Здароўе11

Загадка Y-храмасомы

Розныя даследаванні паказваюць супярэчлівыя вынікі адносна ролі прысутнасці Y-храмасомы ў клетках чалавека

Цифровое изображение мужских и женских хромосом человека Лічбавая выява мужчынскіх і жаночых храмасом чалавека Digitally generated image of human male and female chromosomes
Лічбавая выява Х і Y храмасом чалавека. Фота: Yuichiro Chino/Getty Images

Як піша Le Monde, гіпотэза аб «таксічным уздзеянні» Y-храмасомы грунтуецца на фактах аб тым, што ў пераважнай большасці сысуноў (ільвы, азіяцкія сланы, касаткі і інш.) XX-асобіны (самкі) жывуць у сярэднім даўжэй, чым XY-асобіны (самцы).

Сярод людзей жанчыны таксама жывуць у сярэднім на 7% даўжэй за мужчын. Акрамя гэтага, навукоўцы заўважылі, што розніца ў працягласці жыцця паміж самцамі і самкамі больш прыкметная ў відаў з даўжэйшай Y-храмасомай.

Y-храмасома, або, як яе яшчэ называюць, мужчынская храмасома, у ходзе эвалюцыі назапасіла паўтаральныя паслядоўнасці ДНК і паступова скарацілася. Але гэтыя паўтаральныя паслядоўнасці таксама вельмі мабільныя: яны могуць міграваць і ўкараняцца ў іншае месца клеткавага геному. Калі іх зыходным пунктам з'яўляецца важны ген, то яны могуць паўплываць на яго функцыянаванне.

Навукоўцы выявілі, што ў пачатку жыцця мужчынскага індывіда гэтыя паўтаральныя паслядоўнасці падаўляюцца маленькімі хімічнымі злучэннямі, якія далучаюцца да бялка, злучанага з ДНК. Але па меры таго, як гэты індывід старэе, такія «меткі» знікаюць, здымаючы падаўленне. Гэта магло б растлумачыць узнікненне клеткавых пашкоджанняў падчас старэння, а такім чынам, і «таксічны эфект» Y, звязаны з узростам.

Ніякага ўздзеяння на дразафілу

Аднак гэтая здагадка ніколі не правяралася эксперыментальна. Таму каманда навукоўцаў з Інстытута біялогіі Валроз Універсітэта Лазурнага Берагу ў Ніцы правяла даследаванне на пладовай мусе (Drosophila melanogaster). Вядома, што самкі (XX) гэтай мухі жывуць на 10% даўжэй самцоў (XY).

З дапамогай генетычных нажніц даследчыкі атрымалі тканкі і лініі самцоў дразафіл, якія валодаюць ці не валодаюць Y-храмасомамі рознага памеру.

У выніку яны заўважылі, што змена колькасці ці памеру Y не аказала ніякага ўплыву на працягласць жыцця гэтых мух. Такі вынік абвяргае гіпотэзу таксічнай Y-храмасомы, па меншай меры, у дразафіл.

Але калі тэзіс аб таксічнасці Y няправільны, то чаму жанчыны жывуць даўжэй? Пытанне застаецца адкрытым. Навукоўцы лічаць, што неабходна праверыць атрыманы вынік на іншых відах, бо вядома, што плацэнтарныя сысуны маюць сістэму вызначэння полу, заснаваную на X- і Y-храмасомах, якая прыкметна адрозніваецца ад падобнай у мух.

Роля ў рызыцы ракавых захворванняў

Вядома, што з узростам пэўныя саматычныя клеткі ў мужчын маюць тэндэнцыю натуральным чынам губляць Y-храмасому. Але, як паказваюць вынікі двух даследаванняў, уплыў гэтай страты на рызыку развіцця двух агрэсіўных відаў раку ў мужчын кантрастуе.

Пры раку мачавога пузыра мужчынская храмасома, відаць, адыгрывае ахоўную ролю, тады як пры раку тоўстай кішкі яна шкодзіць.

Паводле першага даследавання каманды з Медыцынскага цэнтра Сідарс-Сінай у Лос-Анджэлесе, поўная страта (спантанная, альбо атрыманая з дапамогай генетычных нажніц) Y-храмасомы ў клетках пры раку мачавога пузыра чалавека павялічвае агрэсіўнасць хваробы.

