Kali ŭ peŭnuju niadzielnuju ranicu ja adčuŭ, što maju ŭ sabie siły, a da ciahnika Biełastok — Suvałki zastajecca dźvie hadziny — mianie ŭžo nichto i ništo nie mahło spynić, piša emihrant novaj chvali ź Biełastoka Jan Ramejka.
Ja lublu padarožničać. Pa maim žyćci hetaha nie skažaš. Ja nikoli nie lotaŭ samalotam. Z Padlaskaha vajavodstva ja apošni raz vyjazdžaŭ letaś u listapadzie. Praz fatalna drenny stan zdaroŭja ja nie maju sił i chutka stamlajusia, i tamu dalokija pajezdki dla mianie nievynosna ciažkija.
Zredčas mnie ŭdajecca vybracca kudyści niedaloka. I kali ŭ peŭnuju niadzielnuju ranicu ja adčuŭ, što maju ŭ sabie siły, a da ciahnika Biełastok — Suvałki zastajecca dźvie hadziny — mianie ŭžo nichto i ništo nie mahło spynić.
Nadvorje ŭ hetuju ranicu było pachmurnaje, ale ciopłaje. Lublu takoje nadvorje. Niešta blizkaje dla mianie jość u šerym niebie. Zrešty, nieba nad Biełaruśsiu bolšuju častku hoda šeraje. A ja zusim blizka ad Biełarusi.
Vulicy Biełastoka ŭ niadzielnuju ranicu pustyja. Ludzi adpačyvajuć, iduć u kaścioły. Kali pažyŭ amal dva hady ŭ Polščy — užo ŭspaminaju jak niešta nienarmalnaje, što ŭ niadzielu ŭ Biełarusi paadčynianyja i kramy, i cyrulni, i banki. Bo Boh daŭ niadzielu čałavieku, kab adpačyvać — i tyja ŭsie pradaŭcy, cyrulnicy, kasiry majuć prava pravieści niadzielu ź siamjoj.
Zachodžu na aŭtavakzał, kuplaju śviežy numar Tygodnika Powszechnego. Adzin moj znajomy, palak, ličyć Tygodnik za najlepšy z polskich časopisaŭ. Pačytaŭšy paru numaroŭ, mušu pahadzicca: nie pamiataju, kab kali čytaŭ stolki jakasna napisanych tekstaŭ pad adnoj vokładkaj. A siońnia na vokładcy — partret Mikałaja Hrynbierha, polskaha žurnalista, jaki napisaŭ knihu pra kryzis na miažy.
Ułasna, da miažy ja i kirujusia. Ciahnik pierajazdžaje most cieraz raku Suprasl u Vasilkovie, robić karotki prypynak na raźmieščanym pasiarod lesu raźjeździe z tajamničaj nazvaj Čorny Błok. Z vahona vychodzić čałaviek z płastykavym viadrom, ścizorykam i sabakam na pavadku — jasna, što pa hryby. Pasiarod chmar prastupaje sonca. Jano aśviatlaje skošany łuh i pole, na jakim ciuki zžataj sałomy. Staraja čornaja karova, naviazanaja na łancuhu, prylehła na łažku, hladzić u bok sonca, i ŭ bok sialanskaj chaty, atočanaj prysadami jabłyń.
Čyhunka viadzie na Hrodna, ale tudy ciahniki nie chodziać. Zrešty, kali b ciahniki i chadzili — sotni, kali nie tysiačy haradziencaŭ u ciapierašniaj situacyi nie zmahli b pajechać u rodny horad. Za Sakołkaj ciahnik nakiroŭvajecca na liniju, što viadzie ŭ Suvałki. U toj samy Suvałski kalidor, nad biaśpiekaj jakoha łamajuć hałavu mnohija vajskoŭcy i palityki krain NATA.
Linija, pa jakoj idzie naš ciahnik, — adnakalejnaja i sa šmatlikimi pavarotami — adzinaja čyhunačnaja suviaź pamiž krainami Bałtyi i bolšaj častkaj Jeŭropy. Ciahnik idzie pavolna, prycišaje chod pierad pierajezdami bieź sihnalizacyi, pavolna prajazdžaje most, na jakim niešta ramantujuć.
Sonca aśviatlaje lasy. U niejki momant vidać dalokija prastory kolišniaj Haradzienskaj puščy, uładańnia polskich karaloŭ i vialikich kniazioŭ litoŭskich. Ciapier praz tyja lasy prachodzić žalezny płot, a ŭ ich huščyni adbyvajecca drama ludziej z roznych krain śvietu, jakija chacieli pierabracca žyć u Jeŭropu — a stalisia snaradami cyničnaj «hibrydnaj vajny».
