Гродзенскага падлетка адправілі ў школу ў Літву — ён вывучыў літоўскую і цяпер перакладае ў Еўрапарламенце. Перакладаў ён і Ціханоўскіх

«Зразумеў, што магу адначасова быць і беларусам, і літоўцам»

«Наша Ніва»: Як вы апынуліся ў Літве?

Вадзім Вілейта: Мой бацька мае літоўскія карані. Нарадзіўся ён у Сібіры. У сталым узросце прыехаў у Беларусь, дзе ажаніўся з маёй мамай. І я нарадзіўся ў Беларусі, у Гродне.

Але бацька хацеў, каб я спазнаў свае літоўскія карані, і знайшоў спосаб накіраваць мяне вучыцца ў Літву — у школу для дзяцей, якія маюць літоўскае паходжанне. Гэтая школа знаходзіцца ў Вільні, і калі мне было 15 гадоў, мяне адправілі туды. Гэта быў своеасаблівы інтэрнат, дзе нас і кармілі, і даглядалі.

Потым я застаўся ў Літве. Паступіў у Віленскі ўніверсітэт, у інстытут міжнародных адносінаў і палітычных навук.

«НН»: Ці доўга звыкаліся з жыццём у новай краіне?

ВВ: Спачатку мне было цяжка. Я ўсё ж такі вырас у беларускім асяроддзі, і на той час актыўна цікавіўся тым, што адбываецца ў Беларусі ў палітычным плане. Чытаў газету «Народная воля», якую выпісвалі мае бабуля і дзядуля. Плюс для мяне былі важныя нацыянальная самасвядомасць, беларуская мова. Але ў бацькі былі на мяне іншыя планы, і ён пераканаў мяне, што ў Літве мне будзе лепш.

Для мяне было трохі нечакана раптоўна апынуцца ў зусім іншай краіне і іншай культуры, у іншым асяроддзі і з іншай мовай. Я толькі тэарэтычна ведаў пра свае літоўскія карані, а на практыцы я сябе лічыў беларусам.

Былі і іншыя цяжкасці, бо я быў звыклы да сямейнага камфорту, жыцця разам з бацькамі, дзе ў мяне быў свой пакой. Я — адзінае дзіця ў сям’і, і таму быў трохі разбэшчаным падлеткам. А тут раптам трэба было жыць у адпаведнасці з дысцыплінай, у школе, дзе вакол было шмат іншых дзяцей. Але патроху прызвычаіўся, дзесьці за год адаптаваўся.

«НН»: У Літве вам давялося нанава будаваць сваю нацыянальную ідэнтычнасць?

ВВ: Мне давялося яе перагледзець. Прыйшлося амаль з нуля вывучыць літоўскую мову, тым больш у той школе ўсе прадметы выкладаліся па-літоўску. Дапамагло, што я там вучыўся з 10-га класа, а тады ў літоўскіх 10-х класах вывучаліся практычна тыя ж прадметы, што ў Беларусі ў 9-м класе, то-бок я год вучыў тое ж, што раней вучыў у Беларусі.

Праз тры гады я здаў літоўскую мову як родную, на максімальную адзнаку. Для мяне было нечакана, што я змог яе асвоіць так хутка і на такім добрым узроўні, бо спачатку яна падавалася мне вельмі цяжкай. Вядома, вельмі дапамагло тое, што перад гэтым я паўтара года вучыў яе ў нядзельнай школцы ў Гродне і ў літоўскім летніку.

Павялічыць

Чым далей, тым больш адчуваў, што літоўская ідэнтычнасць робіцца часткай мяне, хаця на гэта пайшло шмат гадоў. Калі я паступіў у Віленскі ўніверсітэт, усё яшчэ адчуваў сябе часткай нацыянальнай меншасці ў Літве. Але калі інтэграваўся, то адчуў сябе ўжо часткай літоўскага грамадства, і пры гэтым не пераставаў усведамляць сябе беларусам.

Пэўны час у мяне быў крызіс, я не мог зразумець, хто я такі, беларус ці літовец. А потым зразумеў, што магу адначасова быць і беларусам, і літоўцам.

«Той узровень мовы, які ты маеш, табе і патрэбны»

«НН»: Як вам здаецца, што вам дапамагло так добра вывучыць літоўскую мову?

ВВ: Я заўсёды цікавіўся мовамі. Яшчэ ў Беларусі любіў слухаць навіны па-беларуску і перакладаць іх з беларускай мовы на рускую, тады яшчэ навіны на тэлебачанні былі пераважна на беларускай мове.

То-бок у мяне яшчэ тады была звычка адначасова карыстацца дзвюма мовамі, думаю, проста ў мяне да гэтага схільнасць. Таксама дапамагло, што я пачаў вывучаць літоўскую мову ў раннім узросце, калі мне было 13 гадоў, у мяне былі добрыя настаўнікі.

