Što za Itała-ałbanskaja katalickaja carkva, da jakoj naležyć novy nuncyj? I jak heta moža paspryjać adnaŭleńniu ŭnijactva ŭ Biełarusi

Pryznačany apostalski nuncyj Ihnacya Čefalija naradziŭsia ŭ Palerma na vostravie Sicylija. U vakolicach hetaha horada pražyvaje narod arbierešy, abo itała-ałbancy, jaki zachavaŭ svaju asobnuju movu i naležyć da carkvy vizantyjskaha abradu — Itała-ałbanskaj katalickaj carkvy. Da jaje ž naležyć i sam Čefalija. 

Arbierešy nasialajuć adasoblenyja kamuny na poŭdni Italii, ale źjavilisia tut adnosna pozna, vymušanyja biehčy sa svajoj radzimy. Naturalna, što na heta paŭpłyvała hieahrafičnaja blizkaść rehijona da Ałbanii, ale heta nie adzinaja pryčyna takoha vybaru, i kab patłumačyć jaho, treba źviarnucca da hłybokaj daŭniny.

Na hrečaskim hruncie

Staražytnyja hreki, kolkaść jakich rasła, a voś ziamli brakavała jak praz zrezany harysty reljef Hrecyi, tak i praz asablivaści zakonaŭ, pačali imkliva zasialać uźbiarežžy Mižziemnaha i Čornaha moraŭ, stvarajučy novyja polisy-kałonii. Adnym z asnoŭnych kirunkaŭ kałanizacyi stali poŭdzień Italii i Sicylija, jakija navat atrymali nazvu «Vialikaja Hrecyja». Usie bujnyja prybiarežnyja harady, u tym liku sučasny Nieapal (Nieapolis — litaralna «novy horad»), byli zasnavanyja tut hrekami.

Pavialičyć

Miascovyja plamiony mała cikavilisia moram, tamu hreki zaniali nieasvojenuju nišu, raźviŭšy aktyŭny handal hrečaskimi vyrabami i miascovymi praduktami i materyjałami. Sutyknieńnie miascovych plamionaŭ z hrečaskaj kulturaj spačatku sparadziła etruskuju cyvilizacyju, ź jakoj paśla vyjšła i rymskaja.

U 395 hodzie Rymskaja impieryja była padzielena na dźvie častki. Uschodniaja Rymskaja impieryja, bolš viadomaja nam jak Vizantyja, achoplivała bolšuju častku «hrečaskaha śvietu». Impieryja była aryjentavanaja na hrečaskuju kulturu, a hrečaskaja mova vycieśniła łacinskuju. Paśla padzieńnia Ryma impieratar Justynijan adnaviŭ kantrol nad značnaj častkaj Italii.

Pavialičyć

Najbolš doŭha Vizantyja ŭtrymlivała ŭładu na poŭdni i na Sicylii, dzie była značnaja kancentracyja nasielnictva. Naturalna, što tut chryścijanstva vykarystoŭvała ŭschodni vizantyjski abrad, a nie łacinski. U IX stahodździ Sicylija była zachoplena arabami, ale šmatlikija na paŭnočnym zachodzie vostrava hreki praciahvali trymacca svajoj tradycyi.

Pavialičyć

Apošnija macierykovyja ŭładańni Vizantyja straciła ŭžo paśla raskołu cerkvaŭ na katalickuju i pravasłaŭnuju ŭ 1054 hodzie. Paśla straty Vizantyjaj Paŭdniovaj Italii rymskija pantyfiki znoŭ adnavili svaju ŭładu nad hrekamoŭnymi hramadami Italii, mnohija ź jakich nie ŭdzielničali ŭ carkoŭnym raskole. Utvaryłasia vizanta-katalickaja carkva, jakuju tradycyjna nazyvali «itała-hrečaskaj carkvoj».

Adrazu ž pačalisia sproby łacinizavać miascovych hrekaŭ, jakija sustrakali časam uzbrojenyja paŭstańni. Da XIV stahodździa hreki byli ŭžo amal całkam łacinizavanyja. 

