Efiekt dnia naradžeńnia. Čamu vierahodnaść pamierci ŭ hety dzień vyšejšaja, čym u luby inšy

Troški statystyki

Pavyšanuju śmiarotnaść u dzień naradžeńnia vyjavili daśledavańni, praviedzienyja ŭ ZŠA, Šviejcaryi, Anhlii i Uelsie, Ukrainie i inšych krainach, što śviedčyć pra sapraŭdnaść hetaha efiektu.

Šviejcarskija navukoŭcy praanalizavali bolš za 12 miljonaŭ vypadkaŭ śmierci i zafiksavali najbolšy rost śmiarotnaści mienavita ŭ dzień naradžeńnia — prykładna na 17% vyšej za siaredniečakany ŭzrovień. Padobny vynik, pieravyšeńnie kala 13,8%, pakazała i inšaje daśledavańnie, jakoje achoplivała śmierci za 1969—2008 hady. Hety efiekt prajaŭlaŭsia va ŭsich uzrostavych i połavych hrupach, najbolš vyrazna — u vielmi pažyłych ludziej, jakim było za 80 hadoŭ.

Pavodle daśledavańnia, jakoje achoplivała 25 miljonaŭ śmierciaŭ u ZŠA za 1998—2011 hady, śmiarotnaść va ŭłasny dzień naradžeńnia była ŭ siarednim na 6,7% vyšejšaj, čym možna było b čakać statystyčna​. Asabliva rezka hety efiekt prajaŭlaŭsia ŭ moładzi: siarod asob va ŭzroście 20—29 hadoŭ kolkaść śmierciaŭ u dzień naradžeńnia pieravyšała normu bolš čym na 25%.

Najbolš žudasnyja statystyčnyja vyniki byli atrymanyja ŭ našym rehijonie. Pavodle danych pa Kijevie za 1990—2000 hady, kolkaść śmierciaŭ u dzień naradžeńnia była na dziva vysokaja: u mužčyn amal na 44% bolšaja, čym zvyčajna, a ŭ žančyn — na 36%.

Siarod mahčymych tłumačeńniaŭ nazyvajuć jak miedycynskija (fizijałahičnyja) faktary, tak i psichałahičnyja pryčyny, a taksama peŭnyja asablivaści statystyčnaha ŭliku ŭ roznych krainach.

Stres, nahruzka i bijarytmy

Dzień naradžeńnia časta źviazany z mocnymi emocyjami, jak stanoŭčymi, tak i admoŭnymi, i vysokim stresam. Heta vyklikaje ŭzdym adrenalinu, padvyšaje kryviany cisk i nahruzku na serca. Dla ludziej starejšaha ŭzroŭniu abo z chraničnymi zachvorvańniami heta moža skončycca infarktam mijakarda abo insultam. 

U Šviejcaryi značnaja častka anamalnych śmierciaŭ u dzień naradžeńnia prypadaje mienavita na hetyja sardečna-sasudzistyja chvaroby. Pry tym čaściej fiksavalisia insult i infarkt u hety dzień tolki ŭ žančyn, a voś u mužčyn — niaščasnyja vypadki i suicydy.

Pavialičyć

Ale samaja vysokaja praźmiernaja śmiarotnaść na dzień naradžeńnia nazirajecca ŭ ludziej starejšych za 80 hadoŭ​, jakija vyčarpali fizijałahičnyja reziervy arhanizma i takaja stresavaja padzieja stanovicca dla ich «apošniaj kroplaj».

Isnuje taksama hipoteza, što na śmierci ŭ dzień naradžeńnia ŭpłyvajuć cyrkanualnyja hadavyja rytmy (nie błytać z sutačnymi cyrkadnymi). Arhanizm moža mieć unutrany cykł, sinchranizavany ź siezonam naradžeńnia. Niekatoryja navukoŭcy ličać, što klimatyčnyja ŭmovy ŭ čas naradžeńnia dziejničajuć jak «cajthiebier» (sinchranizatar), jaki štohod u peŭny pieryjad «zapuskaje» padvyšanuju ŭraźlivaść arhanizma​.

