«U Viciebsku zachodziŭ u tralejbus i kazaŭ «Słava Ukrainie!». Ukrainca ŭ 67 hadoŭ pasadzili za kamienty, napisanyja paśla hibieli chrosnaj dački pad abstrełam u Kijevie
Alaksandr Patapaŭ naradziŭsia va Ukrainie, ale pierajechaŭ na Viciebščynu hladzieć za maci. Ciapier, paśla adsiedki ŭ biełaruskaj turmie pa palityčnym abvinavačvańni, jon viarnuŭsia na histaryčnuju radzimu. Mužčyna prosić praz «Bajsoł» dapamohi na lačeńnie zuboŭ.
«Bajsoł» abviaściŭ zbor, kab dapamahčy Alaksandru z uładkavańniem va Ukrainie i pratezavańniem zuboŭ. Paŭdzielničać možna tut.
Ukrainiec ź biełaruskimi karaniami
Alaksandr pierajechaŭ u Biełaruś u druhoj pałovie 90-ch. Jaho maci i babula byli rodam z paŭnočnaj častki Viciebskaj vobłaści.
Jak i sam Alaksandr, jany zaznali represii:
«U saviecki čas ich raskułačyli, zabrali ziamlu i vyhnali ź ichniaha majontka. Jany tady trymali koniej, karoŭ. Babula vyjšła zamuž za bahataha čałavieka, majho dzieda, u jaho taksama była ziamla. A pryjšli kamunisty i zabrali ŭsio.
Babula potym žyła ŭ Rasii — spačatku ŭ Sibiry, potym u Padmaskoŭi. Tam jana paznajomiłasia ź lejtenantam, paranienym u finskuju vajnu, jany pabralisia [šlubam]. A kali skončyłasia vajna ź niemcami, jon zabraŭ babulu z saboj u Chmialnickuju vobłaść, dzie ja ciapier i znachodžusia».
Alaksandr naradziŭsia ŭ 1954 hodzie va Ukrainie, skončyŭ tam škołu na ŭkrainskaj movie. Paśla škoły trochi chadziŭ u mora, potym pracavaŭ na mašynabudaŭničym zavodzie ŭ Dniapry, byŭ u Čarnihaŭskaj vobłaści traktarystam i budaŭnikom. Akramia pracy, mužčyna zajmaŭsia adzinaborstvami, pracavaŭ spartyŭnym instruktaram.
U 1978‑m jaho rodnyja ŭsio ž vyrašyli viarnucca ŭ Biełaruś. Tym časam Alaksandr stvaryŭ va Ukrainie siamju, u jaho dvoje dziaciej. Ale ŭ 1997‑m jahonaja maci złamała šyjku ściahna, i mužčyna pierabraŭsia ŭ Biełaruś. Z žonkaj na toj čas jon raźvioŭsia, a dzieci zastalisia va Ukrainie.
«Ja čytaŭ knižki na biełaruskaj movie, dla mianie heta nie pieraškoda»
Alaksandr pryjechaŭ da maci ŭ viosku Chatola, što ŭ Viciebskim rajonie. U Biełarusi mužčyna znajšoŭ sabie pracu leśnika, a potym uładkavaŭsia mularam na budoŭli.
U biełaruskich publičnych ustanovach — naprykład, u banku — mužčyna vykarystoŭvaŭ ukrainskuju movu, dyk uspaminaje, što časam jaje prymali za biełaruskuju. A paźniej jon i sam atrymaŭ biełaruskaje hramadzianstva.
«Biełaruskuju movu ja razumieŭ z samaha pačatku, biełaruskaja i ŭkrainskaja movy padobnyja. Ja čytaŭ knižki na biełaruskaj movie, dla mianie heta nie pieraškoda. Čytaŭ i prazaikaŭ, i paetaŭ.
Jakija tvory mnie padabalisia? Čytaŭ Vasila Bykava, braŭ u biblijatecy Ciotku, mnie vielmi padabaŭsia Janka Kupała. Jašče Ryhor Baradulin, paet ź Viciebskaj vobłaści, jon dobra pisaŭ», — kaža Alaksandr.
Dačka i syn Alaksandra žyli ŭ Dniapry, a jon sam tak i zastaŭsia ŭ Biełarusi. Znajšoŭ sabie biełarusku, atrymlivaŭ piensiju i dahladaŭ svoj vialiki aharod. Uspaminaje, jak jamu paščaściła ź ziamloj: va ŭsich navokał, kaža Alaksandr, ziamla była drennaja, piasok, a jamu dastaŭsia čarnaziom z byłoj panskaj aranžarei.
U apošnija hady mužčyna chacieŭ pierabracca da dziaciej va Ukrainu, ale ž nie paśpieŭ — pačałasia vajna, jakuju jon uspryniaŭ ciažka. Ale i da padziej u Biełarusi surazmoŭca nie byŭ abyjakavy:
«Ja nikoli nie hałasavaŭ za Łukašenku. Spačatku ŭ mianie nie było [biełaruskaha] hramadzianstva [i ja nie moh hałasavać], a potym ja bačyŭ, što jon šmat abiacaje i ničoha nie robić. U 2020‑m ja taksama hałasavaŭ na vybarach, da mianie pryjazdžali z toj skrynkaj. Ja i tady kazaŭ, što dumaju. I kali vajna pačałasia, kazaŭ, što jana biesčałaviečnaja».
