«Usie varyjanty hienpłana praduhledžvajuć poŭny znos Staroha horada». Kali ŭłady zadumali źniščyć centr Minska
Doktar historyi Siarhiej Abłamiejka napisaŭ daśledavańnie «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia» (vyjšła ŭ «Biblijatecy Svabody»). U im jon upieršyniu raskazaŭ, jak paŭtara dziasiatka vulic i zavułkaŭ, ščylna zabudavanych muravanymi damami na Zamkavaj hary i jaje vakolicach, źnikli bieź śledu.
Dla Siarhieja Abłamiejki heta vielmi asabistaja kniha.
«Majo dziacinstva, prynamsi jaho značnaja častka, prajšło ŭ rešcie Staroha horada — pieravažna na Niamizie, dzie žyli babuliny siabroŭki, da jakich my časta chadzili ŭ hości, i va ŭsim Rakaŭskim pradmieści z mnostvam jaho brukavanych vułak i zavułkaŭ (…).
Heta byŭ naš rajon, naš horad, naša asiarodździe. Staraja Niamiha ź jaje arkami, unutranymi dvorykami i draŭlanymi halerejami na pieršych i druhich pavierchach zaŭsiody, jak žyvaja, staić pierad vačyma.
Ja pamiataju jaje huki, pachi i smak habrejskich bułačak bejhiełach, jakija piakli babuliny siabroŭki ŭ maleńkich kvaterkach, što voknami vychodzili na tyja draŭlanyja ŭnutranyja halerei».
U dziacinstvie Abłamiejka staŭ śviedkam znosu Niamihi.
«My prychodzili tudy šmat dzion i hladzieli, jak husieničny kran z padviešanaj na strale čyhunnaj «babaj» źniščaje staražytnyja damy na levym, niacotnym baku vulicy, (…).
«Baba» hłucha i vuścišna stukałasia ab staryja ścieny, jany dryželi, stahnali, vytrymlivali adzin-dva ŭdary, paśla pačynali adłomvacca vialikimi kavałkami i ŭrešcie abrynalisia, uźniaŭšy chmary biełaha pyłu».
U druhoj pałovie 1980-ch Abłamiejka — razam ź inšymi ŭdzielnikami moładzievaha abjadnańnia «Tałaka» — baraniŭ reštu histaryčnaha Minska. A ŭ siaredzinie nulavych vyrašyŭ napisać historyju razbureńnia Staroha horada z samaha pačatku: z 1920-ch hadoŭ.
«Inakš nastupnyja pakaleńni minčukoŭ pačnuć usprymać vyniki pravincyjnaha varvarstva «Minskaj spadčyny» jak sapraŭdnaje abličča Staroha Minsku», —
tłumačyŭ jon svaju matyvacyju.
Abłamiejka sutyknuŭsia z tym, što śpiecyjalnych navukovych daśledavańniaŭ, pryśviečanych razbureńniu Minska, nie było. Jon paŭtara dziesiacihodździ pracavaŭ u archivach i razmaŭlaŭ sa staražyłami. Jaho vysnova:
«Usie varyjanty davajennaha hienpłana Minsku praduhledžvajuć poŭny znos Staroha horada, skopvańnie Zamkavaj hary i prakładku praź jaje terytoryju Parkavaj mahistrali ŭ bok budučaha Parku kultury i adpačynku».
Kali ŭdavacca ŭ detali, dyk u 1920-ja hady hramadskaść raspracavała płan adnaŭleńnia i zachavańnia Staroha horada i Zamčyšča. Ale ŭžo ŭ 1926-m ułady pačali raspracoŭki piacihadovaha płanu «uparadkavańnia» Minska, jaki staŭ alternatyvaj pieršamu.
U 1927-m pačalisia znosy pieršych damoŭ. A ŭ nastupnym hodzie na miescy staražytnaha Zamčyšča vyrašyli pasadzić park i vykapać voziera na Tatarskich aharodach. Na ščaście, pieraškodziŭ niedachop srodkaŭ.
Znosy asobnych budynkaŭ praciahvalisia ŭ 1920-ja i 1930-ja hady. A ŭ kabinietach praciahvałasia składańnie płanaŭ. Voś što śćviardžałasia ŭ «Hienieralnaj schiemie płaniroŭki Minska» (1940 hod):
«Ź likvidacyjaj rajona Niamihi namiačajecca bulvar šyrynioj u 125 mietraŭ na praciahu vosiaŭ vulic Leninskaj i Enhielsa da placoŭki, dzie razychodziacca kirunki na Vilnius (…). Hety centralny bulvar adkryvaje z Płoščy Svabody vialikija prastory i daje mahčymaść bačyć budučy ansambl płoščy Paryžskaj Kamuny, (…), budučy stadyjon i voziera».
Hetymi ž płanami natchnialisia biełaruskija architektary i ŭ 1970-ja hady.
Pieršaje častka daśledavańnia, jakoje napisaŭ Abłamiejka, daviedziena da pačatku Vialikaj Ajčynnaj vajny. Paźniej vyjdzie druhaja kniha, u jakoj aŭtar raskaža pra častkovaje razbureńnie Staroha horada padčas Druhoj suśvietnaj vajny i jaho kančatkovy znos padčas paślavajennaj rekanstrukcyi Minsku. Taksama ŭ druhoj knizie pojdzie havorka pra apošnija sproby ŭratavać minskaje Zamčyšča ŭ 1950-ja hady.
«Što ž rabiłasia b ź biełaruskaj moładździu, kab uvieś Stary horad ź jaho vulicami i zavułkami zachavaŭsia? A kali b dadać da jaho jašče i niaźniščany Vierchni horad?», — zadaje pytańnie Abłamiejka.
«Niama sumnievu: historyja Biełarusi ŭ druhoj pałovie XX stahodździa była b inšaj, šmat jakich palityčnych padziejaŭ prosta nie adbyłosia b. Narod, jaki maje taki Stary horad, ich by nie dapuściŭ».
Ciapier čytajuć
«Nie chaču čuć «śpierdalaj da Ukrainy» tolki tamu, što razmaŭlaju z baćkami pa telefonie na ruskaj». Biełarusy dzielacca, čamu viartajucca z Polščy57
Kamientary