Mova naša. Chutka… A borzda? 

Biełaruskaja mova davoli dobra raspracavanaja i bahataja na raznastajnuju leksiku.

Voźmiem słova «chutka». U Słoŭniku Niekraševiča i Bajkova (1928, 2010) dajecca až 9 varyjantaŭ pierakładu rasijskaha słova «bystro». I «chutka» tut zusim nie na pieršym miescy! A my ž, na žal, tolki hetym słovam i pryvykli karystacca: «chutka viasna, chutkaja dapamoha, chutka robić, chutčej idzi…» Heta źbiadniaje movu.

Niekatoryja vykarystoŭvajuć dadatkova pałanizm «šparka». Heta słušna, bo słova šyroka pradstaŭlena ŭ narodnych havorkach.

Mienš vykarystoŭvajecca «šybka».

I niečamu zusim pierastali vykarystoŭvać «borzda». A słovy «borzda, barždžej» admietnyja i vielmi byli papularnyja ŭ biełaruskaj litaratury i narodnych havorkach. «Novuju ziamlu» Ja.Kołasa słušna ličać encykłapiedyjaj biełaruskaj movy. Dyk voś, Kołas tut addaje z usich varyjantaŭ pieravahu jakraz słovu «borzda»! Naprykład:

«Rabi ŭsio borzda, hładka, čysta,
 Ale pahoda naravista»

«Barždžej vy tam, kirmaš takoŭski! —
Hukaje dziadźka z notkaj złości»

«Aleś nie rad byŭ, što spytaŭsia,
I ŭ kut jon borździeńka schavaŭsia»

Vydatny pierakładčyk Vasil Siomucha ŭ pierakładzie Biblii časta vykarystoŭvaŭ hetaje słova: «Nie budź na jazyk nadta borzdy, i serca tvajo chaj nie budzie śpiašacca skazać pierad Boham słova…»

Pasprabujem pahladzieć, a jak u narodnych havorkach. 5-tomavy «Słoŭnik biełaruskich havorak Paŭnočna-Zachodniaj Biełarusi i jaje pahraničča» daje takija źviestki:

Słovy «borzda, borzdo, borzdy, borździeńka, barždžej» zafiksavany ŭ Minskim, Vilejskim,Uździenskim, Vałožynskim rajonach Minščyny, Lachavickim, Ivacevickim rajonach Bieraściejščyny i Hrodzienskim, Navahradskim, Lidskim, Mastoŭskim i Karelickim rajonach Haradzienščyny i na Vilenščynie.

Słovy «chutki, chutko, chutčej, chutčij» – na Biełastoččynie, Vaŭkavyskim i Śvisłackim rajonach Haradzienščyny, Pružanskim, Kamianieckim, Hancavickim – Bieraściejščyny.

Słovy-pałanizmy «šparka, šparki» – Ščučynski, Smarhonski, Vaŭkavyski rajony Hrodzienščyny, Vierchniadźvinski Viciebščyny, Kamianiecki Bieraściejščyny i na Vilenščynie.

Taksama pałanizm «šybka» – na Vilenščynie, Ašmianskim, Astravieckim rajonach Hrodzienščyny, Vierchniadźvinskim Viciebščyny, Vilejskim i Červieńskim Minščyny.

Jak bačym, słova «borzda» i ŭtvoranyja ad jaho pradstaŭleny ŭ narodnaj movie navat šyrej za druhija varyjanty.

«Krajovy słoŭnik Červieńščyny (1929, 2011) adznačaje vykarystańnie ŭ hetym rehijonie Centralnaj Biełarusi słoŭ «borza, bordzy, bardžej, chutka, chutki, šparki».

A jak va Ŭschodniaj Biełarusi? Źvierniemsia da znakamitaha słoŭnika Ivana Nasoviča 1870 h., dzie sabrany słovy z Mahiloŭščyny. Cikava, što i tut fiksujucca varyjanty «borzo, borzieńko, šibkij, šparko», ale słova «chutkij» maje tut značeńnie «ochotnyj».

Adkul utvaryłasia hetaje słova «borzda»? Mahčyma bałcki ŭpłyŭ – u litoŭskaj movie jość padobnaje pa hučańniu i značeńniu słova «burzdus»

Takim čynam, kali my pišam abo hutarym pa-biełarusku, davajcie šyrej vykarystoŭvać takija admietnyja i niespraviadliva zaniadbanaje słova «borzda, barždej, borździeńka»… 

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0