Для інтэрнэту існуе толькі 4% сусветных моў. Астатнія 96% мёртвыя. У ліку бясспрэчна жывых (unquestionably vital) апынулася беларуская — у інтэрнэце ёй карыстаюцца даволі актыўна. Да прыкладу, дзве беларускія Вікіпедыі, у афіцыйным і класічным правапісе, займаюць 58 і 67 месца па колькасці артыкулаў. Аднак беларускую, як польскую ці італьянскую, нельга аднесці да самым распаўсюджаных у інтэрнэце.
ЮНЕСКА вядзе Атлас моў свету, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення. Да гэтай катэгорыі аднесена 2471 мова, з рознай ступенню слабасці, беларуская ў ёй аднесена да «слабых» (vulnerable), як і палеская, валійская або баскская. Колькасць носьбітаў беларускай мовы ацэньваецца ў 4 мільёны.
Венгерскі матэматык і лінгвіст Андраш Корнай апублікаваў у кастрычніку 2013 цікавую навуковую працу «Лічбавая смерць моў», у якой даследуецца, якія з сусветных моў знаходзяцца пад пагрозай вымірання ў інтэрнэце і ў электронных прыладах.
«Камп’ютэра» прыводзіць апісанне працы Корная. На думку вучонага, аб небяспецы, якая пагражае мовам у рэальным жыцці, сведчаць тры прыкметы.
Па-першае, гэта страта функцыянальнасці, у той час як нейкія іншыя мовы выцясняюць яе з ужытку ў цэлых абласцях — напрыклад, у паўсядзённых электронных зносінах, у электроннай камерцыі або афіцыйным бізнэсе. «Калі гэтага няма ў інтэрнэце, гэтага не існуе». Па-другое, гэта страта прэстыжу, асабліва ў маладога пакалення. І, нарэшце, страта моўнай кампетэнтнасці, якая выяўляецца ў з'яўленні пакалення «паўносьбітаў», якія ўсё яшчэ разумеюць старэйшае пакаленне, але самі выпрацавалі для сябе значна спрошчаную версію граматыкі або сумесь моў.
Тыя ж правілы прымяняюцца і да інтэрнэту і лічбавых прыладаў, але калі навукоўцы даўно прызвычаіліся назіраць за заняпадам моў у рэальным свеце, то тут узнікае пытанне, ці магчыма павярнуць працэс і зрабіць паміраючыя мовы жыццяздольнымі ў лічбавым свеце.
Корнай разглядаў 7776 сусветных моў і іх прадстаўленасць у інтэрнэце. Пад увагу прымаліся пяць узаемазвязаных фактараў: памер і дэмаграфічны склад моўнай супольнасці, прэстыж мовы, яе ідэнтыфікацыйная функцыя; узровень падтрымкі ў праграмным забеспячэнні і прадстаўленасць у Вікіпедыі. У прыватнасці, для вызначэння ступені прадстаўленасці розных моў у агульнадаступных онлайн-тэкстах ён вымяраў аб'ём і колькасць артыкулаў у Вікіпедыі на кожнай з моў. Каб вызначыць узровень падтрымкі мовы ў праграмным забеспячэнні, вывучаліся як лакалізацыі інтэрфейсу праграм і сістэмы праверкі арфаграфіі, так і проста наяўнасць у стандарце Unicode і іншых базах дадзеных, якія дазваляюць камп’ютарным прыладам аўтаматычна апазнаваць розныя мовы.
Прысутнасць мовы ў Вікіпедыі стала адным з найважнейшых індыкатараў яе здольнасці выжыць у лічбавы век. Паколькі паспяховасць мовы ў лічбавай прасторы азначае яе актыўнае выкарыстанне, было неабходна вызначыць па меншай меры адну папулярную онлайн-супольнасць, заснаваную на мове як асноўным сродку камунікацыі.
Такімі супольнасцямі маглі быць дошкі аб'яваў, рассылкі, групы Yahoo або Google, але, на думку Корная, Вікіпедыя заўсёды становіцца адной з першых актыўных лічбавых моўных супольнасцяў, якую можна разглядаць у якасці ранняга індыкатара таго факту, што нейкі мова сапраўды пераадольвае «лічбавы бар'ер».
Каб мова атрымала паўнамоцнае прадстаўніцтва ў інтэрнэце, ёй жыццёва неабходная свая Вікіпедыя. Гэта пацвярджае той факт, што ў цяперашні час на стадыі «інкубатара» знаходзяцца 533 моўныя заяўкі, што больш чым у два разы перавышае колькасць існуючых Вікіпедый. Жаданне абзавесціся паўнавартаснай Вікіпедыяй настолькі вялікае, што нярэдка прыводзіць да маніпуляцый з сістэмай ранжыравання, якая традыцыйна ацэньвае лакалізаваныя версіі выключна па колькасці артыкулаў, якія ўваходзяць у іх.
Абуральны прыклад такіх маніпуляцый — гэта нязменны лідар, які стала ўваходзіць у першую дзясятку, энцыклапедыя на штучнай мове валупяку, якая фактычна не выкарыстоўваецца сёння нікім, акрамя трох дзясяткаў энтузіястаў. Амаль усе яе артыкулы напісаны ботамі і складаюцца з надзвычай «карыснай» інфармацыі накшталт «Кітсеместа — вёска ў Эстоніі, размешчаная на шыраце 8 ° 55 'N і даўгаце 26 ° 19' E». У цяперашні час вядзецца дыскусія аб перамяшчэнні Вікіпедыі на валупяку назад у інкубатар і аб прадухіленні з'яўлення ў далейшым падобных псеўдаэнкцыклапедый.
На аснове атрыманых у ходзе даследавання дадзеных ўсе мовы былі падзелены на пяць катэгорый: квітнеючыя, жыццяздольныя, памежныя, спадчына (анлайн-прысутнасць абумоўлена выключна працай вучоных па іх вывучэнні) і мёртвыя (наогул не прысутныя ні ў анлайне, ні ў лічбавых прыладах).
Толькі 170 моў, або ўсяго 2% ад усіх існуючых, можна аднесці да катэгорыі квітнеючых або жыццяздольных у анлайне. Яшчэ 140, або 1,7%, можна лічыць памежнымі. Тыя, што засталіся 96,3%, або звыш шасці тысяч моў, - «лічбавыя нябожчыкі». Прычым у існуючых умовах, калі для «лічбавага жыцця» мовы патрабуецца велізарная выдавецкая інфраструктура і шматлікія тэхнічныя сродкі, у гэтых «мерцвякоў» няма ніякай перспектывы ўваскрашэння.
Беларуская мова ў даследаванні Корная названа сярод бясспрэчна жывых (unquestionably vital), у інтэрнэце ёй карыстаюцца даволі актыўна. Да прыкладу, дзве беларускія Вікіпедыі, у афіцыйным і класічным правапісе, займаюць 58 і 67 месца па колькасці артыкулаў. На беларускай падтрымліваюць зносіны ў сацыяльных сетках, чытаюць навіны, нават спам час ад часу перакладаюць на беларускую. Мова жыве, хоць да анлайн-росквіту ёй далёка.
Зрэшты, у даследаванні наўрад ці ўлічваецца колькасць «паўносьбітаў» беларускай мовы. У які бок ўлік «трасянкі» змяніў бы вынікі?
Цяпер чытаюць
Памятаеце палітвязня Вітухноўскага, які пайшоў ваяваць за Расію? Ён ужо загінуў6
Каментары