Alaksandr vykazvaŭ svaju pazicyju ŭ sacsietkach i na pikietach. Uspaminaje, jak u Viciebsku, kali zachodziŭ u tralejbus, kazaŭ «Słava Ukrainie» i ŭklučaŭ ukrainskija naviny:
«Ludzi kazali: maŭlaŭ, my z vami. Tolki piensijaniery pytalisia, što heta ja tut prapahanduju, a maładyja ludzi zbolšaha byli za Ukrainu i suprać vajny. Mianie tady nichto nie zdavaŭ. Na prypynkach transpartu ja časta ŭklučaŭ ukrainskija naviny, ludzi słuchali».
«Sudździa kazała: «U mianie ŭražańnie, što ja sudziła svajho baćku»
Letam 2022‑ha padčas abstrełu Kijeva zahinuła chrosnaja dačka Alaksandra, a jaje maleńkaja dačka zastałasia invalidam. Paśla taho abstrełu mužčyna pakinuŭ niekalki kamientaroŭ u «Adnakłaśnikach», za jakija paźniej staŭ palitviaźniem.
Alaksandr padkreślivaje, što tyja kamientary vyhladali nie tak, jak ich potym pradstaŭlali na sudzie:
«Ja lublu paeziju, mahu šmat vieršaŭ pračytać na pamiać. Ale ja nikoli nie pisaŭ vieršy, asabliva takija, jak śledčy vydumaŭ, niešta nakštałt «Saška-kakaška». Razumiejecie, mnie b za takoje było soramna! Ja jašče na sudzie kazaŭ — maŭlaŭ, heta nie ja, pahladzicie na datu, kali tyja vieršy byli napisanyja, ja tady ŭžo byŭ u SIZA».
Nasamreč, kaža Alaksandr, jon napisaŭ tady, što heta varvarskaja vajna, paraŭnaŭ Pucina z Hitleram, a taksama pažadaŭ jamu śmierci hrubymi słovami i vykazaŭsia pra adnaho ź biełaruskich prapahandystaŭ. Taksama mužčyna znajšoŭ čutki ŭ siecivie, što baćka Pucina prymaŭ prysiahu pad ściaham RVA i apublikavaŭ heta — za toje jaho abvinavacili ŭ raspaŭsiudzie svastyki, bo ściah RVA maje padobny da jaje elemient.
Mužčynu zatrymali 25 žniŭnia 2022 hoda, sudzili ŭ listapadzie taho ž hoda. Čas u SIZA jamu daŭsia składana. Viaźniaŭ redka vyvodzili na špacyry, i ŭ Alaksandra pačali puchnuć nohi, na adnoj z noh u jaho adkryłasia jazva. Miedycynskaj dapamohi jon nie atrymaŭ, chacia i ledź chadziŭ, tolki ŭ kałonii atrymałasia zalačyć nahu.
U apošnim słovie na sudzie Alaksandr pačaŭ havaryć pa-ŭkrainsku:
«Sudździa tady mianie spyniła, skazała, kab ja havaryŭ pa-rusku. Kali taja sudździa zajšła abviaščać prysud, jana dziesiać chvilin siadzieła moŭčki, źbirałasia z dumkami. Potym začytała prysud, chutka ŭstała i pajšła.
A potym, mnie raskazvali, jana kazała: «U mianie takoje ŭražańnie, što ja sudziła svajho baćku. U mianie baćka takoha ž uzrostu, ale ja ničoha nie mahu zrabić, na mianie cisnuć».
U vyniku Alaksandra asudzili pa artykule 368 (abraza Łukašenki) da dvuch hadoŭ za kratami.
«Skazaŭ, što na Danieččynie niama sosnaŭ — mianie za heta adpravili ŭ ŠIZA»
Mužčynu adpravili adbyvać termin u mahiloŭskuju kałoniju №15. Tam Alaksandr niekalki razoŭ traplaŭ u ŠIZA. Adnojčy jaho susiedam pa ŠIZA byŭ Andrej Padniabienny — 36‑hadovy palitviazień z Homiela, jaki zahinuŭ u toj kałonii 3 vieraśnia 2025 hoda:
«Mianie tudy pasadzili z vysokaj tempieraturaj, 38 hradusaŭ — skazali, možna [u ŠIZA], nie pamiraju. Paźniej pieramierali, dyk užo było 40 hradusaŭ. Padniabienny tady pačaŭ hrukać u dźviery, bo mnie było drenna, kab da mianie vyklikali doktara. I tady mianie pieraviali ŭ miedčastku.
Ja i inšyja razy sustrakaŭsia z Padniabiennym. Jaho tam duža presavali».