Praz zaliŭ ad Bary, jaki paŭ apošnim u 1071 hodzie, znachodziłasia vizantyjskaja akruha Dyrachij, jakaja achoplivała terytoryju sučasnaj Ałbanii. Etnahieniez ałbancaŭ davoli zabłytany, ale mienavita da hetaha pieryjadu adnosiacca peŭnyja zhadki pra ałbancaŭ jak etničnuju hrupu ŭ hetym rehijonie. U toj momant ałbancy jašče byli pravasłaŭnymi. Asmany prymusili mnohich hrekaŭ pierasialicca ŭ inšyja miescy, dzie ich nie buduć praśledavać za ichniuju pravasłaŭnuju vieru. Najbližej i bolš ciažka dastupny dla asmanaŭ byŭ italjanski bierah, byłaja «Vialikaja Hrecyja», dzie jašče žyli ichnija ŭžo łacinizavanyja surodzičy. 

Pavialičyć

K pačatku XV stahodździa Vizantyjskaj impieryi jak takoj užo nie isnavała. Čałaviek, jaki nasiŭ tytuł impieratara, kantralavaŭ tolki Kanstancinopal i niekalki terytoryj u Hrecyi. I na azijackim baku, i na jeŭrapiejskim hetyja ŭładańni akružali asmany. Razumiejučy biezvychodnaść situacyi, impieratar pajšoŭ na uniju z Rymam, kab atrymać u niepaźbiežnaj vajnie dapamohu Zachadu. Unija była zaćvierdžana na Fierara-Fłarencijskim sabory da siaredziny stahodździa. Kanstancinopalski patryjarch pryznavaŭ viaršenstva Papy Rymskaha. Adnak unija nie pryniesła čakanych palityčnych vynikaŭ, užo ŭ 1453 hodzie Kanstancinopal paŭ.

Pavialičyć

Padzieńnie Kanstancinopala i niaŭdały kaniec ałbanskaha paŭstańnia suprać asmanaŭ, jakoje abyvałasia pad pravadyrstvam kniazia Skanderbieha, vymusiła pajści śledam za hrekami i mnohich pravasłaŭnych ałbancaŭ. Zusim nie dziŭna, što jany taksama pasialilisia tam, dzie było šmat pravasłaŭnych hrekaŭ — u vyzvalenaj ad musulman Sicylii i na poŭdni Italii.

Arbierešy, abo itała-ałbancy

Novaja chvala emihracyi ŭliłasia ŭ miascovuju itała-hrečaskuju carkvu, taksama padparadkavanuju Rymu. Tut cikava, što prybyłyja pravasłaŭnyja hreki, vidać, chutčej za ałbancaŭ byli łacinizavanyja praz hrekaŭ, jakija na toj momant žyli ŭ Italii.

Pavialičyć

A voś nie takija šmatlikija, ale adroznyja pa movie i kultury ałbancy, naadvarot, mocna trymalisia pravasłaŭja. U niejki momant itała-hrečaskaja carkva stała itała-ałbanskaj carkvoj i zachoŭvaje hetuju nazvu dahetul.

Pavialičyć

Abodva narody zachavalisia da našaha času. U Italii naličvajecca kala 80 tysiač miascovych hrekaŭ, hryka, tracina jakich pražyvaje ŭ Apulii, abcasiku «italjanskaha bota», astatnija ŭ Kałabryi, nosiku «bota», niaznačnaja častka — na Sicylii. Da apošniaha času jany zachoŭvali svaju admietnuju kulturu i movu, ale amal całkam naležać da rymska-katalickaj carkvy, to bok carkvy z łacinskim abradam.

Z ałbancami ŭ Italii, arbierešy, inačaj — ich u razy bolš i jany zachavali svaju adroznaść lepš za hrekaŭ. Italjanskaja statystyka vyznačaje tolki moŭnyja mienšaści, ale navat pavodle hetaj statystyki ŭ razroźnienych ankłavaŭ na poŭdni Italii pražyvaje 110 tysiač arabierešaŭ, pałova ź ich u Kałabryi, astatnija na Sicylii, u Apulii, Malize, Bazilikacie i Kampanii.

Pavialičyć

Pavodle acenak roznych śpiecyjalistaŭ, jašče šmat etničnych ałbancaŭ siońnia italizavanyja. Dla svajoj raśsiejanaj nacyi italjanskija ałbancy vykarystoŭvajuć słova Arbëria. Ichniaja ŭnikalnaja kultura naminavana na ŭklučeńnie ŭ Śpis niemateryjalnaj spadčyny JUNIESKA.

Itała-ałbanskaja carkva

Svaju nacyjanalnuju samaśviadomaść arbierešy budujuć na moŭnaj i relihijnaj prykmietach. Itała-ałbanskaja carkva vystupaje harantam nacyjanalnaha adzinstva ałbancaŭ, bolš za 96% arbierešaŭ naležać da jaje. 

