Nie było b SSSR, nie było b i Čarnobyla
Atamnyja avaryi zdaralisia i ŭ inšych krainach — ale nidzie i nikoli ichnyja maštaby i nastupstvy nie byli takimi hłabalnymi i takimi apakaliptyčnymi, jak u savieckim Čarnobyli.
Čarnobylskaja zona simvalična znachodzicca na sutyknieńni Rasii, Biełarusi i Ukrainy. Čarnobyl takim voś cieniem loh na stasunki troch «braterskich narodaŭ», takim voś
Nie było b SSSR i savieckaj akupacyi Biełarusi — nie było b Čarnobyla.Mahčyma, kampiensacyi za asadžeńnie radyjoaktyŭnych chmaraŭ na Mahiloŭščynu — adziny punkt, pa jakim adkaznaja biełaruskaja ŭłada mieła b biassprečnaje prava padymać pytańnie ab kampiensacyjach z boku Rasii, pravavoj pierajemnicy SSSR. Nie tamu, što «rusafobija», a vyklučna tamu, što biełarusy achviaravali svajoj ziamloj, zdaroŭjem, žyćciami dla taho, kab radyjoaktyŭny doždž nie vypaŭ na rasijskija Maskvu ci Leninhrad.
Nasielnictva, stračanaje ŭ vajnu i ŭ savieckija represii, moža adradzicca, chacia kankretnych zakatavanych i zabitych ludziej nie viernieš i kankretnyja čałaviečyja trahiedyi nie admataješ nazad. Harady mohuć być adbudavanyja, architekturnyja pomniki mohuć być adnoŭlenyja chacia b u vyhladzie kopij. Ruchomyja kulturnyja kaštoŭnaści mohuć być viernutyja albo chacia b pryviezienyja na vystavu. Majomaść raskułačanym i abrabavanym savieckaj uładaj moža być viernutaja abo kampiensavanaja.
Ale
ad 10% da čverci terytoryi Biełarusi na praciahu nastupnych niekalkich tysiač hadoŭ užo nie buduć biaśpiečnymi abo ŭvohule prydatnymi dla pražyvańnia čałavieka. Na tysiačy hadoŭ — heta ŭsio roŭna što «nazaŭsiody».
Za nastupnyja stahodździ hetyja terytoryi abrastuć mistyčnym areołam, mifami, zababonami i lehiendami, zrobiacca svojeasablivaj častkaj pryrodnaha łandšaftu i kultury. My nie viedajem, jakija ludzi buduć nasialać Biełaruś praz 400, 500, 600 hadoŭ, ci buduć jany chryścijanami i ci buduć jany havaryć
My nie viedajem, ci buduć praź piaćsot hadoŭ stajać savieckija naftapierapracoŭčyja kambinaty albo «BiełAZ» i «Biełaruśkalij».Ale my viedajem, što Čarnobylskaja zona budzie i tady.
Katastrofa stałasia vynikam prahniłaj savieckaj sistemy i vynikam taho, što jana zrabiła ź ludźmi na adnoj šostaj častcy sušy. Savieckija technałahičnyja pravały, saviecki valuntaryzm, abyjakavaść, sacyjalistyčnaja biezadkaznaść, zdehradavałaja za saviecki čas pracoŭnaja kultura, vizantyjskaje intryhanctva namienkłatury — voś hałoŭnyja pryčyny trahiedyi.
Atamnyja avaryi zdaralisia i ŭ inšych krainach — ale nidzie i nikoli ichnyja maštaby i nastupstvy nie byli nahetulki hłabalnymi i nahetulki apakaliptyčnymi, jak u Čarnobyli.Saviety prajavili siabie va ŭsioj svajoj sutnaści paśla avaryi, kali vyhaniali nieprainfarmavanych ludziej na pieršamajskija demanstracyi pad radyjacyju, kali pozna pačali evakuacyju, kali śviadoma skarmlivali žycharam SSSR pradukcyju z zabrudžanych rajonaŭ. Zachodniaja Jeŭropa daviedałasia ab tym, što zdaryłasia, raniej, čym žychary Biełarusi i Ukrainy.
Savieckaja ŭłada prajaviła ŭsiu svaju sutnaść, kali asadžała radyjoaktyŭnyja chmary na biełaruskaj terytoryi, znoŭ ža, nie infarmujučy ludziej pra toje, što adbyvajecca.
Aleś Adamovič apisvaje ŭ svaich natatkach, jak
kiraŭnictva BSSR, u tym liku pieršy sakratar CK KPB Śluńkoŭ, prama zanižali škodu Biełarusi pierad centralnymi ŭładami navat na fonie ŭkrainskich kamunistaŭ. Nie rasstroić maskoŭskaje načalstva dla hetych ludziej było važniej, čym abaraniać intaresy svajoj radzimy— navat padčas najciažejšaj u historyi čałaviectva ekałahičnaj katastrofy, u epicentry jakoj apynułasia Biełaruś.
