Jak vajna ŭpłyvaje na navakolnaje asiarodździe? Pahutaryli z ekołaham
Vajennyja dziejańni nie tolki adbirajuć i kalečać žyćci, razburajuć infrastrukturu i ekanomiku. Vajna taksama mocna ŭpłyvaje na navakolnaje asiarodździe, pryčym nastupstvy nie abmiažoŭvajucca linijaj frontu i nie zaviaršajucca adrazu paśla spynieńnia ahniu.
Vajskovyja abjekty zabrudžvajuć navakolle i ŭ mirny čas
Ekołah, ekśpiert aljansu «Zialonaja Biełaruś» i «Zialonaha partała» Uładzisłaŭ Šumak adznačaje, što navat u mirny čas vajskovyja abjekty niehatyŭna ŭpłyvajuć na navakolnaje asiarodździe.
Pry vytvorčaści vajskovaj techniki nie pierajmajucca ekałahičnaściu.
«Ruchaviki vajskovaj techniki nie prachodziać siertyfikacyju pa škodnych vykidach. U biełaruskaj armii praciahvajuć vykarystoŭvać savieckuju techniku, pry stvareńni jakoj naohuł nie hladzieli na niejkija ekałahičnyja faktary», — adznačaje ekśpiert.
Ciapier ža vytvorčaść VPK pavialičvajecca.
Niahledziačy na toje, što na terytoryi našaj krainy bajavyja dziejańni nie viaducca, bolš častaje praviadzieńnie vučeńniaŭ u apošnija hady niehatyŭna ŭpłyvaje na biełaruskuju ekałohiju.
Amierykancy padličyli, što dla ačystki i adnaŭleńnia adnaho kvadratnaha kiłamietra ziamli vajskovaha palihona patrabujecca $250 miljonaŭ — kab vyvieści škodnyja rečyvy.
Ale toj uron, jaki vajskoŭcy nanosiać pryrodzie ŭ mirny čas, navat i blizka nie paraŭnalny z tym, što adbyvajecca padčas maštabnych vajennych dziejańniaŭ.
Vypalenaja ziamla
«Nacyjanalny ekałahičny centr Ukrainy sioleta apublikavaŭ rapart pad nazvaj «Ekałahičnyja nastupstvy vajny dla supolnaściaŭ: vyniki piłotnaj acenki i rekamiendacyi».
Tam adznačajecca, što padčas vajny samaje mahutnaje šmatbakovaje ekałahičnaje ŭździejańnie niasuć pažary, vyharańnie lasnych, sielskahaspadarčych i haradskich terytoryj u vyniku artyleryjskich abstrełaŭ i avijanalotaŭ. Maštabnyja pažary pryvodziać da vykidu ŭ atmaśfieru vielizarnaj kolkaści vuhlakisłaha hazu i inšych niebiaśpiečnych rečyvaŭ», — kanstatuje ekśpiert.
Vializarny ŭron pryrodzie taksama nanosiać vybuchi bojeprypasaŭ.
«U vyniku vybuchaŭ u atmaśfieru traplaje vialikaja kolkaść škodnych rečyvaŭ. Tak, pa adkrytych danych rasijskich navukoŭcaŭ za 2023 hod, u vajnie z Ukrainaj tolki Rasija vykarystała kala 1,3 miljona ton bojeprypasaŭ i 270 tysiač ton vybuchovych rečyvaŭ, što pryviało da traplańnia ŭ atmaśfieru kala 10 miljona ton hazapadobnych praduktaŭ vybuchaŭ.
Heta ŭ 120 razoŭ bolš, čym zrabiŭ vykidaŭ za anałahičny pieryjad Ałčeŭski mietałurhičny kambinat — adna z samych škodnych dla navakolnaha asiarodździa vytvorčaściaŭ», — kaža ekśpiert.
Pažary na naftabazach i ryzyka ankałohii
Samaj vialikaj prablemaj ekołah nazyvaje toje, što ŭsie hetyja hazapadobnyja pradukty vybuchaŭ składajucca z cełaha pakieta roznych škodnych sintetyčnych rečyvaŭ z doŭhaterminovym uździejańniem na pryrodu.
«Raznosiacca jany nie tolki ŭ niepasrednaj blizkaści da miesca viadzieńnia bajavych dziejańniaŭ, a pa ŭsim rehijonie Uschodniaj Jeŭropy. I Biełaruś tut nie vyklučeńnie», — adznačaje ekśpiert.
Jašče adzin vielmi važny čyńnik — pažary na naftabazach, jakija rehularna adbyvajucca jak na terytoryi Ukrainy, tak i Rasii. Dym ad takich pažaraŭ vyklikaje vielmi mocnaje zabrudžvańnie pavietra škodnymi arhaničnymi złučeńniami, u tym liku z kancerahiennym efiektam.
U kamientary «Hołasu Amieryki» prezident Mižnarodnaj asacyjacyi prafiesijanalnych ekołahaŭ Ludmiła Cyhanok (Ukraina) adznačała, što adzin pažar na naftabazie zabrudžvaje atmaśfieru prykładna hetak ža, jak uvieś transpart Kijeva za miesiac.