Pavialičyć

Za stahodździ z momantu ŭciokaŭ z-pad asmanskaj ułady mnohija itała-ałbancy pad kulturnym ciskam susiedziaŭ-katolikaŭ usio ž pierajšli ź vizantyjskaha abradu na łacinski. Ale heta nie było metanakiravanaj palitykaj Ryma. Naadvarot, dla patrebaŭ relihijnaj mienšaści adkryvali kalehiumy i sieminaryi, za što rymskija pantyfiki navat atrymlivali listy padziaki ad kanstancinopalskich patryjarchaŭ.

Ułasna Papski hrečaski kalehium Śviatoha Afanasija ŭ Rymie, u jakim vučylisia mnohija ŭnijackija dziejačy, archijepiskapy i mitrapality Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Rečy Paspalitaj, byŭ pieršapačatkova zasnavany dla zadavalnieńnia patrebaŭ italjanskich ałbancaŭ, a «hrečaski» jon tolki tamu, što ŭ vizantyjskim abradzie vykarystoŭvałasia hrečaskaja mova.

Pavialičyć

U 1919 hodzie Papa stvaryŭ dla arbierešaŭ asobnuju jeparchiju ŭ Łunhra, jakaja achoplivaje etničnyja ankłavy ŭ Kałabryi. U 1937 hodzie była stvoranaja druhaja jeparchija ŭ Pjana-delji-Albaniezi, jakaja achoplivaje ankłavy na zachadzie Sicylii, niedaloka ad Palerma, a taksama asablivy status terytaryjalnaha abactva atrymaŭ manastyr Hrotafierata pad Rymam. Hetyja try struktury siońnia ŭtvarajuć Itała-ałbanskuju katalickuju carkvu. 

Pavialičyć

Itała-ałbancy zachavali svaju abradavaść, vyhlad carkoŭnych abłačeńniaŭ i ikanapisnuju tradycyju. Ale ichnija chramy ničym zvonku i mała čym znutry adroźnivajucca ad rymska-katalickich — heta zvyčajna kłasičnyja baziliki, praŭda, ź ikanastasami. Vizantyjski ŭpłyŭ adčuvajecca ŭ šyrokim vykarystańniem mazaik, ale heta zusim nie navina dla Italii, bo najvažniejšyja baziliki Ryma taksama zachavali mazaičnaje azdableńnie. U pačatku XX stahodździa stali pašyracca bohasłužeńni na miascovaj ałbanskaj movie zamiest hrečaskaj.

Pavialičyć

Siońnia Itała-ałbanskaja katalickaja carkva źjaŭlajecca adnoj z 23 uschodniekatalickich cerkvaŭ, jakija razam z Łacinskaj (ci Rymska-katalickaj) carkvoj, utvarajuć adzinuju Katalickuju carkvu. Hetyja cerkvy dzielacca na ŭschodnija azijackija, jakija časta majuć svaje asablivyja liturhičnyja abrady, i jeŭrapiejskija hreka-katalickija cerkvy, jakija vyjšli ź vizantyjskaha abradu i ŭsie, za vyklučeńniem Itała-ałbanskaj carkvy, byli dałučanyja da katalictva praz unii. 

Pavialičyć

Razmarozka hreka-katalickaha prajekta ŭ Biełarusi

Na Biełarusi ŭnijackaja carkva źjaviłasia ŭ 1596 hodzie ŭ vyniku Bieraściejskaj unii. Za časami Rasijskaj impieryi vierniki hetaj najvialikšaj kanfiesii byli pieraviedzieny, časta prymusam, u rasijskaje pravasłaŭje. Treba adznačyć, što ŭ svoj čas i pieravod va ŭnictva nie zaŭsiody byŭ dobraachvotnym. Paśla revalucyi znoŭ uźnikli hreka-katalickija hramady, jakija mocna paciarpieli ŭ čas represij i vojnaŭ.

Paśla vajny, u 1946 hodzie, savieckija ŭłady padrychtavali čarhovuju likvidacyju unii i dałučeńnie biełaruskich hreka-katolikaŭ da padkantrolnaj Ruskaj pravasłaŭnaj carkvy.

Pavialičyć

Hreka-katalickija parafii isnavali tolki ŭ centrach biełaruskaj emihracyi ŭ Łondanie, Čykaha, Paryžy i Lovienie. Apostalski vizitataram, to-bok časovym kiraŭnikom dla biełarusaŭ-hreka-katolikaŭ pa ŭsim śviecie, na momant raspadu SSSR byŭ ajciec Alaksandr Nadsan, z 1994 hoda jon vykonvaŭ tyja ž funkcyi dla biełarusaŭ u emihracyi, a apostalskim administrataram dla hreka-katolikaŭ u samoj Biełarusi byŭ pryznačany Siarhiej Hajek.

