«Vykinutyja na ŭzbočynu žyćcia, ale tvorčaści heta nie zaminaje». Jak vyžyvajuć u ciapierašniaj Biełarusi litaratary?

— Sakavik 2025 hoda: jakoje ciapier žyćcio ŭ litaratara, jaki praciahvaje być i pracavać u Biełarusi?

— «Jaječnia z palandvicaj i čysty kaŭnier — voś usio, što mnie treba», — jak skazaŭ adzin litaraturny hieroj. Litaratura — vid mastactva nie nadta vysokatechnałahičny. Usio, što treba prafiesijnamu litarataru — svoj kut, stoł, kampjutar.

Jašče patrebien vydaviec, ale nie raniej čym napišacca kniha, jakaja vymahaje niekalkich hadoŭ pracy. Tamu, u adroźnieńnie ad kino i teatra, knihi ŭ Biełarusi pakrysie pišucca, praŭda, u šufladku. Pa maich adčuvańniach tut usio praciahvajecca. U tym liku vychad u śviet… My ž litaratary — isnujuć usialakija chady, tamu knižki i publikacyi źjaŭlajucca.

Tak, litaratary ŭ Biełarusi vykinutyja na ŭzbočynu žyćcia, ale tvorčaści heta nie zaminaje. Chutčej naadvarot, paśla biesšabašnych i viasiołych 2010-ch, kali my žyli ŭ niejkim adryvie ad astatniaj krainy, ad svajho čytača, apjanionyja adnosnaj svabodaj, nastupiła karysnaje praćvierazieńnie, paradaksalnaja jednaść litarataraŭ sa svaim narodam: jany ciapier padzialajuć ahulny los.

Ich hetaksama vyhaniajuć z ułasnaj ziamli, ckujuć, sadziać u turmy. Dumaju, tvorčaści heta tolki na karyść. My viarnulisia nie tolki ŭ realnaść, ale i dadomu.

— Ci jość litaraturnaje žyćcio ŭ Biełarusi?

— Kab adkryta prachodzili viečaryny niezaležnaj biełaruskaj litaratury — takoha ciapier niama. Navat viečaryny ŭ muziejach nie zaŭsiody anansujuć. Navat z praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ stali našmat mienš kudyści vyjazdžać, navat «na śpiecyjalna pryznačanyja dla takich mierapryjemstvaŭ» placoŭki. Na ŭsio treba ŭzhadnieńni.

Nie ździŭlajciesia, kali navat na «ŭzhodnienuju» viečarynu pryjdzie čałaviek u formie abo bieź i paprosić pakazać prezientavanuju knihu. Tamu časta viečaryny adbyvajucca biez knih uvohule.

Pa maich nazirańniach, u spravie dazvołu litaraturnych viečaroŭ prahladajecca nacyjanalny pryncyp. Polskaja i ŭkrainskaja publičnaja litaraturnaja dziejnaść zakrytyja ŭ pryncypie. Biełaruskaja — vielmi mocna pasiečanaja. Sioje-toje adbyvajecca trochi bolš adkryta, jašče možna niešta zładzić, znoŭ ža ź biaskoncymi ŭzhadnieńniami. Tut jak by nacyjanalnyja litaratury — pramy adbitak staŭleńnia ŭłady da toj ci inšaj krainy.

— Čynoŭniki vyrašyli abrać režym cišyni?

— Čynoŭniki ad «niźzia!»-viedamstvaŭ — tak. Im tak praściej i bolš zvykła. Ale čynoŭnikam ad kultury, navuki — och nie! Tyja zacikaŭlenaja, kab litaraturny praces nie spyniaŭsia, im treba vykonvać płany, demanstravać vyniki, raźmiarkoŭvać biudžet — inakš na nastupny hod ničoha nie atrymajuć.

Jość taksama čynoŭniki (praŭda-praŭda!), jakim balić kali nie za ludziej i kulturu, dyk prynamsi za imidž krainy. Abo za ŭłasnaje miesca — kali nie budzie litaratury, dyk navošta tady čynoŭnik ad litaratury? Tamu paŭstała supiarečańnie. Adnyja — kab usio zamarozić, inšyja — kab tok kultury nie spyniaŭsia. Heta daje nievialički zazor, mahčymaść dla pracy.

— Vydavacca jašče možna?

— Tak. Jość nišy — dziciačaja litaratura, kłasika, pierakłady, litaratura, jakaja abiartajecca vakoł historyi.

Pavialičyć

— Ź jakimi jašče składanaściami sutykajucca litaratary, jakija praciahvajuć žyć i pracavać unutry Biełarusi?

— Naturalna, u niekatorych vypadkach heta pahroza trapić za kraty — u tym liku praz prafiesijnuju dziejnaść. Byvaje, dastatkova taho, što pracavaŭ styl-redaktaram «nie ŭ tym miescy».

