Niekatoryja archiŭnyja dakumienty apublikavanyja ŭpieršyniu, a dla inšych, u tym liku napisanych pa-biełarusku, dakazanaje aŭtarstva lidara vyzvolnaha paŭstańnia.
Da hetaha spryčyniŭsia rasijski impierski historyk Alaksandr Dziukaŭ, kiraŭnik rasijskaha fondu «Istoričieskaja pamiať», jaki padychodzić da Kalinoŭskaha z prarasijskich pazicyj i choča raźviančać biełaruski nacyjanalny mif, pabudavany vakoł jaho asoby. Niahledziačy na hetyja pamknieńni Dziukava, jaho praca ŭ rasijskich archivach tolki dapamahaje ŭ vyvučeńni Kastusia Kalinoŭskaha i jaho spadčyny.
Niekatoryja z dakumientaŭ Dziukaŭ uvioŭ u navukovy abarot u svaich raniejšych publikacyjach, ale ŭvieś vyjaŭleny kompleks dakumientaŭ upieršyniu apublikavany ŭ jaho knizie «Nieviadomaja dakumientalnaja spadčyna Kanstancina Kalinoŭskaha. Z archiŭnych pošukaŭ 2022—2024 hadoŭ».
Svajoj knihaj Dziukaŭ padzialiŭsia na ŭłasnym telehram-kanale, praŭda, biełaruskija prapahandysty pačali pahražać administracyjnym pieraśledam tym, chto zrobić repost knihi, bo ŭ tekście rasijski historyk spasyłajecca na publikacyi Siarhieja Abłamiejki z Radyjo Svaboda, a heta farmalna raspaŭsiud «ekstremisckich materyjałaŭ».
Turemnyja listy
Adnoj z hałoŭnych znachodak stali aryhinały troch napisanych Kalinoŭskim turemnych listoŭ. Jany byli adšukanyja ŭ Dziaržaŭnym archivie Rasii, u spravie z papierami siamji Jamantaŭ, jakija byli kanfiskavanyja pry aryšcie ŭ 1866 h. Jašče adzin list udałosia adšukać tolki ŭ ruskim pierakładzie, ale zastajecca nadzieja, što nievialiki kavałačak papiery daśledčyki taksama zmohuć adšukać. Aryhinał jašče adnaho turemnaha lista ŭdałosia adšukać u Litoŭskim dziaržaŭnym histaryčnym archivie, u spravie pamieščycy Makryckaj, svajački Jamantaŭ.
Pra značeńnie hetych listoŭ da kachanaj Maryi Jamant u razumieńni asoby Kastusia Kalinoŭskaha my ŭžo pisali raniej. Ale ciapier jany apublikavany ŭsie razam i ŭ dobraj jakaści.
Čytajcie: «Tvoj i za mahiłaju». Znojdzienyja listy Kalinoŭskaha da kachanaj raskryvajuć jaho fienamienalnuju psichałohiju
Da bratoŭ rusinaŭ
Jašče adnu važnuju znachodku ŭdałosia zrabić praz toje, što ŭ Biblijatecy kniazioŭ Čartaryjskich u Krakavie byli vyjaŭleny listy Kalinoŭskaha, jakija jon nakiroŭvaŭ Nacyjanalnamu ŭradu. Hetyja dakumienty, turemnyja listy, a taksama ŭviedzienyja ŭ navukovy abarot jašče za savieckim časam teksty, napisanyja Kalinoŭskim ułasnaručna, dali mnostva ŭzoraŭ jaho počyrku, dziakujučy jakim udałosia vyśvietlić, što jaho ž rukoj u lutym 1863 hoda byŭ pierapisany polskamoŭny zvarot «Da bratoŭ rusinaŭ». Hety dakumient siońnia zachoŭvajecca ŭ Adździele rukapisaŭ Rasijskaj nacyjanalnaj biblijateki.
Chutčej za ŭsio, Kalinoŭski jak kiraŭnik Litoŭskaha pravincyjalnaha kamiteta asabista pierapisaŭ zvarot, bo jon byŭ źviernuty ŭ tym liku da biełarusaŭ i adpaviadaŭ jahonym pohladam na nieabchodnaść nadzialeńnia sialan pravami i ziamloj.
Da Ciabie śviaty naš Ojča…
Taksama paraŭnańnie počyrku dazvoliła paćvierdzić, što pasłańnie «Do Ciebie swiaty nasz Ojcze», jakoje apielavała da pačućciaŭ viernikaŭ i zaklikała ich baranić rodnuju vieru, napisana Kalinoŭskim i maje šmat ahulnaha ź jahonaj «Mužyckaj praŭdaj».
List z hetym pasłańniem pachodzić z tak zvanaj «biernardzinskaj kalekcyi» Litoŭskaha nacyjanalnaha muzieja — dakumientaŭ asabistaha archivu Kalinoŭskaha, znojdzienych u tajniku, zroblenym u kaplicy Troch karaloŭ u vilenskim kaściole Sv. Francyska Asizskaha. Tajnik byŭ vyjaŭleny ŭ 1989 hodzie pry restaŭracyi, dakumienty pieradadzieny na zachoŭvańnie ŭ muziej, i tolki niadaŭna było vyjaŭlena, što ŭ kalekcyi šyroka pradstaŭleny asabistyja dakumienty Kalinoŭskaha.
Biełaruski historyk Alaksandr Smalančuk apublikavaŭ čarnavik biełaruskamoŭnaha pasłańnia «Do Ciebie swiaty nasz Ojcze» z hetaj kalekcyi, jaki napisany ad asoby biełaruskaha mužyka da Papy Rymskaha. Smalančuk vykazaŭ zdahadku, što aŭtaram pasłańnia źjaŭlajecca chtości z «čyrvonych», z koła Kalinoŭskaha.