Na siońnia ŭ Biełarusi dziejničaje 16 hreka-katalickich hramad. Dla paraŭnańnia, siońnia ŭ krainie dziejničaje ahułam 51 iŭdziejskaja i 24 musulmanskija hramady.

Faktyčna prajekt adnaŭleńnia hreka-katalictva byŭ zamarožany na niavyznačany čas. Biełaruskaja hreka-katalickaja carkva za tryccać hadoŭ isnavańnia nie zajmieła anijakaj struktury i ijerarchii — jana nie maje anivodnaj jeparchii i nie maje anivodnaha jepiskapa. Heta ŭnikalny vypadak siarod usich hreka-katalickich cerkvaŭ.

Pavialičyć

Pryčyna hetaha palahaje, vidać, u tym, što adnaŭleńniu i raźvićciu Biełaruskaj hreka-katalickaj carkvy pieraškadžaje ŭpłyŭ na biełaruskija ŭłady Ruskaj pravasłaŭnaj carkvy. Kali nazirać za zajavami pravasłaŭnych ijerarchaŭ, moža skłaścisia ŭražańnie, što jany panična bajacca luboj prajavy ŭnijactva na Biełarusi jak niebiaśpiečnaj dla siabie źjavy, niahledziačy na toje, što kolkaść hreka-katolikaŭ u krainie mizernaja.

Praz pazicyju RPC datyčna biełaruskich hreka-katolikaŭ Biełaruś dahetul ni razu nie zmoh naviedać Papa Rymski. Zhodna z praviłami Vatykana, dla vizitu Papy ŭ lubuju krainu patrebna zaprašeńnie albo piśmovaja zhoda ad pradstaŭnikoŭ najbujniejšaj miascovaj kanfiesii.

Adnak RPC zhodnaja dać zhodu na vizit Papy tolki kali Rym admovicca ad prazielityzmu, to-bok raspaŭsiudu svajoj viery, i unii na jejnaj byccam by «kananičnaj terytoryi».

Vyhladaje, što Vatykan, nie žadajučy pravakavać kanflikt ź biełaruskim filijałam RPC, prytrymlivaŭ da apošniaha času kančatkovaje afarmleńnie Biełaruskaj hreka-katalickaj carkvy. 

Pavialičyć

U listapadzie 2022 hoda były apostalski nuncyj u Biełarusi i Ukrainie, Kłaŭdzia Hudžeroci, byŭ pryznačany kiraŭnikom Dykasteryi pa spravach Uschodnich Kaściołaŭ, to-bok kurataram usich hreka-katalickich cerkvaŭ. Hetaje pryznačeńnie vyhladaje absalutna łahičnym, bo mienavita Ukrainskaja hreka-katalickaja carkva źjaŭlajecca najbujniejšaj u śviecie pa kolkaści viernikaŭ hreka-katalickaj carkvoj, abjadnoŭvajučy 4,6 miljona viernikaŭ. Ukrainskija hreka-katalickija ijerarchi apiekavalisia spravami biełaruskich hreka-katolikaŭ. Toj, chto raźbirajecca va ŭkrainskich spravach, vydatna pasuje dla roli kuratara ŭsich hreka-katalickich cerkvaŭ.

Biełaruś tut iznoŭ akazałasia pryčepam da ŭkrainskich spraŭ. Na zruchi ŭ Biełaruskaj hreka-katalickaj carkvie paŭpłyvała, vidać, inicyjatyŭnaść i abaznanaść u spravach rehijonu samoha Hudžeroci, a taksama strata maralnaha aŭtarytetu RPC u vačach svaich biełarusich viernikaŭ — spačatku jana pasłužyła ideałahičnaj aporaj dla Łukašenki paśla falsifikacyi vybaraŭ i hvałtu suprać ułasnaha nasielnictva, paśla stała ruparam ahresiŭnaha militaryzmu Rasii. Dobry čas, kab Katalickaja carkva zrabiła svoj chod.

Užo praz paŭhoda paśla pryznačeńnia Hudžeroci, u sakaviku 2023 hoda, dla biełaruskich hreka-katolikaŭ była stvorana apostalskaja administratura, jakoj vierniki čakali try dziesiacihodździ. Hudžeroci sam pryznavaŭ, što jaje stvareńnie naŭprost źviazana z padziejami, jakija adbyvajucca va Ukrainie, farmalnaja nahoda — budučyja śviatary nie mohuć vučycca va ŭkrainskich sieminaryjach, a ŭkrainskija ijerarchi paśviačać ich u san.