Ckavańnie. U dziaržaŭnych vydańniach, u danośnickich sacsietkach ckujuć litarataraŭ. Pryčym užo nie padzialajuć: tut chto ci tam. Navat siabraŭ aficyjnaha Sajuza piśmieńnikaŭ. Ahulny zakid — niełajalnaść. Vyšukvajuć padabajki i bčb-fotki, sprabujuć leźci ŭ źmiest napisanaha, ale apošniaje danosčykam dajecca ź ciažkaściu.

Kali być piśmieńnikam, paetam, žyvučy ŭ ciapierašniaj Biełarusi — składana, ale plonna, to sumiežnyja prafiesii pakutujuć ad nierealizavanaści. Varta źviarnuć uvahu na mieniedžaraŭ kultury (arhanizataraŭ mierapryjemstvaŭ, kaardynataraŭ prajektaŭ). Moładź, jakaja choča kiravać litpracesam, źjaŭlajecca, a dośviedu pieraniać niama ad kaho — kulturnych inicyjatyŭ unutry Biełarusi mała, imprezy pad zabaronaj. Heta pakul što nie prablema, ale na doŭhaj dystancyi buduć ciažkaści.

A jašče litaraturnyja pierakładčyki. U adroźnieńnie ad piśmieńnikaŭ, jakija ŭ našaj kultury zaŭždy «prarastali praz asfalt», maładyja pierakładčyki patrabujuć dohladu i pieščańnia: majstar-kłasaŭ, študyjavańniaŭ, vandrovak, svabodnaha pavietra. Dumaju, našym kaleham na voli varta źviarnuć uvahu na heta.

— Hučyć usio heta zmročna.

— Hladzicie, my niejak zabylisia, što biełaruskaja litaratura ŭžo bolš za sto piaćdziasiat hod isnuje ŭ takim «sieli-ŭstali» režymie. Jana zaŭždy aprača tvorčych, čysta litaraturnych zadač, dumała pra samazachavańnie i pierajemnaść.

Paśla tryccaci hadoŭ adnosnaj svabody ŭ 2021 hodzie biełaruskaja litaratura prosta adyšła na zahadzia arhanizavanyja pazicyi, na minułuju liniju abarony, pabudavanuju papiarednikami. Maja nastolnaja kniha zaraz — miemuary «Doŭhaja daroha dadomu» Vasila Bykava.

Asabliva tyja miescy, dzie jon raskazvaje, jak trojka litarataraŭ, Bykaŭ, Karpiuk i Klejn, ludzi volnych, demakratyčnych pohladaŭ, u 60-ja hady XX stahodździa akapalisia ŭ ssaviečanym Hrodnie i zładzili kruhavuju abaronu. Hutarki, abmierkavańni, abarona ahulnych intaresaŭ. Jany trymalisia razam, inakš ich źjeli b.

Jasna, što ŭ toj paradyhmie jany mižvoli stanavilisia paranoikami, ličyli, što niebiaśpieka pachodzić adusiul. Pomniu, jak ja ź lohkaj uśmieškaj čytaŭ hetyja miemuary 15 hadoŭ tamu. Ciapier maja ŭśmieška ściorłasia — kruču bykaŭskija i klejnaŭskija parady na vus.

Ciapier u Biełarusi adbyvajecca padobnaje: ludzi hurtujucca, zbolšaha abmiarkoŭvajuć dziejańni ŭładaŭ. Siońnia vielmi važna zrazumieć situacyju, acanić i zrazumieć, jakija kroki robić inšy bok, jaki ličyć nas apanientami. Važna razumieć, u jakich kirunkach možna ruchacca, a kudy ŭžo biessensoŭna.

Abmieńvajemsia infarmacyjaj: chto ŭ jakim «śpisie».

Mnie zdajecca, adnosiny pamiž litaratarami stali bolš ščyrymi, niama raniejšaha adčuvańnia kankurencyi i zajzdraści. Jość razumieńnie, što my znachodzimsia ŭ adnoj łodcy. Z tych, chto zastaŭsia, ja ŭsich rady bačyć.

— A što nakont stasunkaŭ ź biełaruskimi litaratarami za miažoj? Jakija jany?

— My adčuvajem biaskoncuju sardečnuju padtrymku našych kaleh z-za miažy. Jany, vyhnanyja i aplavanyja, žyvuć u vielmi ciažkich psichałahičnych i materyjalnych umovach, ale znachodziać čas dasłać nam, na Baćkaŭščynu, svoj pryviet, i paciešyć darobkam. Ja imi hanarusia. Žyvie kniha!

• 7
• 0
• 0
• 1
• 0
• 2
• 0
• 0