Taksama Alaksandr zhadvaje Siarhieja Razanoviča — śviatara, jaki adbyvaje prysud u PK-15 i jakomu tam duža ciažka:
«Ja tam moh i dać zdačy, a jon za siabie pastajać nie moža. Tam navokał jość roznyja ludzi, i da jaho ŭ kałonii vielmi niehatyŭna stavicca administracyja».
Alaksandr pradstaŭlaŭsia inšym viaźniam pa imieni pa baćku — Fiodaravič. Jon mieŭ dośvied u adzinaborstvach i moh za siabie pastajać, niahledziačy na ŭzrost. U kałonii palitviazień, jakomu tady było 68 hadoŭ, prymaŭ udzieł u spartovych spabornictvach — zaniaŭ pieršaje miesca ŭ katehoryi viaźniaŭ 50+, ale jaho pastavili na šostaje miesca: maŭlaŭ, palitviazień nie moža zaniać pieršaje miesca.
Ź inšymi viaźniami ŭ kałonii Alaksandr razmaŭlaŭ na ŭkrainskaj movie, a voś kali hutarka była z supracoŭnikami ci kala ich, pierachodziŭ na ruskuju. Jon kaža, što za ŭkrainskuju movu jaho ŭ kałonii karali, dy i ŭvohule časta pravakavali. Źbiralisia abmiežavać u spatkańniach, ale ŭ mužčyny i tak nie było ŭ Biełarusi blizkich svajakoŭ, a tolki im dazvolena naviedvać viaźniaŭ u kałonijach.
Adnojčy Alaksandr źviarnuŭ uvahu inšych viaźniaŭ na chłuśniu ŭ navinach, za što i paciarpieŭ:
«Na mianie paskardzilisia, što ja niehatyŭna staŭlusia da rasijskaj armii. U navinach pakazvali Danbas i sosny — maŭlaŭ, bai prachodziać u sasnovym lesie. Ja kažu, što heta brachnia, na Danieččynie niama sosnaŭ, tam stepy, terykony. Sosny tam jość tolki kala rečki Daniec.
Mianie za heta znoŭ adpravili ŭ ŠIZA, tam ja i paznajomiŭsia z Padniabiennym».
«Nie budu admaŭlacca ad biełaruskaha hramadzianstva»
Alaksandr vyjšaŭ na volu ŭ žniŭni 2024 hoda. Spačatku viarnuŭsia žyć u svaju viosku. Jak i šmat inšych byłych palitviaźniaŭ, sutykaŭsia z tym, što da jaho časta pryjazdžali siłaviki, kab «pravieryć».
U kastryčniku 2024‑ha jaho pasadzili na 15 sutak:
«U kamiery nas było 15 čałaviek, a nar było 9. Ale na narach mała chto spaŭ, zbolšaha spali na padłozie, bo jana była draŭlanaja, a nary — mietaličnyja. U kamiery była tempieratura, jak na vulicy, to-bok siem hradusaŭ, a časam byli i zamarazki.
Štodzień nas pieravodzili ŭ inšuju kamieru. Zachodzim u kamieru — batarei ciopłyja, a potym jany robiacca chałodnyja».
U śniežni Alaksandra znoŭ pryjechali zatrymlivać, ale ŭsio ž pakinuli doma, bo ŭ 70‑hadovaha mužčyny byŭ vielmi vysoki cisk. Paśla hetaha Alaksandr rašyŭsia na evakuacyju ź Biełarusi.
Spačatku jon pierabraŭsia ŭ Tbilisi. U tamtejšaj ukrainskaj ambasadzie Alaksandra pryniali, ale zahadali pakul čakać rašeńnia ŭ pytańni jaho dalejšaha losu. Tady dačka mužčyny źviazałasia z ukrainskimi pravaabaroncami, i praź miesiac Alaksandru dali dazvoł na vyjezd va Ukrainu.
Z 29 studzienia 2025 hoda jon žyvie ŭ Chmialnickaj vobłaści ŭ stryječnaj siastry. Maje prablemy z zubami: u Tbilisi jamu musili pastavić impłanty, ale prahrama dapamohi skončyłasia, i mužčyna šukaje srodki na pratezavańnie.
Alaksandr kaža, što chacieŭ by niekali viarnucca ŭ Biełaruś:
«Usio-tki ja nie budu admaŭlacca ad biełaruskaha hramadzianstva. U mianie tam jość dom, chacia i nievialiki i stareńki, tam ža ŭsio zastałosia. Uziaŭ z saboj tolki zaplečnik z adzieńniem i hrašyma».
«Bajsoł» abviaściŭ zbor, kab dapamahčy Alaksandru z uładkavańniem va Ukrainie i pratezavańniem zuboŭ. Paŭdzielničać možna tut.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆDźmitryj «Šery kot» Kazłoŭ — pra toje, jak staŭ palityčnym błohieram i za heta akazaŭsia za kratami. A ciapier buduje novaje žyćcio ŭ vyhnańni
Palitviazień raskazaŭ, što ciapier ź Fiadutam i Parotnikavym u kałonii
«Padniabiennaha źbivaŭ były načalnik kałonii». Voś što raskazvajuć pra palitviaźnia, jaki zahinuŭ za kratami ŭ 36 hadoŭ
Kamientary