Dumki pra śmierć i adkładańnie śmierci

Dzień naradžeńnia časta prymušaje čałavieka zasiarodzicca na pytańniach žyćcia i śmierci — čarhovy hod pražyty, uzrost pavialičvajecca. Takaja nahoda zadumvacca pra ŭłasnuju śmiarotnaść moža niehatyŭna ŭpłyvać na psichiku. Pavodle teoryi kiravańnia stracham śmierci (terror management theory), napamin pra śmierć vyklikaje padśviadomy stres, jaki zdolny paskoryć śmierć fizijałahična.

Inakš kažučy, dla niekatorych ludziej dzień naradžeńnia stanovicca psichałahična ciažkim — uźnikaje depresiŭny nastroj, pačućcio samoty abo rasčaravańnia, što moža pahoršyć stan zdaroŭja.

Ź inšaha boku, isnuje procilehłaja hipoteza: ludzi, asabliva ciažkachvoryja, mohuć padśviadoma trymacca za žyćcio da niejkaj značnaj daty. Dzień naradžeńnia — naturalny «dedłajn», da jakoha čałaviek moža imknucca dažyć, kab pabačyć jašče adzin hod.

Jość źviestki, što niekatoryja śmiarotna chvoryja sapraŭdy adciahvajuć śmierć, kab dačakacca svajho dnia naradžeńnia abo inšaha značnaj padziei.

Pavialičyć

Naprykład, zafiksavany rost śmierciaŭ ad raku i sardečnych pryčyn padčas Naradžeńnia Chrystova ŭ chryścijan. A siarod jaŭrejaŭ viadomy «efiekt Paschi» — mnohija pažyłyja jaŭrei imknucca dačakacca śviatkavańnia Piesacha, i statystyka pakazvaje źmieny śmiarotnaści, jakija ruchajucca śledam za hetym ruchomym śviatam (kožny hod u roznyja dni).

Ale daśledavańni havorać, što efiekt dnia naradžeńnia čaściej źviazany mienavita sa stresavym «udaram hadaviny», a nie z adterminoŭkaj śmierci​. Na heta pakazvaje toje, što pavieličeńnie śmiarotnaści nazirajecca mienavita ŭ dzień naradžeńnia, a nie adrazu paśla jaho.

Jašče adnoj važnym psichałahičnym aśpiektam padvyšanaj śmiarotnaści ŭ dzień naradžeńnia źjaŭlajucca depresii i suicydalnyja schilnaści. Psichałahičny stan u dzień naradžeńnia moža paharšacca ŭ ludziej, niezadavolenych svaim žyćciom abo tych, chto adčuvaje samotu. Hety stan nazyvajuć «tuhoju dnia naradžeńnia» («birthday blues»). U takim stanie pavyšajecca ryzyka suicydalnych dumak i dziejańniaŭ.

Daśledavańni pakazali, što ŭ niekatorych krainach nazirajecca pikavy rost suicydaŭ u dzień naradžeńnia abo niepasredna paśla jaho. Asabliva ŭraźlivyja mohuć być mužčyny: adna z prac vyjaviła, što ŭ mužčyn ryzyka nakłaści na siabie ruki va ŭłasny dzień naradžeńnia była vyšejšaja, čym zvyčajna.

Pryčynaj hetamu moža być zvany «efiekt parušanaha abiacańnia»: čałaviek z suicydalnymi namierami moža adkładać suicyd, čakajučy niejkaha važnaha dnia ŭ nadziei, što da jaho situacyja palepšycca; kali ž paśla hetaha «parohavaha» dnia ničoha nie źmianiajecca, jon moža advažycca na suicyd.

