Historyja Biełaruskaj Narodnaj Respubliki — heta šmat u čym historyja pra šancavańnie i niešancavańnie
25 sakavika 1918 hoda — hałoŭnaja data biełaruskaj historyi XX stahodździa. Jak ni staŭsia da biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu i biełaruskaj nacyi, fakt zastajecca faktam: mienavita ŭ Treciaj ustaŭnoj hramacie Rady BNR Biełaruś upieršyniu ŭ historyi była abvieščanaja suvierennaj demakratyčnaj dziaržavaj.
Mienavita z 25 sakavika 1918 hoda i pa siońniašni dzień Biełaruś isnuje na palityčnaj mapie Jeŭropy jak samastojnaja adzinka.Ludzi, jakija adnavili niezaležnaść Biełarusi ŭ 1991 hodzie, u jakaści svajho aryjencira bačyli mienavita Biełaruskuju Narodnuju Respubliku 1918 hoda. Hety dzień — hałoŭnaje śviata Biełarusi.
U pačatku sakavika 1918 hoda ŭ biełaruskim Bieraści rasijskija balšaviki paśla sieryi razhromnych vajennych parazaŭ zaklučyli mir ź Niamieččynaj.
Pa ŭmovach miru Rasija vyrakałasia Prybałtyki, Biełarusi i Ŭkrainy. Vykanaŭčy kamitet Usiebiełaruskaha źjezda, biełaruskaha kaardynacyjnaha pradstaŭničaha orhana, zreahavaŭ imhnienna: Biełaruś nie pavinna była zastacca «ničyjoj ziamloj», jaje losam pavinny rasparadžacca sami biełarusy,a nie niemcy ci balšaviki. Lehitymnaje samaarhanizavanaje miascovaje pradstaŭnictva ŭziało na siabie adkaznaść za budučyniu krainy, vydała try Ustaŭnyja hramaty, u jakich abviaščaŭsia dziaržaŭny suvierenitet Biełarusi.
Biełaruś abviaściła ab stvareńni samastojnaj dziaržavy praź ličanyja tydni paśla Estonii i Litoŭskaj Respubliki i na paŭhoda raniej za Łatviju.
Dalejšaja historyja Biełaruskaj Narodnaj Respubliki — heta šmat u čym historyja pra šancavańnie i niešancavańnie.
Skažam,
dziaržavam Bałtyi ŭ 1918 hodzie pašancavała.U łatyšoŭ i estoncaŭ nie było linii frontu pasiarod krainy, nie było dźviuch vonkavych mocnych sił, Polščy i savieckaj Rasii, jakija b adnačasova pretendavali na terytoryju. U ich byli z adnaho boku balšaviki, a z druhoha — Bałtyjskaje mora.
A ŭ Bałtyjskim mory, miž inšym, chaŭruśnik — brytanski fłot,jaki nie tolki akazvaŭ materyjalnuju padtrymku vojskam novych krain, ale i samym niepasiarednym čynam dapamahaŭ prybałtam bić balšavikoŭ i niemcaŭ praz naŭprostuju ahniavuju padtrymku. Biełaruskaj Narodnaj Respublicy takaja dapamoha navat nie śniłasia. A sprava, pa vialikim rachunku, usiaho tolki ŭ hieahrafii.
Pašancavała tak daloka nie ŭsim. Pa vynikach hramadzianskaj vajny ŭ byłoj Rasijskaj Impieryi
nie ŭdałosia ŭtrymacca navat niezaležnaj Ukrainieź jaje, zdavałasia b, kałasalnymi ludskimi i materyjalnymi resursami, z pasijanarnym i masavym nacyjanalnym rucham. Nie ŭtrymałasia ni UNR, ni ZUNR; ani Petlura, ani Skarapadśkyj.
Nie ŭtrymalisia demakratyčnyja niezaležnyja Hruzija, Armienija i Azierbajdžan, niahledziačy navat ni na jakoje vyhadnaje hieahrafičnaje stanovišča, ni na jaki horny łandšaft. Jany byli zanadta daloka ad Jeŭropy, dy ŭ Čornym i Kaśpijskim morach nie było brytanskaha fłota.
Hledziačy na ŭsio pieraličanaje vyšej —
jak u tych umovach było ŭtrymacca niezaležnaj Biełarusi?Va ŭmovach, kali bolšaść miascovaj palityčnaj i ekanamičnaj elity zrabiła staŭku na Piłsudskaha i Polšču?
Prynižać značeńnie Akta 25 Sakavika tolki tamu, što Biełaruskaj Narodnaj Respublicy tady nie ŭdałosia pieratvarycca ŭ paŭnapraŭnuju siłu — heta ŭsio roŭna, što paprakać słabuju tahačasnuju biełaruskuju protadziaržavu za toje, što jano nie adpraviła pieršaha čałavieka ŭ kosmas ci nie zavajavała vychadu da mora. Heta značyć, niesumlenny vialikadziaržaŭny palemičny pryjom u styli «u kaho niama nafty i jadziernaj bomby, toj ubohi limitrof».
Toje, što ŭdałosia biełaruskamu ruchu ŭ toj momant — heta kałasalny podźvih,prykład masavaj samaarhanizacyi ludziej, niabačanaha dahetul nacyjanalnaha ŭzdymu. Va ŭsioj Biełarusi stvaralisia orhany ŭłady novaj respubliki, va ŭsioj rasijskaj armii farmavalisia biełaruskija adździeły. Kulminacyjaj pracesu staŭ kaniec 1920 hoda — Słucki zbrojny čyn, pachod Bałachoviča, pačatak partyzanskaj vajny «Zialonaha duba».
Z hetaj hučnaj zajavaj ab samastojnaści byli vymušanyja ličycca ŭsio:ad niemcaŭ da Piłsudskaha; ad uładaŭ Litoŭskaj Respubliki da rasijskich balšavikoŭ, jakija ŭžo 1 studzienia 1919 hoda abviaścili ŭłasnuju maryjanietkavuju savieckuju biełaruskuju respubliku. Vykankam Usiebiełaruskaha źjezda, nie staŭšy Radaj BNR, nie mieŭ by dastatkovaha statusa, kab navat blizka pretendavać na ŭdzieł u miždziaržaŭnych adnosinach i kab samim faktam svajho isnavańnia prymušać prymać Biełaruś u raźlik.
95 hadoŭ tamu my zavajavali sabie prava «ludźmi zvacca». Z nadychodziačym śviatam!
Kamientary