Хаця трэба прызнаць, што ў Літве пакуль што няма традыцыі навучання замежнікаў літоўскай мове. Гэтую мову тут пераважна выкладаюць настаўнікі, якія ўмеюць яе выкладаць літоўскамоўным дзецям як родную. Літоўцам вельмі цяжка патлумачыць, чаму яны гавораць так, а не інакш, адказваць на розныя пытанні, якія ўзнікаюць у замежнікаў падчас навучання. Таму я вырашыў стварыць свой курс літоўскай мовы, бо ведаю, што магу дапамагчы людзям з гэтымі цяжкасцямі.

«НН»: Класічная сітуацыя ў вывучэнні замежнай мовы — чалавек не можа яе асвоіць вышэй за нейкі ўзровень і застаецца на адным узроўні на шмат гадоў. Як гэта пераадолець?

ВВ: Мне часта задаюць гэтае пытанне.

Думаю, вельмі цяжка сябе падмануць, і той узровень мовы, які ты маеш, табе і патрэбны. Калі табе хочацца асвойваць мову мацней, трэба інтэгравацца ў моўнае асяроддзе: глядзець фільмы і чытаць кнігі на гэтай мове, сустракацца з носьбітамі мовы. Калі ты будзеш знаходзіцца ў такім асяроддзі, зможаш аўтаматычна давесці валоданне мовай да дасканаласці.

Каб авалодаць замежнай мовай, трэба зрабіцца трошкі іншым чалавекам, трэба выйсці са звыклай зоны камфорту і нарошчваць на сябе яшчэ адну дадатковую асобу. У цябе ёсць твая асоба як беларуса, дык у цябе павінна з’явіцца і твая асоба як, напрыклад, англамоўнага чалавека. Тады гэтая мова стане для цябе чымсьці натуральным і камфортным, а не чымсьці замежным, што трэба неяк штучна вывучаць.

«Як і любога палітыка, Лукашэнку можна перакладаць»

«НН»: Як вы знайшлі сябе ў перакладчыцкай справе?

ВВ: Я марыў быць перакладчыкам з дзяцінства, трэніраваўся, калі перакладаў выпускі навін на тэлебачанні. Калі быў студэнтам, удзельнічаў у мерапрыемствах, дзе часам узнікала патрэба перакласці нейкі даклад ці прамову. Прапаноўваў тады сваю дапамогу і бачыў, што ў мяне добра атрымліваецца, мне падабаецца. Іншыя людзі гэта таксама пабачылі і пачалі мяне запрашаць перакладаць на прафесійнай аснове.

Павялічыць

Шляхам спробаў я прыйшоў і да сінхроннага перакладу. З цягам часу ў мяне з’явілася шмат кліентаў, працую ў тым ліку на вялікіх кангрэсах, канферэнцыях, рэгулярна запрашаюць і ў Еўрапарламент. Перакладаю ва ўсіх камбінацыях паміж літоўскай, англійскай, рускай і беларускай мовамі, часам яшчэ магу перакладаць з польскай.

«НН»: У вас ёсць і журналісцкі досвед. Раскажыце пра яго.

ВВ: Я два гады працаваў на літоўскім радыё і яшчэ два гады — на літоўскім нацыянальным тэлебачанні. Рабіў рэпартажы на важныя тэмы, падключаўся з розных месцаў падзей, з парламента, урада. Але з цягам часу пабачыў, што калі я працую перакладчыкам-фрылансерам, то адчуваю сябе больш свабодна, і ў 2009 годзе цалкам перайшоў на такую працу.

«НН»: Чым вам падабаецца ваша праца перакладчыка?

ВВ: Мне падабаецца бачыць, як людзі знаходзяць паразуменне, і ўсведамляць, што я адыгрываю важную ролю ў гэтым працэсе. Калі бачу, што на нейкім мерапрыемстве без мяне людзі не змаглі б паразумецца, адчуваю, што рэалізую свае здольнасці, і мяне гэта матывуе. Трохі менш падабаецца, калі на мерапрыемствах мяне слухаюць адзін-два чалавекі, але ўсё роўна важна, што камусьці патрэбны мой пераклад.

«НН»: Але ж гэта, напэўна, няпростая праца?

ВВ: Гэта вельмі цяжкая праца, яна вымотвае і эмацыянальна, і фізічна. Таму яе немагчыма рабіць штодня з 8 да 17, і калі працуеш сінхронна, заўжды робіш гэта з калегам. Калі ёсць толькі адзін перакладчык, ён не можа так доўга трымаць канцэнтрацыю, як трэба.

Гэта нібыта рамяство, да якога ты прызвычайваешся, і тады здаецца, што яно лёгкае, але насамрэч яно вельмі стамляе.

«НН»: Каго з вядомых беларусаў вы перакладалі?

