«Žančyny buntavali z-za cyharet — vybili vočka ŭ dźviarach». Što viadoma pra mahiloŭskuju turmu, kudy pieravodziać Natallu Chierše?
Pra ŭmovy ŭ mahiloŭskaj turmie i redkich žančyn u joj raspavioŭ były palitviazień Jaŭhien Vaśkovič, jaki pravioŭ tam try hady.
«U peŭny čas my źviazvalisia z susiedziami za ścianoj, «malavy» pieradavali»
Jaŭhien zhadvaje, što ŭ turmu jaho adpravili za toje, što admaŭlaŭsia ad pracy i prybirańniaŭ (spačatku jon adbyvaŭ pakarańnie ŭ mahiloŭskaj papraŭčaj kałonii №15). Na «krytaj» (tak asudžanyja nazyvajuć turmu miž saboj) jon siadzieŭ u 2012-2014 hadach.
Kali čałaviek pryjazdžaje tudy, jaho staviać na strohi režym. Dazvalajuć tolki adnu banderol da dvuch kiłahramaŭ i adno karotkaterminovaje spatkańnie na hod.
«U atavarcy možna kupić značna mieniej. U kramu sam nie chodziš: tabie prynosiać u kamieru listok z tym, što jość u najaŭnaści, pišaš, što tabie treba, i praź niejki čas prynosiać pakupki. Mohuć praz tydzień ci praz dva. Samaje chadavoje było — cyharety i harbata», — dzielicca chłopiec.
U kamierach — ad 4 da 12 čałaviek. Na korpusie SIZA byli i kamiery na dvaich, ale ich vielmi mała. Na pracu źniavolenych nie vodziać, špacyr — hadzina ŭ dzień.
«U kamiery mohuć być nastolnyja hulni. My hulali ŭ pokier, «tysiaču». U adzin čas źjaviŭsia čałaviek, jaki tatuiroŭki biŭ. Farbu sami rabili, malunki na praścinach nanosili. Mižkamiernaja suviaź dobra była raniej naładžana. U peŭny čas my źviazvalisia z susiedziami za ścianoj, «malavy» pieradavali.
Navat samahon u kamiery narmalovy rabili. U nas byŭ taki recept. Brali šery chleb, jaki tam vydajuć, i cukar. Z cukru rabili sirop, pramočvali ŭ im chleb i ŭ praścinu zavaročvali. Jon peŭnaha koleru pavinien byŭ stać. Potym jaho zakidvali ŭ viadro, kab vystajaŭsia, rabili tak, kab pachu nie było ŭ kamiery. I paśla hnali samahon — čakali źmienu, u jakuju lepš.
«Pa-za miežami kamiery pierasoŭvaŭsia ŭ kajdankach»
Tam było čatyry źmieny — adzin karpusny zaŭždy drenny, adzin dobry i dvoje siarednich. Heta takaja psichałahičnaja reč, bo kožnaha čałavieka pa-roznamu možna złamać.
U SIZA siadzić šmat tych, chto pieršy raz patrapiŭ. Jany nie viedajuć ni svaich pravoŭ, ni jak možna abyści praviły, ni jak razmaŭlać ź milicyjantami, kab jany da ciabie nie čaplalisia. U turmie nie tak. Tam žyvuć nie pa režymie, a tak, jak zručna. Na «krytaj» pry mnie ŭsie spali ŭdzień».
Jaŭhiena pastavili na prafiłaktyčny ŭlik jak «schilnaha da napadu na administracyju i zachopu zakładnikaŭ». Tamu pa-za miežami kamiery jon moh pierasoŭvacca tolki ŭ kajdankach. Takija ž praviły dla schilnych da ŭciokaŭ.
Astatnim ruki nie zaciahvajuć. U turmie zvyčajna ŭsie z prafulikam — chto za azartnyja hulni, chto za inšaje.
«Žančyny siadzieli ŭ śledčym korpusie, bo turemny byŭ całkam zabity mužčynami»
U mahiloŭskaj turmie ŭ toj čas znachodziłasia niekalki žančyn. Jany siadzieli ŭ śledčym korpusie, bo turemny byŭ całkam zabity mužčynami.
«Pry mnie ŭ turemnym korpusie siadzieła tolki adna žančyna, u štrafnym izalatary, u jaje mianuška była Maryška. Zdajecca, jana pasvaryłasia z sukamiernicaj i, pakolki nie chapała kamier, jaje tudy pieraviali. Štrafny izalatar znachodziŭsia ŭ sutareńniach, jana była ŭ dalniaj kamiery, kab nichto z mužčyn nie moh ź joj źviazacca.
Bačyŭ jašče adnu asudžanuju — jaje zvali Taćciana, niejkaja aŭtarytetnaja kryminalnica, u nakołkach. Ja stajaŭ u kletcy na pradole, a jaje viali ŭ duš mycca. Krychu pierakinulisia słovami. Joj było hadoŭ 35, ale vyhladała jana značna starejšaj.
Umovy ŭtrymańnia nie dazvalajuć tam šykavać. Tamu žančyny, kab byli niejkija palohki, pracavali ŭ asobnaj kamiery — štości nakštałt pramzony. Tam davałasia drobnaja praca — naprykład, humku, jak na štanach, tolki šyrokuju, treba było adździalić ad nitak.
Adzin raz ja čuŭ, jak jany buntavali z-za cyharet — vybili karmušku ŭ dźviarach i vočka, choć heta vielmi ciažka. Heta było ŭ kamiery, dzie jany pracavali. Bo na toj momant kožnaja ź ich siadzieła paasobku — zvyčajna žančyny bolš ahresiŭna ŭ takich umovach adna da adnoj staviacca».
«Štomiesiac jeździŭ u štrafny izalatar — heta byŭ zahad źvierchu»
Bolš za 300 sutak u turmie Jaŭhien pravioŭ u izalatary. Z rečaŭ tam dazvoleny byli adzin vafielny ručnik, humavyja tapki, škarpetki, roba, ščotka, pasta, płastykavy kubak i myła. Ni knižki, ni cyharety nielha. Ale ludzi, jakija siadzieli tam, viedali, jak heta niezaŭvažna pranieści.
«Sa žniŭnia 2012-ha ja štomiesiac jeździŭ u štrafny izalatar — heta byŭ zahad źvierchu, jak mnie namiaknuŭ atradnik. Dla mianie izalatar u niejkim sensie byŭ palohkaj — kali štodzionna znachodzišsia ŭ kamiery z adnymi i tymi ž ludźmi, niama mahčymaści pabyć adnamu».
Były palitviazień kaža, što dla jaho składanym było niaviedańnie: što čakaje ŭ papraŭčaj ustanovie? Kali stanovišsia daśviedčanym, luby režym utrymańnia pieranosić lahčej.
Kamientary