Акрамя таго, імунныя клеткі, якія атачаюць пухліны і страцілі свой Y, часцей бяздзейныя. Аднавіць дзеянне такіх клетак у мышэй дапамагло тэрапеўтычнае антыцела (так званая імунатэрапія анты-PD1 прэпаратамі).

Навукоўцы мяркуюць, што ў людзей з дапамогай імунатэрапіі можна будзе актывізаваць клеткі, якія страцілі Y-храмасому, і дамагчыся станоўчага эфекту лячэння ў ад 10% да 40% выпадкаў раку мачавога пузыра.

Другое даследаванне, праведзенае камандай навукоўцаў з Тэхаскага ўніверсітэта, вынікі якога апублікаваныя ў часопісе Nature, было прысвечана раку тоўстай кішкі. Яно паказала, што адмысловы ген Y-храмасомы (названы KDM5D) павялічвае ў мышэй рызыку метастатычнага распаўсюджвання гэтага віду раку. Гэты ген аслабляе сувязі паміж ракавымі клеткамі, дапамагаючы ім адлучацца адзін ад аднаго і распаўсюджвацца па ўсім арганізме.

Але калі яго выдаліць, то ракавыя клеткі становяцца менш інвазіўнымі і лепш распазнаюцца імуннай сістэмай.

Што з іншымі захворваннямі?

Калі раней многія даследаванні былі сканцэнтраваныя на колькасці копій і варыянтаў гена мужчынскай храмасомы, які адказвае за фертыльнасць, то цяпер навукоўцы зразумелі, што

роля Y-храмасомы ў здароўі чалавека распаўсюджваецца і на многія іншыя выпадкі, такія як развіццё раку, хвароба Альцгеймера і сардэчна-сасудзістыя захворванні, уключаючы інфаркт міякарда і інсульт.

Аднак такія высновы патрабуюць удакладнення. І ў гэтым павінна дапамагчы поўная расшыфроўка паслядоўнасці Y-храмасомы, аб паспяховасці якой нядаўна паведамілі навукоўцы.

Чытайце яшчэ:

У Германіі кожны зможа па ўласнай заяве змяніць пол і імя. І гэта можна будзе рабіць штогод

Кітай сядзіць на залатой жыле генетычных даных і не хоча дзяліцца

Брытанскі навукоўца высветліў, калі знікне мужчынскі пол у людзей

Генетыка будучыні: тэхналогіі ўжо дазваляюць узяць зіготу і генетычна змяніць яе як заўгодна

Каментары1

  • Žvir
    07.09.2023
    Cikava. Asabliva fota.

Цяпер чытаюць

«Мы чакалі Полк Каліноўскага, каб вызваліў нас». Палітвязень патлумачыў, чаму папрасіў аб памілаванні1

«Мы чакалі Полк Каліноўскага, каб вызваліў нас». Палітвязень патлумачыў, чаму папрасіў аб памілаванні

Усе навіны →
Усе навіны

Як перажыць спёку?10

Далай-лама прыдумаў, як вызначыць сабе намесніка і абхітрыць Кітай2

У Вільні будуць шукаць магілу Вітаўта. Пошукі, якія праводзіліся стагоддзе таму, прывялі да вялікіх адкрыццяў, але мэты не дасягнулі10

Сталіца Паўднёвай Карэі перажывае нашэсце чорных жукоў2

Украінскія палярнікі зрабілі незвычайнае ФОТА цюленя, які адпачывае на крызе1

Украінскі вайсковец знайшоў каля беларускай мяжы зубы маманта1

У цэнтры Масквы выбухнуў аўтамабіль з ветэранамі ФСБ3

«Давялося сыр на касе пакінуць». Як беларусы рэагуюць на ноу-хау з падвойнай маркіроўкай тавараў5

«Хочацца, каб мы жылі не з нуля». Уладальнік сядзібы Горватаў расказаў пра рэстаўрацыю, захаваныя каштоўнасці і «Белую пані Нароўлі»2

больш чытаных навін
больш лайканых навін

«Мы чакалі Полк Каліноўскага, каб вызваліў нас». Палітвязень патлумачыў, чаму папрасіў аб памілаванні1

«Мы чакалі Полк Каліноўскага, каб вызваліў нас». Палітвязень патлумачыў, чаму папрасіў аб памілаванні

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць