«Zabojstva na vulicy Makajonka». Štučny intelekt ci čałaviek napisali novy biełaruski detektyŭ?

Vieryć ci nie vieryć, — vybirać, viadoma, nam. U nas užo jość adna detektyŭnaja tajamnica — Kamiła Cień i jaje niezabyŭnaja hierainia Zinaida Jurjeŭna. Ale Klok Štučny pajšoŭ dalej i ŭ nahu z sučasnymi technałohijami. Kali vy ŭžo čytali ci słuchali knihu (jana pieršapačatkova vychodziła ŭ aŭdyjafarmacie, ahučanaja prajektam «Biełaruskija aŭdyjaknihi»), to padzialiciesia svaimi mierkavańniami nakont aŭtara ŭ kamientarach pad hetym artykułam.

Ustup «Ad redaktara» śćviardžaje, što «Zabojstva na vulicy Makajonka» — pradukt kampjutarnaj prahramy, jakaja pracuje ŭ rečyščy «štučnaha intelektu». Jaje paprasili pračytać korpus tekstaŭ: tvory sučasnaj biełaruskaj litaratury, dastupnaj u siecivie, biełaruskuju palityčnuju analityku za 2020—2022 hady i kłasičnyja brytanskija detektyvy kanca XIX — pačatku XX st. Na hetym padmurku byccam i była stvorana detektyŭnaja historyja ź miescam padziejaŭ u Minsku. 

Peŭnaja štučnaść u tekście adčuvajecca: śpiecyfičnaja dzivakavataść hierojeŭ, ich pierabolšanaja kolkaść. Niekatoryja piersanažy vyhladajuć całkam nieabaviazkovymi. Apisańnie i interpretacyja padziej 2020—2022 hadoŭ taksama śpiecyfičnyja. Pry hetym tut jość napraŭdu śmiešnyja žarty, iraničnyja zaŭvahi i trapnyja nazirańni za biełaruskim žyćciom znutry. Ci zdolny takoje zhienieravać štučny intelekt? Nie viedaju, ale schilajusia da taho, što heta jak minimum pradukt supracy, dzie ŭniosak žyvoha aŭtara byŭ nie apošnim.

Ale z hetym tekstam zdaryłasia toje, što i sa šmatlikimi inšymi mastackimi tekstami ŭ sučasnaj biełaruskaj litaratury. Jon zakarotki dla svajoj idei: usiaho 230 staronak nievialikaha farmatu. Takoje zdarajecca časta: cikavaja zaduma, jakuju aŭtar nie da kanca raspracoŭvaje. I zastajecca adčuvańnie niezavieršanaści. Tut možna pryhadać «Dziŭnuju misiju» Siarhieja Pleskača, jakaja pazaletaś vychodziła ŭ tym ža vydaviectvie «Januškievič». Albo «Žeton na mietro» Andreja Fiedarenki ci «Kemeł-Treveł» Volhi Hapiejevaj. I navat adkryćcio hetaha hoda — kniha Juhasi Kalady «Pieramiena miescaŭ» — mahła b być daŭžejšaj. 

«Zabojstva na vulicy Makajonka» — historyja pra hildyju haradskich varjataŭ, adnu z udzielnic jakoj zabivajuć. Adbyvajecca heta ŭ dziŭnym miescy i dziŭnym sposabam.

Milicyja zaniataja inšymi spravami i šukać zabojcu nie śpiašajecca.

Raźbiracca, što da čaho, davodzicca Jakubu Piśmiennamu, mužčynie «poźniemaładych» hadoŭ. Jon unuk nie tak daŭno pamierłaj baby Chani, jakaja była impresarya ledź nie ŭsich haradskich varjataŭ u Minsku. Padziei adbyvajucca ŭ 2022 hodzie i častkova źviazany z pratestami 2020-ha. 

Kniha pakidaje adčuvańnie, što nie ŭsie kancy historyi syšlisia. Ci nie zusim tak, jak musili b, u napraŭdu dobrym detektyvie. Jość lišak hierojaŭ, jakija niachaj i stvarajuć kałarytnuju masoŭku, ale abjektyŭnaj patreby ŭ ich nie adčuvajecca. Jak, naprykład, piersanaž, jakoha my sustrakajem u knizie pieršym. Zachar — amatar vajskovaj rekanstrukcyi, akcior masoŭki filmaŭ pra Druhuju suśvietnuju, jaki stanovicca palitrukom karnaha atrada milicyi. Śpiecyjalizacyja Zachara na novaj pracy — «niejmaviernyja». Los Zachara cikavy i efiektny, jamu nadajecca šmat uvahi napačatku. A paśla Zachar źnikaje, kab źjavicca jašče dvojčy, adnak rola jaho nie nadta pierakanaŭčaja: jaho ŭ hetaj historyi mahło i nie być.

Toje, što ŭ knizie čaplaje, — humar.

Jany admietnyja, časam źjedlivyja, z prysmakam stomlenaści ad usiaho hetaha našaha biełaruskaha žyćcia paśla 2020 hoda. Naprykład, nie da kanca ŭvaskresłaja baba Chania ciapier razmaŭlaje tolki «rytorykaj revalucyi dvaccataha».

«…na majo pytańniečka «Adkul Prymadonna viedaje, što ty pryvid?» — baba Chania stomlena kiŭnuła hałavoj i adčakaniła:

— Stop-tarakan. Try pracenty. Žyvie!

…Ciapier, praź miesiac paśla ŭvaskrašeńnia, jana sprabavała inšuju taktyku: havaryć jak maha bolš. Tamu ciapier, uśmichnuŭšysia mnie, zdań baby Chani zajšła ź inšaha boku:

— Ty niejmavierny!»

U knizie niama nivodnaha biezdakorna stanoŭčaha hieroja. Pakrysie stanovicca jasna, što kožny ź ich chavaje škilet ŭ šafie — taho ci inšaha pamieru. Bolšaść z hetych škiletaŭ nie majuć naŭprostavaha dačynieńnia da raźvićcia detektyŭnaha siužeta, ale cikavyja sami pa sabie. U peŭny momant dla mianie heta ŭsio stała vyhladać jak sproba zamaskavać pad ekstravahantny detektyŭ zusim inšuju historyju. Pra toje, čym i jak žyvie Minsk paśla taho, jak usio aktyŭnaje, žyvoje, tvorčaje ŭ im hvałtam prymusili ścichnuć ci źniknuć. 

«Hetaja złość, kali tolki što pačuŭ pra čyjości žorstkaje zatrymańnie ź pieratrusam abo ciažki vyrak u sudzie znajomaha čałavieka… paśla hetaj naviny nastupajuć paŭhadziny niepazbyŭnaha, ničym nie raźviedzienaha hnievu. Potym, viadoma, hety hnieŭ, hetaja niepierastravavanaja kamłyha, usmokčacca, utopčacca, utrambujecca ŭ našu doŭhaciarplivuju płoć… Adnak pieršyja chviliny ty prosta pavinny nasvarycca na kahości blizkaha».

Siarod dzivakavataha detektyŭnaha siužeta traplajucca realistyčnyja, žyćciovyja epizody. Z drobkaj ironii, viadoma. Jak, naprykład, pra pieratrus u kvatery Jakuba, dzie jon žyŭ z babulaj i ŭ jakoj poŭna roznaj drabiazy, nazapašanaj za doŭhija hady žyćcia: «Niedzie siarod dzivosaŭ i kałanijalnych drabnic, usio roŭna jak zanačka, chavaŭsia moj ekstremizm. Ale dzie ty jaho znojdzieš!»

I navat biez uspaminaŭ i refleksij nie abydziecca. Naprykład, jak u hutarcy pamiž samym adekvatnym haradskim varjatam i Jakubam. Pytańnie, jakoje zadaje dziadzia Miaŭk, adrasavanaje nie tolki Jakubu, ale i ŭsim nam: 

«…leta, Minsk, vulicy, poŭnyja ščaślivych ludziej. My dychali na poŭnyja hrudzi. Usio roŭna, jak niejkija mury, aharodžy i ścienki abrynulisia. Moža, ja ciapier dumaju, heta byli piarebarki i zaharadki ŭ našych hałovach?.. Siońnia, Jakubik, praŭda, ja trochi nie razumieju, navošta i kudy my tady maršavali pa centralnych vulicach našych haradoŭ? Moža być, my chacieli vyjści pa praśpiekcie z hetaj krainy i ziamli ŭpročki?..»

Miž tym, razhadka tajamničaha zabojstva znojdziecca (chiba što vinavajca paźbiehnie adpaviednaha pakarańnia), nie abydziecca bieź siamiejnych tajamnic i dramaŭ, buduć ranieńni, ucioki i navat «sutki» (kudy ž bieź ich u Biełarusi 2022-ha).

Karaciej, sumna nie budzie. Mahčyma, heta nie samy bliskučy detektyŭ, ale dakładna cikavy litaraturny ekśpierymient. 

Klok Štučny. Zabojstva na vulicy Makajonka. — Varšava: Januškievič, 2024

• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0