ВВ: Магу сказаць, што не перакладаў Лукашэнку.

«НН»: З улікам яго манеры маўлення былі б гатовыя яго перакладаць?

ВВ: Няма праблемы — як і любога палітыка, Лукашэнку можна перакладаць.

Вельмі люблю перакладаць каларытных палітыкаў, люблю, калі ў прамовах ёсць нейкая інтрыга і канфліктнасць. Бо трэба прызнаць, часта канферэнцыі бываюць не вельмі цікавыя, на іх шмат прадказальных выразаў, і ўсё гэта вельмі проста перакладаецца. За мае 16 гадоў працы такія пераклады ператварыліся ў руціну і трошкі надакучваюць.

Таму калі на мерапрыемстве прысутнічае нейкая інтрыга, сапраўдная дыскусія ці сварка, гэта дае энергію і адчуванне таго, што ў гэтай падзеі ёсць нейкі сэнс. Напрыклад, мне падабаюцца вялікія мерапрыемствы, дзе выступаюць матывацыйныя спікеры, яны часта робяць цікавыя прамовы. Бываюць псіхалагічныя трэнінгі, дзе можна пачуць нешта цікавае пра сябе ці сваю сям’ю.

На некаторых мерапрыемствах, калі перакладаеш, вельмі цяжка стрымацца ад слёз. Гэта дужа далікатная сітуацыя, бо як перакладчык я не маю права на свае эмоцыі ў гэты час.

«НН»: Напэўна, адным з такіх мерапрыемстваў была прэс-канферэнцыя Сяргея Ціханоўскага праз некалькі дзён пасля яго вызвалення, дзе вы працавалі.

ВВ: Так, гэта была эмацыйная праца. Увогуле, было вельмі моцнае адчуванне сямейнага ўз’яднання. Калі бачыш, як Ціханоўскі, гэты шчыры, моцны і мужны чалавек, не можа стрымаць слёзы і так эмацыйна выказваецца пра сваю сям’ю, мне таксама было цяжка ў гэты момант утрымацца. Бо я бачыў, як рэагавалі на гэта людзі ў зале, як рэагавала Святлана Ціханоўская. Гэта вельмі яркі ўспамін.

Павялічыць

Пры гэтым засталося дужа прыемнае адчуванне ад гэтай сустрэчы. Ніколі не быў фанатам Сяргея Ціханоўскага — можна сказаць, упершыню яго ўбачыў, калі ён выйшаў з турмы. Ён мне падаўся цалкам нязломленым чалавекам, натхнёным, цікавым і харызматычным.

«НН»: Колькі гадоў вы ўвогуле перакладаеце падзеі, звязаныя з Беларуссю?

ВВ: З самага пачатку сваёй кар’еры. Яе я пачынаў у беларускім грамадскім сектары, яшчэ калі жыў у Гродне, а потым працягваў у Літве. У студэнцкія часы я быў актыўны ў такіх справах, стварыў з паплечнікамі грамадскую арганізацыю. Мы ладзілі розныя праекты, семінары і канферэнцыі, стараліся наблізіць час, калі Беларусь будзе вольная. З таго часу і пачалася мая перакладчыцкая дзейнасць.

«У разуменні літоўцаў яны па-ранейшаму знаходзяцца ў аблозе, у тым ліку з боку беларусаў»

«НН»: Як бы вы апісалі на сёння адносіны паміж беларусамі і літоўцамі?

ВВ: У мяне такое ўражанне, што ў 2020-м шмат хто з літоўцаў спадзяваўся: маўляў, усё, зараз беларусы скінуць Лукашэнку і Беларусь стане нармальнай і дэмакратычнай краінай. Тады літоўцы вельмі падтрымлівалі беларусаў, і я ганарыўся тым, што ў мяне беларускае паходжанне і што літоўцы так пазітыўна рэагуюць на нас. Але змены не надышлі, а Беларусь, наадварот, стала суагрэсарам у расійскім нападзе на Украіну, і тады адбыўся спад у адносінах з літоўцамі.

У літоўскім грамадстве нават з’явілася варожасць у дачыненні да беларусаў. Яшчэ гэта звязана з тым, што беларускія мігранты, якія сюды прыязджаюць, пераважна рускамоўныя, і шмат хто з іх нават не спрабуе вывучаць літоўскую мову.

Павялічыць

Таксама паміж літоўцамі і беларусамі ёсць рознае стаўленне да нашай агульнай гісторыі, і да гэтага шмат хто не быў гатовы ні з літоўскага, ні з беларускага бакоў. Аказваецца, ёсць паміж намі супярэчнасці і трэба неяк дамаўляцца, абодвум бакам трэба вучыцца шырэй глядзець на сваю мінуўшчыну, не абмяжоўваючыся нацыянальнымі клішэ і не наступаючы на ногі суседзям.

