Гэтая жанчына не была публічнай і шырока вядомай асобай, але яна шмат гадоў ціха і не для ўсіх заўважна рабіла вельмі патрэбныя для захавання беларушчыны справы. Пра яе смерць пасля цяжкай хваробы паведамілі ў сацсетках сябры і знаёмыя.
Таццяна Навасельская была ўнучкай беларускага паэта Сяргея Знаёмага (1909 — пасля 1944), які ў міжваеннай БССР падаваў вялікія надзеі, але ў 1930-я гады, як і пераважная большасць прадстаўнікоў ягонага пакалення з ліку беларускай творчай інтэлігенцыі, быў арыштаваны і пасля загінуў у ГУЛАГу.
Таццяна прысвяціла ладную частку жыцця збору інфармацыі пра свайго дзеда. Яна збірала звесткі літаральна па крупінках, перакапала ўсе архівы, перачытала шмат успамінаў і дакументаў, звязаных з дзеячамі таго пакалення, завязвала і ўтрымлівала кантакты з даследчыкамі гэтага перыяду. Даследчыкі тыя дапамагалі ёй, а яна па магчымасці — ім.
Так, пісьменнік Алесь Аркуш, пачуўшы пра смерць Таццяны Навасельскай, згадаў, што жанчына яму вельмі дапамагла,
«калі я пісаў артыкул пра паэта Браніслава Пяткевіча, які выратаваў у ГУЛАГу паэта Сяргея Новіка-Пеюна. Недзе ў нулявых я паспеў узяць інтэрв'ю ў Пяткевіча, у якім ён мне сказаў, што, калі вучыўся ў Віцебскім ветэрынарным інстытуце, на яго напісалі данос у газету, пасля чаго хлопца арыштавалі і накіравалі ў ГУЛАГ. Дык вось, Таццяна той данос адшукала. І словы Пяткевіча пацвердзіліся».
І такіх выпадкаў было вельмі шмат.
Таксама Таццяна шмат гадоў даглядала магілы міжваенных беларускіх дзеячаў на Вайсковых могілках у Мінску: спачатку сама, а пасля і ў складзе валанцёрскіх груп, якія актывізаваліся пасля таго, як над усім гэтым некропалем навісла пагроза.
«Я ж не ведаю, дзе магіла майго дзеда. Мо нехта таксама яе там дагледзіць, як я даглядаю тут», — гэтак яна аргументавала сваю актыўнасць у гэтым кірунку.
Адно з фактычна ўратаваных ёй пахаванняў — магіла актрысы і спявачкі Алесі Александровіч, якой Міхась Чарот прысвяціў знакамітую драму «На Купалле» з легендарнай песняй «Купалінка», і яе мужа Міхася Мароза, першага паўнамоцнага прадстаўніка БССР пры ўрадзе РСФСР. Таццяна Навасельская на свае ўласныя грошы паставіла помнік і зрабіла на ім надпіс, у якім згадала пра абаіх з усімі важнымі датамі і падзеямі ў іхнім жыцці. Прытым для Міхася Мароза гэты помнік — кенатаф, бо ён таксама быў рэпрэсаваны і бясследна згінуў недзе на расійскіх прасторах. Пра жаданне ягонай жонкі, каб прозвішча загінулага мужа было на яе помніку, Таццяна даведалася з архіваў і праз шмат гадоў пасля смерці жанчыны яго рэалізавала.
Нямала сіл і ўласных сродкаў Таццяна Навасельская таксама ўклала ў аднаўленне для некаторых важных для гісторыі магіл знішчаных часам агароджаў, што дазваляла захаваць магілы ад непазбежнага знішчэння камунальнымі службамі.
Развітанне з Таццянай Навасельскай адбудзецца 28 студзеня ў Мінску па адрасе вуліца Сямашкі, 8, к. 8, першая зала, у 14.00.
Ціханоўская пра мужа: Увесь ягоны свет перакулены22
Каментары