Mova naša. Prybrać, sparadkavać, apratać

Usie my znajem, jak važny dla biełarusaŭ paradak, dahledžanaść, zadbanaść. Dobryja haspadary zaŭsiody trymajuć svaje chaty, panadvorki dy spravy ŭ paradku, a niedahledžanuju, zaniadbanuju chatu ludzi z pahardaju nazyvajuć vaŭkaŭnioju, što ŭ joj vaŭki žarebiacca.

Być moža tamu ŭ biełaruskaj movie vykryštalizavałasia šmat dziejasłovaŭ, jakija abaznačajuć praces naviadzieńnia paradku. Kožnaje z hetych słoŭ maje niejkuju svaju matyvacyju, svajo adcieńnie, padkreślivaje niejki aśpiekt.

Niejtralnaje dy najbolš pašyranaje słova — prybracca. Kali Vy chočacie skazać, što prybracca treba chucieńka, to možna skazać «ahledziecca ŭ chacie».

Darečy, vyraz «hladzieć siabie» značyć dbać pra siabie, pra svajo zdaroŭje, pra asabistuju hihijenu, trymać svajo cieła ŭ paradku.

Da «prybracca» jość vielmi cikavy archaičny varyjant «pratać», «apratać», asabliva časta ŭžyvany na Paniamońni i Vilenščynie:

Dyk jak da stołu, dyk Heniuśka, Boluśka, a jak da raboty, dyk Stasia. I žać, i małacić, i tkać, i karovaŭ paści, karmić, daić. I chatu apratać, i zvaryć, i pamyć. A Matka Najśvientša! Raboty nie źličyć, a jak što źjeści, dyk «abžora, preš nie ŭ svaje duchi». (Žycharka Ašmianaŭ)

Pra jaho daŭninu śviedčyć toje, što korań hetaha dziejasłova sustrakajecca ŭ roznych słavianskich movach. «Pakumleny» z našym «apratać» rasiejski prymietnik «opriatnyj» i polski nazoŭnik «sprzęt» (pryłady, abstalavańnie). Słavackaje upratať značyć toje samaje «prybracca». Słova hetaje, vidać, adnakarennaje z nazoŭnikam «vopratka» (paraŭnaj z polskim ubranie, rodnasnaje z «prybirać»), u jakuju možna «uvabracca» (ras. «nariadiťsia», rodnasnaje z «rad», «paradak»).

Choć «apratać» moža vykarystoŭvacca jak sinonim prybirać, ale niekatoryja prykłady pakazvajuć, što heta niapoŭnyja sinonimy, bo značeńnie «apratać» šyrejšaje. Tłumačalny słoŭnik padaje nastupny prykład:

Skidaj ź siabie ŭsio. Aprataju ciabie trochi dy pojdzieš. (…) Łoban.

Z hetaha prykładu my bačym, što apratać — heta nie prosta zrabić paradak, a nadać čamuści abo kamuści čysty, dahledžany vyhlad. Takim čynam prybrać chatu — heta zrabić u joj paradak, a apratać — nadać dahledžany vyhlad. Toje samaje, ale padkreślivaje rozny aśpiekt, z roznych bakoŭ padychodzić da spravy.

Vielmi šyrokaje značeńnie maje dziejasłoŭ «sparadkavać». Sparadkavać, aproč chaty i panadvorka, možna i svaje spravy, svaje dumki. Mała taho, hety dziejasłoŭ užyvajecca i z peŭnym emacyjanalnym adcieńniem. Sparadkavać možna niejkuju prablemu — zbyć niejki kłopat. Sparadkavać možna i čałavieka, jaki niejkim čynam tabie nazalaje, škodzić. Adna maja znajomaja, žančyna siarednich hadoŭ ź vioski, kali dačułasia, što va Ukrainie pieramoh Majdan, skazała: «Ot, znoŭ sparadkavali Pucina». Adnym słovam, pakazali, dzie kamar kozy pasie. U polskaj movie ŭ padobnym kantekście ŭžyvajecca dziejasłoŭ załatwić (coś, kogoś).

Paradak možna zrabić abo navieści. Navieści možna taksama i ład. Tolki «navieści ład» — skazanaje niejak bolš uračysta, u kantekście ŭsiaho žyćcia. Možna taksama i «zrabić ład». Hety vyraz na Słuččynie značyć uziać šlub, pabracca.

Dyk chaj u nas zaŭsiody budzie ład, zhoda, paradak i dabrabyt. U movie taksama.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0