Mova naša. Paścić ci pościć? I jak pośnikajuć musulmanie? 

«Raspačaŭsia Post Vialiki — płač ža, Evina siamja…» U Papialcovuju Sieradu hety žurlivy biełaruski śpieŭ załunaŭ pad sklapieńniami katalickich śviatyń pa ŭsioj Biełarusi.

I praŭda: Zapúski adpravili, pampuchoŭ u Syty Čaćvier dy blinoŭ na Maślenku pajeli, a jak raspačaŭsia Vialiki Post, dyk iznoŭ zabłytalisia ŭ naciskach dziejasłova paścíć. Dla śviataroŭ heta, musić, davoli-taki datklivy kłopat, bo im najbolej prychodzicca pra heta havaryć.

U našaj movie asnoŭny dziejasłoŭ — heta jakraz paścíć. Tak pišuć kłasiki. Z hetym zhadžajucca słoŭniki, jak ciapierašnija, tak i tyja da reformy.

Adkul ža tady kłopat i sprečki? Heta nieparazumieńnie. Dziejasłoŭ paścić pry spražeńni mianiaje nacisk. Voś inšy raz ludzi i spračajucca, jaki tam nacisk, a jon u roznych formach rozny:

Što rabić? Paścíć. Ja paščú, ale ty pościš, jon pościć, my pościm, vy pościcie, jany pościać. U prošłym časie paścíŭ, paścíli i h. d.

U subotu ž žydy nie pościać… (Źmitrok Biadula, «U drymučych lasach»)

I, vy dumajecie, ja dam vam paścić lišniuju noč? Bohu dosyć i taho, što jon atrymaŭ. (Uładzimir Karatkievič, «Chrystos pryziamliŭsia ŭ Harodni»)

Kab nie zabłytacca, možna zapomnić, što paścić sprahajecca pavodle ŭzoru nasić: paścić, pašču, pościš i h. d. — jak nasić, našu, nosiš i h. d.

Jość i jašče adzin vielmi cikavy dziejasłoŭ — pośnikać. Jon krychu dziŭny praz svaju słovaŭtvaralnuju strukturu. Dyj davoli redki: ja sustrakaŭ jaho adno na Uschodnim Paleśsi i na Panizoŭi. 

Zapúski spravili i nie jeli bolš skaromnaje. Pośnikali. (v. Šałypy, Kalinkavicki r-n)

U Pilipaŭku pośnikali. (v. Małyja Aŭciuki, tamsama)

Ale hety dziejasłoŭ vielmi admietny tym, što časta sustrakajecca ŭ staradaŭnich kitabach — śviatych piśmach biełaruskich musulmanaŭ, napisanych pa-biełarusku arabskimi litarami ŭ XVI — XVIII st. Voś tak, słova da słova, niekali ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim, daŭniejšy musulmanski pisar zapisaŭ pa-biełarusku śviatoje prava isłamu:

Miežy miesiacami a dniami niamaš u Pana Boha lepšaha i milejšaha ŭčynku, jak pośnikać miesiac Ramazan i kurbana dzieviać dniej, Zu al-chiddža-miesiaca, a Mucharama-miesiaca — dziesiać dniej Ašura. Chto by, tyja miesiacy i dni pośnikajučy, i namaz pieŭ, i ŭnočy tak ža mała spaŭ, namazam-taśbichami baviŭsia, — Pan Boh miłaścivy [paličyć jamu toj] post jak-by hod pośnikaŭ, a za kažnu noč, jak by Kadyr-noč namaz pieŭ — Pan Boh jamu spasieńnie i łasku svaju daść. (…)

Chto by Zu al-chiddža-miesiaca pieršy dzień pośnikaŭ — Pan Boh jamu ŭsie hrachi adpuścić; chto by druhi dzień pośnikaŭ — jak by tysiača hod Boha prasiŭ. U toj dzień Pan Boh Junus-praroka i z rybnaha nutra vynies. Chto by treci dzień pośnikaŭ — Pan Boh usialakaje žadańnie jaho prymie. U toj dzień Pan Boh Zakaryja-praroka prośbu pryniaŭ. (…) (Latin-Script Transliteration of the British Library Tatar Belarusian Kitab (OR 13020)

Ot takaja daŭniej była knižnaja mova. I knižnaja, i žyvaja. Kali my ŭsio ž błytajemsia z naciskami ŭ słovie paścíć, to možna padčas skazać i trymać (dziaržać) post, a možna pasprabavać vykarystoŭvać i toj druhi varyjant — staradaŭni i cikavy.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0