Čarnobylskaja dapamoha ruchałasia, i infarmacyja pra avaryju raspaŭsiudžvałasia ŭ pieršuju čarhu dziakujučy cisku hramadskaści, u pryvatnaści, aktyŭnym dziejańniam asabista Alesia Adamoviča i dziejačoŭ Biełaruskaha Narodnaha Frontu; dziakujučy takim ludziam, jak a. Alaksandr Nadsan i Ivonka Surviłła pa-za miežami Biełarusi.
Savieckaja epocha ŭvojdzie ŭ historyju Biełarusi pieradusim Čarnobylem. Heta hałoŭnaja reč, jakuju my abaviazany viedać i pamiatać pra hetuju trahiedyju.
UPD: Dabraŭsia, narešcie, da knihi «...Imia siej źviezdie Čiernobyl» (Sost. N.A. Adamovič. - Minsk: Kovčieh, 2006 h.) z natatkami i tekstami pramovaŭ Alesia Adamoviča na mitynhach i kanfierencyjach pa temie Čarnobyla.
Voś što jon pisaŭ:
«
(s. 51)
U pačatku 86 hoda ŭ čornyja dni Čarnobyla, sabraŭšy infarmacyju, jakuju možna było sabrać, a jašče bolš napitaŭšysia tryvohaj biełarusaŭ, ja sabraŭsia jechać u Maskvu, da Harbačova. Paličyŭ patrebnym pra heta papiaredzić mienskaje kiraŭnictva, bo sabranaja mnoju infyarmacyja rašuča nie supadała z toj, jakuju ŭ Maskvu padała Biełaruś: maŭlaŭ, u nas try rajony i my damo rady sami. A nasamreč, jak ciapier viadoma, - 1/5 respubliki!
Mianie pryniaŭ M.M. Śluńkoŭ i była hutarka - 6,5 hadzin.
Adzin tolki frahmient. Tav. Śluńkoŭ skazaŭ: byli my ŭ tav. Ryžkova, tam
davali spravazdaču ŭkraincy, paŭtary hadziny skardzilisia i prasili dapamohi. A naš Kavaloŭ - staršynia Savieta Ministraŭ BSSR - za 10 chvilin skončyŭ.I tady skazali: «Voś, vučyciesia, ukraincy, ad biełarusaŭ!» (...) U vyniku tolki praz try hady na Biełarusi stali rabić toje i, narešcie, u tych maštabach, u jakich treba było ŭ 1986 h.
(...)
(s. 75)
Voś tam ja zrazumieŭ kančatkova, usia heta partyja moža tolki hułahi budavać, vialikija i małyja. Ale respublikanskaja kampartyja - heta jašče žachliviej. I kali jany buduć zaŭtra zamiest maskoŭskaj partakratyi naviazvać siabie - maŭlaŭ, my taksama biełarusy, my za samastojnuju kamunistyčnuju Biełaruś - nie viercie im.
Ničym jany nie lepšyja, dy i nie byvaje łakiej lepšym za pana. I nie daj Boh, panam stać jamu. Biez vas chopić! U vas było 74 hady. vy ŭžo pakazali, na što zdatnyja.
»
Taksama:
«
(s. 70)
(...)
U nas u krainie dźvie katehoryi ludziej, jakim narod užo nie vieryć ni ŭ čym: KPSS i [navukoŭcy-atamniki].
(s. 71)
(...)
Histaryčny los z nami tak rasparadziŭsia, na nas vyprabavany sacyjalizm i vyprabavany Čarnobyl.
Roźnica pamiž nami i [Zachadam]: my majem, a [jany nie majuć] sindroma:
1) antysacyjalistyčnaha
2) antyčarnobylskaha
Vy, Zachad, jašče možacie dumać pra raźvićcio sacyjalistyčnaj ekanomiki. Vy vierycie ŭ nadziejnyja reaktary.
Naša admietnaść u tym, što ludzi nie vierać ani ŭ nadziejny reaktar, ani ŭ sacyjalizm z čałaviečym tvaram.
Tamu my schilnyja abvieścić maratoryjum na 10-15 hod na budaŭnictva AES. (...)
My vielmi b chacieli maratoryjum na sacyjalizm ź lubym tvaram, ale, padobna, što nam jaho nie atrymać.
Pamiatajecca, što hetym hanarylisia: tolki pry sacyjalistyčnaj (dziaržaŭnaj) sistemie možna ažyćciavić takuju kancentracyju resursaŭ...
Što i vybuchnuła tolki pry sacyjaliźmie (...) - užo kazałasia niamała.
»
Kamientary