Vierahodna, da stvareńnia hetaha pasłańnia natchniŭ zvarot da Śviatoha Ajca, jaki byŭ napisany ad imia 300 tysiač katalikoŭ Viciebščyny «dvuch abradaŭ — łacinskaha i ruskaha, ź jakich apošni hvałtam jašče ŭ časy impieratara Mikałaja adarvany ad Apostalskaj stalicy», ale maryć pra viartańnie da jaje. U vieraśni 1863 hoda jano było dastaŭlena ŭ Vilniu, a paźniej praz Paryž trapiła ŭ Vatykan.
Adnak praviedzieny ciapier analiz počyrku čarnavikoŭ Kalinoŭskaha i počyrku, jakim napisanaje pasłańnie «Do Ciebie swiaty nasz Ojcze», dazvoliła vyjavić ceły šerah ahulnaha pamiž imi. Akramia taho, u pasłańni jość vialikaja kolkaść paralelaŭ z «Mužyckaj praŭdaj», «Listami z-pad šybienicy», zahadami, a taksama adnym z sapraŭdnych turemnych listoŭ Kalinoŭskaha.
Na padstavie hetaha možna ličyć, što tekst pasłańnia taksama naležyć Kastusiu Kalinoŭskamu, a značyć u jaho biełaruskamoŭnaj spadčynie ciapier na adzin tvor bolej.
Pryvodzim jaho tekst całkam u kiryličnaj apracoŭcy (varyjant łacinkaj źmieščany ŭ publikacyi Smalenčuka):
«Da Ciabie śviaty naš Ojča piśmo svajo pasyłaju. Nie mudronaje jano, no za to ščyraje i spraviadlivaje. Prymi jaho.
Mužyk ja z rodu, syn ziamli litoŭskaj. Dziady i baćki maje ciažkoju pracaj sami zarablali na kusok chleba, słužyli vierna karalam polskim i litoŭskim i žyli z Boham i praŭdaju va ŭnijackaj viery.
Mianie ŭžo Maskali chacieli siłaju paviarnuć na syzmu (schizmu — NN), no miłasierdździe boskaje było nada mnoju, i ja da hetaj pary zastaŭsia ŭnijatam.
Z łaski Najvyšejšaha Boha i voli mužyckaj jašče ŭ prošłym roku mužyki razumniejšyja Litoŭskaha i Biełaruskaha narodu vybrali mianie da Rondu Polskaha, kab dabro ich hladzieć i ścierahčy praŭdu i spraviadlivaść. Heta mianie prymusiła i dało prava siahodnia ad imieni mužykoŭ pasłać piśmo da Ciabie Śviaty naš Ojča.
Kali Maskal ceły śviet duryć pačynaje, što narod prosty litoŭski i biełaruski heta maskali čystyja i saŭsim najmiłavalisia ŭ jaho syźmie, kab u mutnaj vadzie rybu łavici — ašukanstva heta mahło dajści i da Ciabie Śviaty naš Ojča — no ty jamu nie pavieryš — ty z łaski śviatoha ducha viedaješ hdzie praŭda a hdzie ašukanstva.
Siłaju adno paviarnuli narod prosty ŭ syzmu. Chto nie paddaŭsia, taho mučyli da taje pary pakul saŭsim nie zamučyli. Nichto tahdy za nami nie zastupiŭsia, tak nie dzivaž, što Maskal mužykoŭ ciomnych padužaŭ. No za to adno siłaju dziaržać nas moža ŭ syźmie i ŭ syzmu jaho nichto nie vieryć. Adnak hrachi našyja, Śviaty Ojča, chacia prociu volu našaj, vialikija. Pryšli da nas, Sv. Ojča, ksiandzoŭ unijackich, pierachraści nas pa sapraŭdnamu, a syzmu ŭ nas nijakaj nie zastaniecca.
Ty ŭžo za nami prasi nie spraviadlivaści, a miłaserdździa boskaha, a praklenstva tvaje niachaj paduć adno na dušahubcaŭ našych.
Pryjmi Sv. Ojča piśmo majo pa ščyraści i błahasłavi ludziej, što dabro dumajuć i dabra chočuć».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Tvoj i za mahiłaju». Znojdzienyja listy Kalinoŭskaha da kachanaj raskryvajuć jaho fienamienalnuju psichałohiju
Dziermant zastupiŭsia za baškirskaha hieroja Sałavata Jułajeva. Heta nie spadabałasia Dziukavu
Hihin budzie čytać na minskim fiestyvali lekcyju pra Muraŭjova-viešalnika jak pra «adradženca»
«Faktyčna my pavinny padziakavać za hetyja znachodki». Rasijski impierski historyk apublikavaŭ nieviadomyja listy Kastusia Kalinoŭskaha, jakija jaho vobrazu nijak nie škodziać
Kamientary
BIEŁARUSY / LITVINY / Biełaruś /VKŁ treba 2 nazvy vykarystoŭvać siońnia , jak Uhorcy, Finy, Ałbancy i h.t robiać !
"Spradviečnaja mova hetaha rehijona — mova litvinaŭ, «litoŭskaja mova». Nie, heta nie mastackaje pierabolšvańnie. Z XVII st. zachavalisia śviedčańni, što mienavita tak, litvinami, nazyvali nasielnikaŭ byłoha Staradubskaha pavieta. Hety etnonim jašče adno śviedčańnie mahutnaha ŭpłyvu, jaki akazała VKŁ na žycharoŭ byłoha Smalenskaha vajavodstva."
-NN