Apostalskaja administratura stvarajecca, kali praz składanyja adnosiny Katalickaj carkvy ź dziaržavaj ci inšymi kanfiesijami, niemahčyma stvaryć dyjaceziju (jeparchiju). Na jaje čale staić apostalski administratar, jaki źjaŭlajecca tytularnym biskupam, to-bok biskupam biez dyjacezii (dakładniej, biskupam nieisnujučaj ciapier histaryčnaj dyjacezii). 

Pavialičyć

Ale ŭžo navat stvareńnie apostalskaj administratury ŭ Biełarusi mocna ŭschvalavała Ruskuju pravasłaŭnuju carkvu. U lipieni taho ž hoda biełaruski mitrapalit Vienijamin na sustrečy z nuncyjem Jozičam i Kłaŭdzia Hudžeroci, kurataram usich hreka-katolikaŭ i śpiecyjalnym pasłańnikam Papy, zapatrabavaŭ abmiežavać dziejnaść unijataŭ, choć, pa jaho słovach, «biełaruskija hreka-katalickija hramady praktyčna nie majuć patencyjału raźvićcia».

Hudžeroci zapeŭniŭ, što ŭ Biełarusi nie budzie ŭnijackaha jepiskapa. I pakul što Siarhiej Hajek sapraŭdy tak i nie byŭ paśviečany ŭ tytularnyja jepiskapy, zastajučysia archimandrytam.

Pavialičyć

I tut novaja navina — apostalskim nuncyjem, pasłom Vatykana ŭ Biełarusi, pryznačajecca Ihnacya Čefalija, jaki pracavaŭ u Vieniesuele pry aŭtarytarnym režymie Madura, ale samaje cikavaje — źjaŭlajecca hreka-katolikam i tytularnym jepiskapam.

Praz poŭnyja jeŭcharystyčnyja znosiny pamiž katalickimi cerkvami jon moža ŭdzielničać u liturhii dobra znajomaha vizantyjskaha abradu, a taksama paśviačać u san unijackich śviataroŭ pry dapamozie łacinskich biskupaŭ, a ŭ vyklučnych vypadkach — samastojna. Niečakanym šlacham biełaruskija hreka-katoliki atrymali dla siabie jepiskapa. 

Hudžeroci nie schłusiŭ, Rym nie staŭ nikoha ŭzvodzić u jepiskapski san, jon prosta prysłaŭ hatovaha hreka-katalickaha jepiskapa. Biełaruskija pravasłaŭnyja ijerarchi ciapier buduć pastaŭleny ŭ niazručnuju situacyju — ad nuncyja-hreka-katolika nie tak zručna patrabavać, jak ad papiarednikaŭ-łacinian, kab na Biełarusi abmiežavali dziejnaść hreka-katolikaŭ, jaho subratoŭ pa viery. 

Usio heta vyhladaje, jak elehantnaja pstryčka pa nosie Maskoŭskamu patryjarchatu, jaki ličyć Biełaruś vyklučna svajoj votčynaj. Navat data pryznačeńnia była vybrana simvaličnaja — 25 Sakavika, Dzień Voli biełaruskaha naroda ad rasijskaj niavoli. Supadzieńnie?

Katalickaja carkva, jakaja dva tysiačahodździ paśpiachova apieryruje simvaličnymi rečami, vypadkova pryznačyła hreka-katolika, jakich jak ahnia baicca rasijskaja carkva, u dzień nacyjanalnaha śviata, pryśviečanaha palityčnamu adryvu Biełarusi ad Rasii. Ničoha nielha vyklučać, ale supadzieńnie intryhoŭnaje.

A hałoŭnaje, što z hetym pryznačeńniem RPC ničoha zrabić nie moža. Intaresy Łukašenki i RPC siońnia ŭžo istotna razychodziacca: palityk akazaŭsia ŭ dypłamatyčnaj izalacyi paśla 2020 hoda i choča naładzić suviazi znoŭ, a Vatykan usprymajecca jak adzin z mahčymych kanałaŭ suviazi z Zachadam. Nie pryznavać dypłamata Vatykana ŭ takoj situacyi — fantastyka, navat kali b da takoha varyjanta jaho schilali z Rasii.

• 17
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0