раздрукаваў свае фота з пратэстаў, пратакол затрымання, каб даць доказы таго, што вярнуцца ў Беларусь не маю магчымасці. Да таго часу з Мінска мне пераслалі копіі дакументаў аб маёй адукацыі і працоўным стажы, якія пацвярджалі, што я — гэта я.

Адправіўся на пешаходны пункт пропуску «Шагіні — Медыка», паказаў усе свае паперкі памежнікам, але яны катэгарычна адмовіліся мяне прапускаць, патлумачыўшы гэта тым, што яны стэлефанаваліся з польскімі калегамі, патлумачылі ім сітуацыю, і тыя сказалі, што не ўпусцяць мяне.

На самай справе, як я даведаўся пасля, украінцы не мелі права мяне не выпусціць. Яны зрабілі гэта таму, што на той момант я не ведаў належным чынам свае правы пры перасячэнні мяжы, а таксама таму, што яны не хацелі праблем сабе. У выпадку, калі б палякі сапраўды мяне не прынялі, яны былі абавязаныя ўпусціць мяне назад. Але без пашпарта з такім кейсам гэта было б вельмі праблематычна.

«Я прыйшоў да польскіх памежнікаў, адразу папрасіў перакладчыка і міжнародную абарону»

«У поўнай роспачы пасля вяртання я знайшоў кантакт адной беларускай валанцёркі з цэнтра «Сустрэча», з якой мы перасякаліся ў пачатку вайны. Яна дапамагла мне скласці афіцыйны дакумент для польскіх памежнікаў на польскай мове, у якім выразна гаварылася пра маю праблему, немагчымасць вяртання ў Беларусь і пагрозу рэальнага турэмнага тэрміну, які кваліфікуецца па некалькіх артыкулах Крымінальнага кодэкса. Яна ж патлумачыла мне ўсе мае правы, згодна з Жэнеўскай канвенцыяй, і нават дала шпаргалкі з фразамі на польскай мове.

Я адправіўся другі раз на той жа пункт пропуску і трапіў на тую ж змену. Памежнікі мяне пазналі: «Зноў ты?».

Я паказаў ім даведку на польскай мове, яны прачыталі яе па тэлефоне польскім калегам, тыя параіліся з камендантам. І толькі пасля гэтага мяне выпусцілі, выпісаўшы яшчэ адзін штраф за незаконнае знаходжанне ва Украіне. Штамп аб выездзе ў выніку мне паставілі ў тое самае «пасведчанне на вяртанне».

Я прыйшоў да польскіх памежнікаў, адразу папрасіў перакладчыка і міжнародную абарону. З сабой у мяне былі ровар і заплечнік. На маю папку з паперамі яны глядзелі насцярожана. Адзінае, што ў іх, відавочна, выклікала давер, гэта тое, што ў апошняй даведцы на польскай мове было пазначана, што за мяне паручаецца вядомая ім валанцёрская арганізацыя «Сустрэча».

Перакладчыка ў выніку не знайшлося, і мы размаўлялі са стражніцай некалькі гадзін на ўсіх мовах. Гэта была звычайная польская службоўка, якая не вельмі разбіраецца ў дэталях беларускага кантэксту.

Яна доўга не магла зразумець сутнасць маёй праблемы. Пыталася, навошта абавязкова ехаць па пашпарт у Беларусь. Здзіўлялася, чаму калі мяне судзілі за пратэсты ў 2020 годзе, я дагэтуль баюся нават думаць пра вяртанне. Была відавочна збянтэжаная ўводнымі, маўляў, вы выбіраеце бадзяцца без пашпарта, жыць у лагеры для бежанцаў, чакаць абарону замест таго, каб паехаць да сябе дадому, як так?

Але самае вялікае здзіўленне ў яе выклікала гэта пасведчанне, якое мне выдала амбасада маёй краіны на заяву аб страце пашпарта. Яна разглядала яго з цікавасцю. Відавочна, у Польшчы аналагаў такому дакументу няма.

Калі яна сумнявалася, я настойваў на тым, што, згодна з Жэнеўскай канвенцыяй, яны абавязаны прыняць маю заяву з просьбай аб наданні абароны, і ўжо хай міграцыйная служба вырашае, даваць мне гэтую абарону ці не. Вядома, у такіх абставінах проста на мяжы падавацца на міжнародную абарону складаней, чым у самой краіне, калі ў цябе ёсць усе неабходныя дакументы, уключаючы пашпарт і візу. Але я разумеў, што шляху назад у мяне няма, я павінен трапіць у Польшчу.

Было шмат пытанняў пра тое, чаму я пашпарт згубіў у 2022 годзе, а дабраўся да іх толькі цяпер. І я на сваім ламаным беларуска-ўкраінска-польскім дыялекце спрабаваў коратка расказаць, як жыў апошнія тры гады.

Больш за пяць гадзін я правёў у пункце пропуску. Але ўрэшце мне выдалі доўгачаканы дакумент, што я падаўся на абарону.

Такім чынам у канцы кастрычніка я, нарэшце, апынуўся ў Польшчы. Дагэтуль не веру. Бо жыць мне няма дзе, мяне накіравалі ў цэнтр часовага ўтрымання іншаземцаў у Бяла-Падляску. Тут жывуць людзі, часам цэлымі сем'ямі, якія чакаюць рашэння па наданні міжнароднай абароны. Цяпер у цэнтры каля 40 чалавек, большасць — выхадцы з афрыканскіх краін.

Аднак мне пашанцавала, ёсць і яшчэ чацвёра беларусаў, усе экс-байцы палка Каліноўскага. Нас пасялілі разам у адзін пакой. Умовы жыцця цалкам прымальныя. З цэнтра можна ездзіць у горад, і я ўжо сустрэўся з сябрамі.

Пакуль мая задача нумар адзін — вучыць польскую мову, каб праз паўгода, калі мне змогуць даць дазвол на працу, я адразу змог уладкавацца.

Ведаю, што цяпер шмат беларусаў трапляюць у складаныя жыццёвыя сітуацыі, у тым ліку звязаныя з дакументамі і рознымі прававымі пасткамі. Часам у людзей апускаюцца рукі.

Тых, каму сітуацыя здаецца такой жа безвыходнай, як была ў мяне, заклікаю не здавацца, не апускаць рукі і не паддавацца маркоце. Я, як чалавек веруючы, заўсёды разумеў, «Хто просіць — атрымае; хто шукае — знойдзе; і адчыняцца дзверы перад тым, хто стукаецца» (Мц 7, 7-8).

• 4
• 0
• 0
• 0
• 3
• 5
• 0
• 1