Što adbyłosia sa školnikam, jaki nie spaŭ 11 sutak zapar
U śniežni 1963 hoda dva amierykanskija staršakłaśniki vyrašyli daśledavać, kolki času biez snu zdolny vytrymać čałaviek. Ich ekśpierymient dapamoh navukoŭcam zrazumieć, što adbyvajecca ŭnutry našaha stomlenaha mozhu. Ekśpierymient skončyŭsia 8 studzienia 1964 hoda: u 17-hadovaha Rendzi Hardniera atrymałasia pravieści biez snu 11 sutak i 25 chvilin.
Brus Makalistar i Rendzi Hardnier vyrašyli, što pabjuć suśvietny rekord, jaki ŭ toj čas naležaŭ dydžeju z Hanałułu (toj pravioŭ biez snu 260 hadzin, heta značyć trochi mienš za 11 sutak).
«Spačatku my płanavali vyvučyć, jak žyćcio biez snu ŭpłyvaje na paranarmalnyja zdolnaści arhanizma, — tłumačyć Makalistar. — Kali my zrazumieli, što nam takoje nie pa siłach, my vyrašyli vyśvietlić, jakoje dziejańnie akazvaje pazbaŭleńnie snu na zdolnaści mazhoŭ i na hulniu na baskietbolnaj placoŭcy. Heta ŭsio, što nam udałosia prydumać».
Kab vyrašyć, chto budzie paddoślednym, jany padkinuli manietku, i hetki honar dastaŭsia jahonamu siabru. Ale naiŭnaść dvuch siabroŭ nie abmiežavałasia hetym.
«My byli idyjotami, dvuma junymi idyjotami, — kaža jon. — Ja taksama pasprabavaŭ byŭ nie spać, kab sačyć za chodam ekśpierymientu. Ale paśla troch biassonnych načej ja raptam pračnuŭsia kala ściany, na jakoj sprabavaŭ pisać svaje natatki — naŭprost na ścianie».
Brus i Rendzi zrazumieli, što im patrebny treci, i zaprasili jašče adnaho svajho siabra, Džo Marčyjana.
A nieŭzabavie da spravy padklučyŭsia i prafiesijanał — daśledčyk prablem snu Uiljam Demient sa Stenfardskaha ŭniviersiteta, jaki zaraz jość adnym ź viadučych suśvietnych śpiecyjalistaŭ, ale ŭ 1964 hodzie rabiŭ tolki pieršyja kroki ŭ novaj dla čałaviectva navukovaj śfiery — daśledavańniach snu.
«U toj čas ja byŭ, mahčyma, adzinym čałaviekam na našaj płaniecie, jaki pravodziŭ daśledavańni ŭ hetaj śfiery», — kaža Demient. —Baćki Rendzi vielmi turbavalisia, što ekśpierymient pryčynić jamu škodu, bo tady nie viedali, da čaho pryviadzie doŭhaje pazbaŭleńnie snu — mahčyma, da śmierci».
Takim čynam, da taho času, jak Uiljam Demient prybyŭ u San-Dyjeha, ekśpierymient praciahvaŭsia ŭžo niekalki dzion, i Rendzi pačuvaŭsia davoli badziora — nijakich asablivych adchileńniaŭ u jaho nie było zaŭvažana. Ale čym bolš biassonnych dzion i načej pravodziŭ junak, tym bolš niečakanych vynikaŭ vyjaŭlałasia.
Rendzi rehularna praviarali na zdolnaść adčuvać smak i pach, adroźnivać huki, i praź niekatory čas adchileńni ad normy stali prykmietnyja.
Makalistar uzhadvaje, jak Rendzi kazaŭ: «Nie prymušajcie mianie heta niuchać, ja nie ŭ siłach tryvać hety pach».
Da ździŭleńnia ekśpierymientataraŭ, jahonyja baskietbolnyja navyki nijak nie paciarpieli, ale navat palepšylisia — zrešty, heta možna śpisać na toje, što jon byŭ vymušany pravodzić šmat času na spartyŭnaj placoŭcy, kab pieramahčy son.
«Jon byŭ fizična vielmi mocny, — uspaminaje Demient. — My prymušali jaho hulać u baskietboł ci advodzili ŭ boŭlinh, nam treba było jaho čymści zaniać, tamu što kali b jon zapluščyŭ vočy, jon uśled zasnuŭ by. Ciažej za ŭsio było nočču, kali asabliva niama čaho rabić i nikudy nie pojdzieš».
U rešcie rešt, paśla 264 hadzin, praviedzienych Rendzi biez snu, suśvietny rekord byŭ pabity. Ekśpierymient zaviaršyŭsia.
Ale zamiest taho, kab narešcie dazvolić Rendzi lehčy ŭ łožak i vyspacca, jaho źmiaścili ŭ vajenna-marski špital, dzie jahony mozh daskanalna daśledavali.
Makalistar tak apisvaje toje, što zdaryłasia dalej: «Jon praspaŭ 14 hadzin — što nie dziŭna — i pračnuŭsia tolki ad taho, što zachacieŭ u tualet. Padčas jaho pieršaj nočy dola fazy chutkaha snu była vielmi vialikaj. Zatym jana stała źmianšacca i nieŭzabavie stała zvyčajnaj».
«A potym jon znoŭ pajšoŭ u škołu… Heta było niejmavierna», — dadaje Demient.
Vyniki daśledavańniaŭ mozhu Rendzi byli adpraŭlenyja ŭ navukovy centr u Aryzonie. Pa słovach Makalistara, było zroblena zaklučeńnie, što «jahony mozh niejkim čynam pastajanna ŭvachodziŭ u drymotu i vychodziŭ ź jaje: adnyja jaho ŭčastki zasynali, inšyja nie spali».
«Jon byŭ daloka nie pieršym, kamu daviałosia doŭha, bolš za adnu noč, nie spać, i čałaviečy mozh u chodzie evalucyi, napeŭna, navučyŭsia spraŭlacca z hetym, pa čarzie dajučy adpačyvać roznym svaim učastkam. Hetym možna rastłumačyć, čamu nie zdaryłasia ničoha drennaha», — kaža Makalistar.
Mnohija sprabavali potym pabić hety rekord, ale Kniha rekordaŭ Hinesa admoviłasia rehistravać hetyja sproby, paličyŭšy, što jany mohuć być niebiaśpiečnyja dla zdaroŭja.
11 sutak biez snu nijak nie adbilisia na samaadčuvańni Rendzi (zrešty, paźniej paviedamlałasia ab tym, što na praciahu niekalkich hadoŭ jon pakutavaŭ na biessań).
Adrazu paśla ekśpierymientu dvoje staršakłaśnikaŭ zładzili pres-kanfierencyju na hanku chaty baćkoŭ Rendzi. Sabraŭsia natoŭp, pasypalisia pytańni, i junak, jaki nie spaŭ 11 sutak, adazvaŭsia ab svaim niezvyčajnym dośviedzie pa-fiłasofsku.
«Heta pieramoha duchu nad ciełam», — zajaviŭ jon.
Kamientary