Ciahnik spyniajecca na prypynku Ružanystok, kala pierajezda pamiž pahorkaŭ i raskidanych pa poli sialanskich chutaroŭ. Naviutki pieron, zbudavany ŭ miežach čarhovaj prahramy palapšeńnia infrastruktury. Sa mnoj ź ciahnika vychodziać dźvie žančyny — starejšaja i małodšaja. Małodšaja viazie dziaŭčynku ŭ kalascy. Try pakaleńni adnoj siamji.
— U jaki bok iści da kaścioła ŭ Ružanystoku? — pytajucca ŭ mianie.
— Zdajecca, u toj.
— Zdajecca?
— Nu, ja hladzieŭ na mapie…
Ale kaścioł pakazvajecca z-za drevaŭ adrazu, kali trochi adyści ad prypynku. Baročnaja bazilika daminuje nad usim, što navokał, u niejki momant jana zdajecca až zanadta vialikaj dla hetaj miascovaści.
Daviedniki pišuć, što kaścioł u Ružanystoku byŭ zbudavany ŭ 1759—1785 hadach na ŭzor jezuickaha kaścioła ŭ Hrodnie. A stahodździem raniej hetaje miesca nazyvałasia Kryvy Stok, i vałodali im Tyškievičy. U 1652 hodzie ŭ haradzienskaha mastaka jany zamovili abraz Baharodzicy ź Dziciom, i vakoł hetaha abraza stali adbyvacca cudy. Heta ŭsio było ŭ niespakojny pieryjad «Patopu», kali Reč Paspalitaja adbivałasia adnačasova ad rasiejcaŭ i šviedaŭ. Tyškievič uziaŭ cudadziejny abraz, kali išoŭ u vajenny pachod, a viarnuŭšysia — u 1663 hodzie zaprasiŭ ź Siejnaŭ daminikancaŭ i zasnavaŭ klaštar.
U 1866 hodzie rasijskija ŭłady začynili kaścioł i addali klaštar pravasłaŭnym manaškam. Im ža dastaŭsia abraz Baharodzicy, i jany jaho źvieźli ŭhłyb Rasii, kali ŭ 1915 hodzie ŭciakali pierad nastupleńniem niemcaŭ. U čas revalucyi abraz i źnik bieź viestak.
U 1918 hodzie kataliki viarnuli kaścioł sabie. Kopiju abraza zamovili ŭ 1929 hodzie i, pierš čym pryvieźci ŭ Ružanystok, zvazili abraz u Rym, kab jaho aśviaciŭ Papa. Ružanystok praciahnuŭ svaju słavu jak maryjnaha sanktuaryja, kudy dabirajucca pilihrymy.
Imša na 10:30 słužycca pry ałtary, dzie abraz Baharodzicy. U pačatku nabaženstva śviatar doŭha začytvaje intencyi — chiba ź dźvie sotni ludskich prośbaŭ: pra zdaroŭje, pracu, na viartańnie, pra skančeńnie vajny va Ukrainie i «nieparušnaść našaj uschodniaj miažy». Kaścioł choć i vialiki, a niama dzie sieści — šmat viernikaŭ pryjšło i pryjechała na imšu.
Kazańnie karotkaje, ale jość u pramovie śviatara rečy, jakija zmušajuć zadumacca. Nie budu tut cytavać ci pryvodzić svaich dumak, bo nie ŭsie refleksii pra žyćcio i pra adnosiny čałavieka i Boha nadajucca da taho, kab imi dzialicca.
Prymaju Kamuniju. Paśla imšy jašče raz padychodžu da hałoŭnaha ałtara — śviatar błahasłaŭlaje ludziej, kładučy ruki im na hałovy.
Koratka ahladaju terytoryju vakoł kaścioła. Staić tam pobač budynak carkvy ŭ rasijskim styli, jakuju pabudavali pravasłaŭnyja manaški (našto carkva pobač z carkvoj — heta pytańnie biez racyjanalnaha adkazu). Dla naviedvalnikaŭ adčynienaja častka kaścielnych sutareńniaŭ. Tam nievialiki muziejčyk: stendy z chranałohijaj historyi śviatyni, staryja kaścielnyja rečy, pradmiety sialanskaha pobytu.
«Huhł Maps» pakazvaje, što ad Ružanystoka da miažy ź Biełaruśsiu — trynaccać kiłamietraŭ. Da centra Hrodna — dvaccać vosiem. A ja mušu viartacca ŭ Biełastok.
Kamientary