Mova naša. Kudeju, siudoju, tudoj

«A što ž vy, chłopcy, siudeju dzieraciesia?» — spytałasia raz susiedka, kali my pradziralisia kudyści čyimści starym, zarosłym bylniahom dy kustoŭjem panadvorkam.

Kudeju, siudeju, tudeju;
kudoju, siudoju, tudoju;
kudoj, siudoj, tudoj.

Hetyja hrupy prysłoŭjaŭ — heta try rehijanalnyja varyjanty adnaho i taho ž słova, jakoje abaznačaje napramak, darohu, sposab ruchu.

Ad «kudy», «tudy», «siudy» adroźnivajecca tym, što apošniaje abaznačaje metu, a pieršaje — sposab, darohu, jakoju meta hetaja dasiahajecca:

— Kudy ty idzieš?
— Pad ratušu.
— A kudoj?
— Vulicaj Lenina.

Nadta ž jany žyvučyja, hetyja słovy — bo navat paśla poŭnaha źniknieńnia biełaruskaj movy ŭ ludziej jany jašče niekalki pakaleńniaŭ mohuć žyć u movie ich rasiejskamoŭnych naščadkaŭ. Čamu ž jano tak adbyvajecca? Vidać tamu, što słovy hetyja pieradajuć sens, jakoha niama jak pieradać rasiejskaju movaju.

Na žal, u našaj śviadomaści hłyboka zasieła ŭjaŭleńnie ab prastamoŭi, a adpaviedna ab niejkaj «niaspraŭnaści» hetych słoŭ. Nam časta vybivajuć ich z hałavy, imi pryniata hrebavać u peŭnym asiarodździ.

Darma. Kudy ž biez hetych jomkich, spraŭnych, paśladoŭnych prysłoŭjaŭ padzieniešsia?! Jany dobryja jašče i tamu, što łahična pasujuć da staradaŭniaha «tvornaha skłonu kirunku» — instrumentalis directionis. «Oj, pajdu ja łuham, łuham, dzie moj miły are płuham». Spytajma ŭ hieraini hetaj pieśni, kudeju taja pojdzie, i jana adkaža nam, što tudeju, łuham; siudeju — panadvorkam i h. d.

Prysłoŭi hetyja va ŭsich pakazanych tut varyjantach možna sustreć u tekstach biełaruskich aŭtaraŭ, ale ŭ słoŭnikach jany zafiksavanyja, čamuści, vielmi niepaśladoŭna i niapoŭna.

Pavodle «Tłumačalnaha słoŭnika biełaruskaje movy» karcina vyhladaje tak:

—, siudeju, tudeju;
—, siudoju, —;
—, siudoj, —.

U hetym niama nijakaj łohiki, bo čaściejšy — jakraz varyjant na -oju. Radziejšy — na -oj, a na -eju — u piśmovaj movie zusim redki. Čamu ž tady varyjant na -eju pradstaŭleny paŭniej? Čamu pytalnych varyjantaŭ «kudeju», «kudoju», «kudoj» nie zafiksavali zusim? Vidać, heta čyjeści subjektyŭnyja ŭpadabańni, bo rečaisnaść — jana inšaja:

«Aloška spyniŭsia i doŭha varažyŭ, kudoju padacca». (Ivan Ptašnikaŭ, «Aloška»)

«Kudoju dumać». (Aleś Razanaŭ, «Hlina. Kamień. Žaleza».)

«Uvieś horad viedaje vašu čaść: dzie vy staicie i kudoj vy jedziecie». (Ivan Šamiakin, «Serca na dałoni»)

«Dyk chacieŭ u panny Paŭlinki zapytacca praz akno, kudoj vyjechać». (Janka Kupała, «Paŭlinka»)

«I voś taja samaja dzirka, kudeju śvińnia lezła». (Michaś Čarot, «Dziŭnaja zajava»)

«Tam ty zojdzieš u štab dyvizii, znojdzieš Skibu i raskažaš, kudeju ty išoŭ i jakaja daroha». (Kandrat Krapiva, «Kaniec družby»)

Jaki ž z troch varyjantaŭ nam vybrać? Dyk peŭna toj, jaki bytuje ŭ siamji. Kali ž užo nie bytuje, dyk my majem prava, što zrobiš, vybrać abo toj, što padabajecca, abo varyjant z našych miaścin, abo varyjant, što čaściejšy — «kudoju», «siudoju», «tudoju».

Z hetymi słovami naša mova zručniejšaja, bolš łahičnaja dy samabytnaja. 

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0