Łukašenka padziakavaŭ Stalinu. A što toj nasamreč zrabiŭ ź biełarusami?
Padčas «Vialikaj razmovy» z presaj Alaksandr Łukašenka zajaviŭ, što biełarusy musiać być udziačnymi Iosifu Stalinu. Jak jon arhumientavaŭ svaju pazicyju i za što našyja suajčyńniki nasamreč musiać «dziakavać» kiraŭniku SSSR?
Na dumku Łukašenki, biełarusy pavinny być udziačnyja Stalinu za dałučeńnie Zachodniaj Biełarusi da SSSR u 1939 hodzie. Sam Łukašenka padziakavaŭ jamu za toje, što «advajavaŭ tuju terytoryju».
«Treba dzieści jamu pomnik za heta pastavić. Vielmi vyrazna vyrašyŭ hetuju prablemu jašče da vajny», — adznačyŭ Łukašenka.
Za što biełarusy nasamreč musiać «dziakavać» kiraŭniku SSSR?
U jaho strašnaj bijahrafii jość dźvie nibyta pazityŭnyja staronki, źviazanyja ź Biełaruśsiu.
U kancy 1918-ha biełaruskija balšaviki nie zhadžalisia z abviaščeńniem BSSR, ale Stalin addaŭ zahad padparadkavacca. Adnak vialikaj zasłuhi tut mała.
Budučy kiraŭnik Sajuza źjaŭlaŭsia narkamam (ministram) pa spravach nacyjanalnaściaŭ i prosta tranślavaŭ rašeńnie balšavikoŭ. Faktyčna BSSR stała adkazam na abviaščeńnie Biełaruskaj narodnaj respubliki. Dy i praisnavała jana tady niadoŭha, litaralna niekalki miesiacaŭ.
Što tyčycca abjadnańnia Biełarusi ŭ 1939 hodzie, dyk heta była častka vialikaj hieapalityčnaj hulni. Tak, paśla padpisańnia pakta Mołatava-Rybientropa respublika zmahła stać adzinaj. Ale adrazu paśla ŭźjadnańnia ŭ Zachodniaj Biełarusi pačalisia represii i departacyi.
Dyk za što treba «dziakavać» Stalinu?
Za ŭstalavańnie tatalitarnaha režymu. Kamunistyčnaja partyja na čale ź im całkam manapalizavała ŭładu i kantralavała ŭsie śfiery žyćcia hramadstva. Hetaja ŭłada trymałasia na hvałcie i zapałochvańni, nasielnicva było adchilena ad vyrašeńnia i abmierkavańnia pytańniaŭ i prablem. Demakratyčnyja svabody, padzieł ułady byli likvidavanyja.
Za masavyja represii. Ich achviarami stali praciŭniki Stalina, ludzi, jakija spačuvali im, i navat jaho prychilniki. Dakładnuju ličbu represavanych dahetul vyśvietlić niemahčyma, bo archivy KDB usio jašče zakrytyja dla daśledčykaŭ. Aficyjnyja dadzienyja nazyvaŭ u 2017-m namieśnik staršyni KDB Ihar Sierhijenka, jaki ciapier uznačalvaje Administracyju prezidenta. Pavodle jaho słoŭ,
z 1920-ch da 1950-ch u Biełarusi represavali 235,5 tysiačy čałaviek. Ź ich 176 tysiač byli reabilitavanyja. Niezaležnyja historyki nazyvajuć vyšejšyja ličby. Ale navat kali ŭziać hetyja, to jany vielizarnyja.
Za źniščeńnie biełaruskaj movy i litaratury. Biełaruskaja mova paśladoŭna i metanakiravana źnikała z paŭsiadzionnaha ŭžytku. Pravodziłasia palityka rusifikacyi. Źniščalisia i najlepšyja biełaruskija piśmieńniki (ad Maksima Hareckaha da Andreja Mryja). Na svabodzie zastalisia ličanyja adzinki — Janka Kupała, Jakub Kołas, ale navat nad imi visieła pahroza aryštu.
Za źniščeńnie sialanstva i razvał sielskaj haspadarki. Na rubiažy dvadcatych—tryccatych hadoŭ ź Biełarusi byli vysielenyja bolš za 70 tysiač čałaviek, jakich nazvali kułakami. Heta była sialanskaja elita nacyi. Z taho času sielskaja haspadarka tak da kanca i nie adnaviłasia.
Naohuł za źniščeńnie elity. 29 kastryčnika 1937 hoda ŭ strašnuju «noč rasstralanych paetaŭ» NKUS źniščyła bolš za sto pradstaŭnikoŭ intelektualnaj elity — litarataraŭ, dziaržaŭnych dziejačaŭ, vučonych.
U roznyja hady byli rasstralanyja amal usie davajennyja kiraŭniki BSSR. Pryčym usie jany addana vykonvali zahady taho ž Stalina i represavali inšych.
Ciaham žachlivych stalinskich časoŭ biełarusy isnavali ŭ atmaśfiery paranoi i strachu. Nastupstvy toj palityki adčuvajucca dahetul.
Bližejšym časam buduć vyzvaleny bolš za 150 palitźniavolenych39
Kamientary