Ałkahol i ryzykoŭnyja pavodziny

Adnym z važnych faktaraŭ źjaŭlajecca ład žyćcia ŭ dzień naradžeńnia. Častka ludziej adznačaje śviata z praźmiernym užyvańniem ałkaholu, šumnymi viečarynkami, što pavialičvaje vierahodnaść traŭmaŭ, avaryj i inšych niaščasnych vypadkaŭ.

Daśledavańni źviazvajuć značny rost vypadkovych śmierciaŭ u hety dzień ad ałkaholnaha atručvańnia i DTZ. Naprykład, u ZŠA nazirajecca rezki skačok śmiarotnaści ad avaryj u 21-ty dzień naradžeńnia, kali moładź upieršyniu možna lehalna ŭžyvać ałkahol.

Praźmiernaje ŭžyvańnie ałkaholu ŭ dzień narodzinaŭ taksama moža pahoršyć stan tych, chto maje sardečnyja abo inšyja chraničnyja chvaroby. Ałkahol taksama ŭzmacniaje depresiŭnyja nastroi, tamu jaho źviazvajuć i z rostam suicydaŭ u hety pieryjad.

Pamyłki ŭ statystyčnych danych

Častka «efiektu dnia naradžeńnia» moža tłumačycca techničnymi faktarami ŭliku śmierciaŭ. Naprykład, kali data naradžeńnia i śmierci zapisvajucca ŭ dakumientach, mahčymyja pamyłki: u śviedčańni ab śmierci mohuć vypadkova paznačyć datu naradžeńnia ŭ hrafie daty śmierci, što zrobić hetyja daty adnolkavymi​.

Akramia taho, kali dakładnaja data śmierci nieviadomaja, časam vykarystoŭvajuć umoŭnyja daty, naprykład, 1-je ci 15-je čysły miesiaca.

Hetyja chiby ŭ danych mohuć štučna pavialičvać kolkaść supadzieńniaŭ dat naradžeńnia i dat śmierci. Adnak daśledavańni pakazvajuć, što choć najbolš statystyčna anamalnymi źjaŭlajucca dni naradžeńnia, ale pavieličeńnie śmierciaŭ nazirajecca nie tolki ŭ hety dzień, ale i ŭ dni niepasredna pierad im i paśla jaho​. Heta niemahčyma vytłumačyć tolki pamyłkami ŭ zapisach. 

A što ŭ nas?

Pavialičyć

Varta adznačyć, što nie ŭsie daśledavańni znachodziać adnolkavy efiekt. Naprykład, analiz danych Danii i Aŭstryi, dzie było praanalizavana bolš za 2 miljony vypadkaŭ śmierci, nie vyjaviŭ značnaha rostu śmiarotnaści ŭ dni naradžeńnia. Anałahična, daśledavańnie śmierciaŭ ad raku ŭ Hiermanii ŭ 1995—2009 hady nie pakazała efiektu dnia naradžeńnia, zatoje vyjaviła rost śmiarotnaści na Kalady.

Heta aznačaje, što «efiekt dnia naradžeńnia» moža zaležać ad kulturnych abo inšych umoŭ.

Pakazalna, što istotna adroźnivajucca ŭ horšy bok pakazčyki ŭ susiedniaj Ukrainie za 1990-ja hady. Hetaje pieravyšeńnie moža być źviazana sa śpiecyfičnymi sacyjalna-kulturnymi faktarami, naprykład, stresam paśla raspadu SSSR. 

Ale, naturalna, što pryčynaj bolšaści śmierciaŭ u našym rehijonie, asabliva ŭ dzień narodzinaŭ, źjaŭlajecca toje, što nasielnictva mocna złoŭžyvaje ałkaholem. U kupie ź niaŭvažlivym staŭleńniem ludziej da svajho zdaroŭja i chraničnymi zachvorvańniami, heta daje ŭ vyniku anamalnuju statystyku pa śmiarotnaści. 

• 7
• 0
• 2
• 1
• 3
• 3
• 0
• 0