Мы неяк прызвычаіліся тлумачыць сабе гісторыю пэўным чынам, а калі сустракаешся з іншай нацыяй і іхнім уяўляннем, трэба сваё ўяўленне неяк адаптаваць. Далёка не ўсе людзі да гэтага гатовыя. Не ўсе гатовыя да дыялогу, нашмат лягчэй пасварыцца і абвінаваціць іншага.

«НН»: Што беларусы і літоўцы не разумеюць адно пра аднаго?

ВВ: Беларусы не разумеюць, наколькі ў літоўцаў балючы гістарычны досвед з суседнімі славянскімі краінамі і наколькі насцярожана яны ставяцца да любога замаху на літоўскую незалежнасць.

Часта беларусы ставяцца да літоўцаў як да нацыі, якая, здавалася б, мае ўсе падставы быць цалкам упэўненай у сабе, таму што Літва ўваходзіць у НАТА і ў ЕС, краіна мае нашмат вышэйшы ўзровень эканамічнага развіцця, чым Беларусь. Нягледзячы на гэта, у літоўцаў захоўваецца вялікая няўпэўненасць і насцярожанасць да любых праяваў небяспекі з боку суседніх дзяржаў. У разуменні літоўцаў яны па-ранейшаму знаходзяцца ў аблозе, у тым ліку з боку беларусаў, і не толькі лукашэнкаўскага рэжыму, але і беларусаў як народа, які можа мець супраць іх нейкія імперскія намеры.

Таму калі яны бачаць любыя намёкі, што беларусы маюць гістарычныя сувязі з Вільняй ці з Вялікім княствам Літоўскім, для літоўцаў гэта як экзістэнцыйная пагроза і непасрэдны замах на іх жыццёвую прастору. У мінулым гэта адбывалася столькі разоў, што яны не могуць і не будуць на гэта рэагаваць спакойна, пакуль не адбудзецца нейкае шырокамаштабнае прымірэнне і пераасэнсаванне супольнай гісторыі.

Павялічыць

Нацыянальны код балтаў — гэта пастаяннае скарачэнне іх тэрыторыі пад уплывам славян, для балтаў гэты працэс выклікае пагрозу іх самому існаванню. Яны вельмі хочуць, каб гэты працэс спыніўся і каб не было далей намёкаў на тое, што балтаў будзе рабіцца менш, а славянаў — больш. А цяпер яны бачаць у Літве, што вакол зноў шмат славянаў, шмат рускай мовы, і зноў мы нібыта вяртаемся ў савецкія часы, калі больш не з’яўляемся гаспадарамі ў сваёй краіне. На гэта людзі рэагуюць вельмі балюча.

Літоўцы пра беларусаў не разумеюць, як можна было проста ўзяць і страціць сваю нацыянальную мову, якая ў Беларусі моўная сітуацыя. Некаторыя літоўцы ўвогуле не ведаюць, што ёсць беларуская мова, і лічаць, што, само сабой, з беларусамі трэба размаўляць як з падвідам расіян. Іх шчыра здзіўляе, што некаторым беларусам гэта можа быць непрыемна. Гэтая частка літоўцаў проста не аддзяляе беларусаў ад расіян, ім так зручней.

Іншая крайнасць — гэта калі літоўцы, не вельмі знаёмыя з беларускай рэальнасцю, лічаць, што Беларусь — звычайная нацыянальная краіна, дзе ўсе збольшага размаўляюць на беларускай мове. І калі прыязджае ў Вільню, напрыклад, Сяргей Ціханоўскі, яны глядзяць яго прэс-канферэнцыю і ў іх шок — маўляў, чаму ён «дэманстратыўна» размаўляе па-руску?

Вельмі цяжка патлумачыць такім людзям, што ў Беларусі ўвогуле большасць людзей размаўляе па-руску, і для нас у гэтым няма нічога дэманстратыўнага. Яны не разумеюць — маўляў, калі ён апазіцыйны палітык, крытыкуе Расію і Пуціна, чаму ён прасоўвае мову рускага свету?

Даводзіцца ім тлумачыць, што, магчыма, каб працаваць з беларускім электаратам, відаць, недастаткова размаўляць толькі па-беларуску. Трэба і размаўляць па-руску, бо гэта мова, на якой у паўсядзённым жыцці размаўляе большая частка беларусаў.

Руская мова ў Літве азначае не тое, што ў Беларусі. У Беларусі руская мова для большасці — гэта проста мова, сродак камунікацыі, а ў Літве гэта знак бяды і мова прыгнёту. Таму ў кожнага другога літоўца, калі да яго звяртацца па-руску, гэта выклікае адрынанне, у тым ліку і да ўсёй нашай нацыянальнай супольнасці. Таму вельмі важна паказаць павагу і звярнуцца да чалавека на літоўскай мове.

• 11
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0