Расіянін-паліглот асвоіў беларускую мову і стварыў анлайн-курс па яе вывучэнні. Будзеце ўражаныя, якія панкаўскія вершы па-беларуску ён ведае
42-гадовы расіянін Аляксей Чарнарэчанскі не толькі гаворыць на беларускай мове, але і стварыў анлайн-курс па яе вывучэнні. Курс падзелены на блокі, названыя як мінскія станцыі метро. А яшчэ ён аб'ехаў Беларусь і разбіраецца ў Марціновічу і Жыбулю.
Французская, фінская і нават санскрыт
Аляксей нарадзіўся ў Дзяржынску, горадзе Ніжагародскай вобласці. Месцам свайго сталення называе Маскву, а месцам духоўнага нараджэння — Піцер і Балтыку.
Але праз шматнацыянальныя карані адчувае сябе касмапалітам.
Бабуля Аляксея была ўкраінскай казачкай з русіфікаваных земляў Кубаншчыны, сярод яго продкаў — яўрэі, татары, магчыма, яшчэ палякі і літоўцы. Выхоўвала яго жанчына, якая паходзіла з вепсаў — гэта фіна-вугорскі народ, які жыў у ваколіцах Пецярбурга, — яна спявала хлопцу песні і расказвала гісторыі на сваёй мове.
Вучыўся Аляксей у школе з ухілам на мастацтвы і мовы і скончыў яе, ведаючы недзе пяць-шэсць моў. Сярод іх была не толькі традыцыйная англійская, але і, напрыклад, фінская і польская.
Праўда, будучыню Аляксей хацеў звязаць з музыкай.
«Трэба было выбіраць паміж кансерваторыяй і лінгвістыкай, і я рызыкнуў атрымаць і музычную, і лінгвістычную адукацыі. Але кансерваторыю не скончыў, а пайшоў у лінгвістыку, дзе заняўся навукай, і ўжо ў аспіранцкія часы канчаткова выбраў мовы», — расказвае ён.
На жыццё Чарнарэчанскі зарабляе тым, што дапамагае людзям вучыць літаратуру, гісторыю і мовы, а таксама ладзіць з аднадумцамі краўдфандынгавыя праекты — гэта і кнігі, і курсы на платформе Stepik.
Мовы Аляксей вучыць дагэтуль: «Магу сказаць, у выпадку з колькімі мовамі я ведаю моўную сістэму, магу чытаць на іх і трохі гаварыць. Гэта прыкладна 25 моў, але не ўсе з іх выкарыстоўваю.
Напрыклад, у дзяцінстве каляжанка маёй маці часта гутарыла са мной па-нямецку, але цяпер я няшмат гавару на гэтай мове. Каб аднавіць свае веды ў ёй, мне спатрэбіўся б нейкі час для практыкі, напрыклад, тыдзень у Германіі.
Сёння актыўна карыстаюся такімі мовамі: рускай, беларускай, англійскай, французскай, нямецкай, фінскай, польскай, іспанскай і турэцкай. Нейкі час таму таксама шмат гутарыў па-ўкраінску.
Ва ўніверсітэце пачаў цікавіцца антычнымі мовамі. На першым курсе вывучаў лацінскую мову, потым атрымаў грант і паехаў на год вучыцца ў ЗША, дзе працягнуў займацца лацінскай. Таксама вывучаў санскрыт, увогуле лічу гісторыю антычнасці важнай часткай майго жыцця.
Год таму апынуўся ў Турцыі, хацеў там здымаць кіно, але не склалася. У той час пачаў вывучаць турэцкую мову, бо гэта ў нечым мова майго дзеда, які мае татарскія карані. Для мяне гэтае знаёмства з цюркскімі мовамі стала цалкам новым светам.
Распачынаў вывучаць кітайскую мову, японскую і арабскую, знаёміўся з мовай суахілі, але хутчэй звяртаў увагу на тэорыю, каб разумець, як працуе сістэма мовы».
Як прыйшоў да беларушчыны
У доме бацькоў Аляксея было багата кніг, таму што бабуля паліглота працавала ў бібліятэцы і ратавала спісаныя кнігі, якія падлягалі спальванню. Сярод іх былі і беларускамоўныя томікі, і дзякуючы веданню польскай і рускай моў Аляксей быў здольны іх чытаць.
Потым, у студэнцкія і аспіранцкія гады, Аляксей бываў у Мінску і заўсёды прывозіў адтуль кніжкі — кажа, гэта было «як праклён»:
«Віктар Жыбуль застаўся на маёй паліцы да гэтага дня, памятаю яго верш «Нясе матуля кацяня на рэчаньку тапіць». Потым я набыў кнігу Віктара Марціновіча «Мова», і гэта быў мой першы беларускамоўны раман, які я прачытаў ад дошкі да дошкі. Далей я прачытаў ягоны твор «Ноч» і ўвогуле пачаў шмат чытаць па-беларуску, але несістэмна».
А далей быў люты 2022 года і пачатак актыўнага ўварвання Расіі ва Украіну, калі Чарнарэчанскі зразумеў, што зараз яго жыццё будзе іншым.