«Siarod zabrudžvalnikaŭ jość vuhlevadarody, dyjaksid azotu, kuča raznastajnych rečyvaŭ — sieravadarod, farmaldehid, saža. Karaciej kažučy, heta recept nadziejnaha ankakaktejla», — kazała ŭkrainskaja ekśpiertka.
U vyniku vajennych dziejańniaŭ zabrudžvajecca nie tolki pavietra, ale i hleba.
«Dla terytoryi Ukrainy charakterny vializarnyja płoščy ŭhodździaŭ z čarnaziomam. Dziakujučy hetamu Ukraina doŭhi čas była adnym z suśvietnych lidaraŭ pa abjomie vytvorčaści sielhaskultur, pierš za ŭsio zbožža i słaniečnika.
U hlebu ad vybuchaŭ traplajuć ciažkija mietały — marhaniec, chrom, nikiel, cynk, śviniec, kadmij. Heta pryvodzić da rezkaha paharšeńnia jakaści hleby, što, u svaju čarhu, upłyvaje na biaśpiečnaść sielhaspradukcyi», — adznačaje Uładzisłaŭ Šumak.
Usio ŭ Čornaje mora
Praz vymyvańnie niebiaśpiečnych rečyvaŭ z hleby zabrudžvajucca reki, vadajomy i padziemnyja vody. Bolš za ŭsio nastupstvy ad vajny, na dumku ekołaha, adčuje na sabie ekasistema Čornaha mora, u jakuju ściakajuć ukrainskija reki.
«Razbureńnie płaciny Kachoŭskaj HES pryviało da taho, što hlej, jaki ŭtrymlivaŭ u sabie vialikuju kolkaść ciažkich mietałaŭ i radyjonuklidaŭ, trapiŭ u mora. Tamu ekasistemnyja nastupstvy mohuć być vielmi žudasnymi i ich adčujuć žychary nie tolki Ukrainy, ale i inšych krain čarnamorskaha rehijonu.
Miarkuju, što statystyka ŭ hetych krainach praź niekalki hadoŭ pakaža vielmi mocny rost pa ankałahičnych i imunnych zachvorvańniach», — ličyć ekołah.
Nakapleńnie ciažkich mietałaŭ, pa jaho słovach, adbyvajecca va ŭsich miescach, dzie vykarystoŭvajecca vajskovaja technika, u tym liku ŭ hlebie na vajskovych palihonach i pobač ź imi.
Vychłapnyja hazy i vykarystańnie vuhalu
Varta ŭličyć i vykarystańnie vajskovaj techniki.
Tak, naprykład, raschod paliva ŭ BTR składaje ad 40 litraŭ na 100 kiłamietraŭ pry ruchu pa šašy, da 140 litraŭ — pry pierasoŭvańni ŭ składanych umovach. Vajenny hruzavik «Urał» spažyvaje ad 25 da 40 litraŭ dyzielnaha paliva na 100 kiłamietraŭ.
Tanki spažyvajuć kala 150-200 litraŭ dyzpaliva za hadzinu.
Heta ŭsio technika, pry stvareńni ruchavikoŭ jakoj ekałahičny składnik zastavaŭsia biez uvahi.
Praz vajnu namahańni apošnich hadoŭ skaracić abjomy škodnych vykidaŭ u atmaśfieru ad aŭtamabilnaha transpartu, pramysłovaj i sielskahaspadarčaj vytvorčaści syduć na nie.
Niekatoryja krainy Jeŭropy ŭ žadańni skaracić abjomy zakupak hazu ŭ Rasii, viartajucca da vykarystańnia vuhalu, što zapavolvaje pracesy vuhlarodnaj enierhietyčnaj transfarmacyi ekanomiki hetych krain i nie spryjaje dasiahnieńniu mižnarodnych damoŭlenaściaŭ ab źnižeńni vykidaŭ parnikovych hazaŭ.
Jak chutka vajna paŭpłyvaje na klimat?
«Navuka pakazvaje, što ciapierašnija źmieny klimatu — heta vynik upłyvu dziejańniaŭ čałavieka, zroblenych 15-20 hadoŭ tamu. To-bok mnohija nastupstvy hetaj vajny my ŭbačym nie adrazu, a tolki praz 10-15 hadoŭ, kali kazać pra klimat, — zaŭvažaje Uładzisłaŭ Šumak. —
A voś na nadvorji nastupstvy vajny my možam adčuvać i ciapier. U vyniku vybuchaŭ u pavietra traplaje šmat čaścinak pyłu, jakija mohuć być svojeasablivymi jadrami kandensacyi ŭ atmaśfiery, što vyklikaje stvareńnie mahutnych daždžavych abłokaŭ. I heta pryvodzić da łakalnaha masiravanaha vypadzieńnia daždžavych apadkaŭ liŭnievaha typu».
Kamientary