Na ŭkrainskaj vajnie zahinuŭ adzin z apošnich pradstaŭnikoŭ karennaha narodu Rasii — kierekaŭ
Što heta za narod, jakich u 2021 hodzie zastavałasia 23 čałavieki pa ŭsioj Rasii?
Pra toje, što padčas vajennych dziejańniaŭ u Kurskaj vobłaści ŭ vieraśni hetaha hoda zahinuŭ adzin z apošnich pradstaŭnikoŭ kierekaŭ Ivan Tajmahyr, paviedamili ŭ adnoj z hrup «Ukantakcie». Mužčyna słužyŭ u 810-j bryhadzie marskoj piachoty.
«Jaho žyćcio abarvałasia na 56-m hodzie, pakinuŭšy paśla siabie nie tolki horyč straty, ale i ŭśviedamleńnie taho, što ź jaho śmierciu zaviaršyłasia historyja pradstaŭnika vymirajučaha naroda», — skazana ŭ apublikavanym paście.
Kiereki, što ŭ pierakładzie aznačaje «prymorskija ludzi», adnosiacca da karennych narodaŭ, što nasialajuć Čukotku. U čas, kali ruskija vyjšli na ŭźbiarežža Bierynhavaha mora ŭ XVII stahodździ, pasialeńni kierekaŭ praściralisia ad Anadyrskaha zaliva da vuścia raki Apuka.
Da kanca XIX stahodździa asnoŭnaj sacyjalnaj adzinkaj kierekskaha hramadstva była pašyranaja siamja, jakaja składałasia ź niekalkich małych svajackich siemjaŭ. Uzimku jany žyli razam u kompleksie ź niekalkich ziamlanak, jaki mieŭ nazvu «kumajaana».
Letam pad uździejańniem sonca i daždžoŭ kumajaana chutka razburałasia. Tamu kožnuju vosień jaje davodziłasia budavać nanava, a na leta ładzić časovaje žytło. U saviecki čas kiereki pierasialilisia ŭ pasiołki i žyli ŭ draŭlanych chatach, jakija znachodzilisia z kraju pasielišča. Doŭhi čas siarod kierekaŭ isnavaŭ zvyčaj kłaścisia spać hałavoj tolki na ŭschod.
Daśledčyki XX stahodździa fiksavali, što isnavali siemji, dzie hałoŭnuju rolu hraŭ baćka, a starejšy syn ličyŭsia jaho pierajemnikam. Ale na padstavie daśledavańniaŭ niekatoryja navukoŭcy pryjšli da vysnovy, što da pierasialeńnia ŭ sučasnyja pasieliščy siemji byli matryłakalnymi (typ układu, pry jakim maładziony iduć žyć u siamju žonki), i svajactva ŭ ich viałosia pa linii maci.
Časam sustrakałasia palihinija, kali mužčyna, užo majučy žonku, zabiraŭ da siabie žonku i dziaciej pamierłaha brata. Ličyłasia, što dzieci, jakija naradžalisia ŭ takoj siamji, byli jak by viernutymi pamierłymi svajakami.
U kierekskaj siamji isnavaŭ zvyčaj, jaki pakazvaje na asablivaje značeńnie svajackich suviaziaŭ u miežach pašyranaj siamji, dzie roli byli ŭzajemaźviazanymi i pierakryžoŭvalisia pamiž rodnymi z roznych linij. Tak starejšaha syna ličyli nie tolki synam svajho baćki, ale i synam baćki svajoj žonki. Takim čynam u siamiejnych adnosinach jon moh być prykładna roŭny ŭ abaviazkach i roli dla abiedźviuch linij svajactva. Taksama dačka ŭ hetaj sistemie adnosinaŭ razhladałasia jak dačka śviakruchi, a nie tolki svajoj maci.
Kiereki zajmalisia palavańniem na marskich žyvioł i rybałoŭstvam. Etnohrafy zafiksavali vykarystańnie kierekami pry palavańni na marskoha źviera śpiecyjalnaha harpunnaha prystasavańnia, jakoje jany nazvali «kierekskaj śpicaj».
Palavańnie na łastanohich doŭhi čas było važnym zaniatkam dla kierekaŭ. Etnohrafy znachodzili čerapy hetych marskich žyvioł na śviatych miescach kierekaŭ na bierazie mora. Ale ŭ kancy XIX stahodździa z-za kankurencyi z boku amierykanskich źvierabojaŭ zdabyča łastanohich pryjšła ŭ zaniapad.
Kab vypłacić jasak, kiereki pačali palavać na pušnych źviaroŭ, ale heta nie mieła vialikaha značeńnia dla ich haspadarki. U adroźnieńnie ad čukčaŭ i karakaŭ, kiereki nie vieryli ŭ zvyšnaturalnuju siłu vaŭkoŭ, tamu jany achvotna palavali na ich i vykarystoŭvali ich skury.
Cikavym faktam źjaŭlajecca najaŭnaść siarod roznaj palaŭničaj zbroi dubinki z nakaniečnikam ź ikły marža ci kavałka mietału. Hety pradmiet zbroi, jaki vykarystoŭvaŭsia kierekami da 1970-ch hadoŭ, maje padobnyja rysy z tamahaŭkam, jaki vykarystoŭvali indziejcy Paŭnočnaj Amieryki.
Značnyja straty kiereki panieśli ŭ XVIII stahodździ, kali terytoryi, zasielenyja imi, apynulisia na šlachu varahujučych pamiž saboju čukčaŭ i karakaŭ. Admoŭny ŭpłyŭ na kolkaść kierekaŭ akazali epidemii kanca XVIII stahodździa.
U kancy XIX st. u aficyjnych zapisach Anadyrskaj akruhi kiereki vyznačalisia jak samastojny narod, jaki čukčy adroźnivali ad karakaŭ.
Pavodle źviestak pierapisu 1959 hodzie kierekaŭ naličvałasia kala 100 čałaviek. Padčas pierapisu 2010 hoda da kierekaŭ adnieśli siabie tolki 4 čałavieki. Praŭda, pierapis 2021 hoda vyjaviŭ rost ich kolkaści da 23 čałaviek. Pry hetym čatyry ź ich zajavili, što vałodajuć kierekskaj movaj, jakuju niekatoryja movaznaŭcy ličać dyjalektam karakskaj movy.
Adnak śpiecyjalisty śćviardžajuć, što apošnija nośbity hetaj movy pamierli pamiž 1991 i 2005 hadami. Fakt, što nośbity kierekskaj znajšlisia ŭ 2021 hodzie, jany tłumačać imknieńniem ludziej da nacyjanalnaj samaidentyfikacyi.
Kamientary
Niekalki hadoŭ paśla, ja daviedaŭsia ad ahulnych znajomych, što jon ŭsio jašče nie skončyŭ praceduru skasavańnia šlubu, i tym nia mienš, uładkavaŭsia j pracuje lesarubam i zadavoleny, jak słon!