Ён выехаў з краіны раней за 24 лютага, бо «ведаў, куды ўсё ідзе», але ў жніўні 2022 года зноў прыехаў у Расію па асабістых патрэбах. Хутка грымнула мабілізацыя, і Аляксей пачаў шукаць, як яму тэрмінова вывезці з Расіі сваіх аднадумцаў.
Як і шмат для каго з расіян, найлепшым варыянтам аказаўся выезд праз Мінск.
Менавіта ў тым падарожжы Чарнарэчанскі канчаткова павярнуўся да беларушчыны. «Тады я пачаў слухаць «Беларускую Палічку», чытаць «Нашу Ніву», глядзець «Белсат».
Зразумеў, што паступова пачынаю разумець сістэму мовы і ўжо магу паўтараць моўныя мадэлі. Адчуў неабходнасць сістэматызаваць матэрыял так, каб гэта, з аднаго боку, было акадэмічна, а з іншага, цікава маім гледачам і слухачам, набыў для гэтага крыху акадэмічных кніг. Для мяне вельмі важная тэарэтычная граматыка — тое, як і чаму функцыянуе мова».
Потым паліглот вярнуўся ў Турцыю, дзе жыў да паездкі ў Расію, і запісаў відэа пра беларускую граматыку і фанетыку. Але, здаецца, найбольш яго ўразіла беларуская літаратура, якую Аляксей называе якаснай і цалкам еўрапейскай. Але прызнае, што яго сябры-беларусы не надта шмат ведаюць пра тое, што пішуць беларускія аўтары, таму лінгвіст вырашыў зрабіць курс, які б гэта выправіў.
«Мы з вамі размаўляем па-беларуску, чаму вы пытаецеся, ці гэта мова існуе»
Аляксей расказвае пра дыскусію, прысвечаную статусу беларускай мовы:
«Мы з вамі размаўляем па-беларуску, гэтая мова жывая, і чаму вы пытаецеся, ці яна існуе?
Вырашыў, што трэба зладзіць курс беларускай мовы, каб для людзей, якія сумняваюцца, ці існуе яна, закрыць гэтае пытанне з лінгвістычнага пункту гледжання. Рабіў гэты курс з пункту гледжання кампаратывістыкі, то-бок параўнання рускай і беларускай мовы, і пасля гэтага расказваў пра стан сучаснай беларускай культуры і літаратуры».
Аўтар курса не забыў і пра беларускую рок-музыку, і пра стылістыку.
Курс (вядома, бясплатны) складаецца з 20 урокаў, згрупаваных у чатыры блокі: станцыя «Вакзальная», станцыя «Усход», станцыя «Акадэмія навук» і станцыя «Юбілейная плошча». Як тлумачыць Аляксей, гаворка не ідзе пра тое, каб за адзін курс навучыць чалавека гутарыць па-беларуску. Курс хутчэй прысвечаны тэарэтычнай граматыцы, а не практычнаму веданню мовы.
Таксама Аляксей тлумачыць, што, на яго думку, анлайн-адукацыя — не самадастатковая з’ява: «Некалі ўсе думалі, што прыйшлі часы, калі не трэба будзе хадзіць ва ўніверсітэты, быў трэнд на анлайн-адукацыю. Але ўжо ў часы каранавіруса людзі зразумелі, што без абмеркавання інфармацыі са сваімі калегамі — гэта нішто.
Ніхто і ніколі не ўкладзе вам нічога ў галаву, калі вы самі не будзеце гаварыць па-беларуску, ніхто за вас не вырашыць матэматычную праблему, калі вы не зробіце гэта самі».
На думку Чарнарэчанскага, праз курс можна людзей зматываваць вучыць мову і зацікавіць ёй, а ўсё астатняе навучэнцам трэба будзе зрабіць самім: «Няма ніякага магічнага сродку, які б дапамог пачаць гутарыць па-беларуску. Але пасля курса людзі змогуць адкрыць беларускамоўную кнігу і зразумець, што яны бачаць і дзе шукаць адказы на свае пытанні. Яны будуць разумець беларускую мову, а вывучаць лексіку і граматыку, вучыцца гутарыць трэба самастойна».
Іншае захапленне Аляксея — марафоны. Любоў да іх таксама пайшла з навукі.
«Калі мне было 24 гады, я пачаў выкладаць ва ўніверсітэце. Прыходзіў да маіх студэнтаў і распавядаў ім пра антычнасць, семантыку і семіётыку, тэарэтычную граматыку. Семантыка і семіётыка — гэта ўвогуле вельмі важна, бо гэтыя навукі расказваюць пра тое, як мы разумеем сімвалы.
Вельмі часта рабіў для сваіх студэнтаў лекцыі ў горадзе. Вадзіў іх у розныя музеі, дворыкі. Тады я зразумеў, што хацеў бы пабачыць горад з іншай перспектывы, і бег стаў для мяне магчымасцю адкрыць горад па-новаму. Калі ты шпацыруеш або едзеш на ровары, гэта не тое ж самае, што бегаць, калі горад адкрываецца з абсалютна іншага боку. Таму гэта не толькі спартыўнае захапленне, але і ўспрыманне горада з сімвалічнага пункту гледжання».
Што да беларускай мовы, то Аляксей бачыць перад ёй вялікую будучыню, бо «ёсць шмат інтэлектуалаў, якія пішуць па-беларуску і ўведзены ў панеўрапейскі кантэкст».
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
Каментары