Enihmatyčny piśmieńnik z Paleśsia Andruś Horvat pierapłaviŭ vyprabavańni 2020-ch u knihu «Dom»
«Nadpis «Niama ŭ žyćci ščaścia» ja źniščyŭ. Tamu što heta niapraŭda», — piša Horvat. Jaho novaja kniha — pra adnosiny z naraŭlanskim pałacam Horvataŭ. Ale i pra nas usich — paśla pieražytaha, piša Zosia Łuhavaja.
Pry kancy taho samaha 2020 hoda Andrej Horvat realizavaŭ svaju daŭniuju maru i staŭ saŭładalnikam pałaca ŭ Naroŭli, jaki naležaŭ viadomamu rodu Horvataŭ (nie svajakam, a adnafamilcam). Amal adrazu paśla padpisańnia akta pryjomu-pieradačy jon pačaŭ rasčyščać budynak.
Kniha, jakuju Horvat stvaryŭ całkam sam — i pisaŭ, i viarstaŭ — heta jahonaja «historyja lubovi da hetaha doma».
Apošni haspadar pałaca, Edvard Horvat, vymušana pakinuŭ Naroŭlu pry kancy 1918 hoda, Andrej Horvat — u 2023 hodzie.
«Źniaviečany časam i ludźmi, jon tuliŭsia na bierazie Prypiaci, jak vialiki stary sabaka, jaki kaliści byŭ parodzisty, pryhožy i lubimy, ale potym byŭ kinuty, za mnohija hady straciŭ nadzieju i davier i ciapier prosta čakaŭ śmierci tam, dzie ŭ apošni raz bačyŭ svajho haspadara».
«Dom» — i asabistaja, i kranalnaja kniha. Horvat raskazvaje pra Naraŭlanski pałac praz svaje pačućci, uražańni i fantazii. Realnaje pieraplatajecca ź irealnym. Andrej Horvat ažyŭlaje dla nas tych Horvataŭ, što žyli ŭ Naroŭli z druhoj pałovy XIX stahodździa da 1918 hoda, kali siamja nazaŭsiody pakinuła hetyja ziemli.
Kniha poŭnaja ŭjaŭnych hałasoŭ i pryvidnych postaciaŭ, što žyvuć u domie, — jany hulajuć u sadzie, jeździać ahladać uładańni, pryjazdžajuć i adjazdžajuć na ciahniku i parachodzie. Aŭtar adnaŭlaje rysy charaktaraŭ Karaliny Patvaroŭskaj i Artura Horvata — baćkoŭ Edvarda, a taksama jaho pieršaj i druhoj žonak — Jadvihi Askierka i Elfrydy Pierl. Jość tut i plamieńniki, naprykład, Andrej Rastvaroŭski, jaki dziciem pražyŭ u pałacy čatyry hady, — paśla jon napiša pra heta knihu ŭspaminaŭ.
Usie Horvaty 100-hadovaj daŭniny — vyraznyja, ale hałoŭny (paśla samoha Doma) hieroj, Edvard Horvat — amal žyvy. Heta ździŭlaje i zachaplaje, uličvajučy abstaviny:
«Ja pačaŭ sačyć za Edvardam Horvatam u 2006 hodzie, kali ŭpieršyniu pryjechaŭ u Naroŭlu. I najpierš mianie cikaviła, jak jon vyhladaŭ. Mnie treba było niejak ujavić apošniaha haspadara pałaca. Ale doŭhi čas nie traplałasia ni apisańnia jaho vyhladu, ni partreta. Cełych dziesiać hod Edvard nie mieŭ rostu i vahi. Jon to cichieńka kraŭsia pa kalidory, to kožnym važkim krokam strasaŭ pył sa ścien. U jaho byli vusy i nie było vusoŭ. Jon byŭ maim lubimym hierojem biez tvaru».
Pastupova aŭtar adnaŭlaje partret apošniaha haspadara Naroŭli: pa ŭspaminach, dakumientach i vypadkova znojdzienym adzinym fota. Pastupova Edvard staŭ vysokim, asanistym mužčynam z čyrvonym i bieskłapotnym tvaram, čałaviekam z tempieramientam i humaram. Takim jon i kročyć pa staronkach knihi, časam sastupajučy pieršy płan svaim prodkam, svajakam, žonkam i dzieciam.
Andrej Horvat pieramiešvaje minułyja časy i ciapierašnija, i ty časam nie da kanca razumieješ, ci kaža jon pra realnaje, ci ŭjaŭlaje, jak by toje mahło być. Uspaminy znajomych i svajakoŭ i fantastyčna-histaryčnaje kino ŭ hałavie aŭtara pieraplatajucca.
«Na bierazie byli tolki dva rybaki, ubranyja pa svajoj modzie, jakaja nie mianiałasia apošniuju sotniu hadoŭ, tamu ciažka było skazać, ź jakoha jany času. Dla naraŭlanskich rybakoŭ čas ruchaŭsia z toj ža chutkaściu, što i vada ŭ Prypiaci, i nie padparadkoŭvaŭsia kalendaram i hadzińnikam».
Pry hetym u knizie davoli šmat dakładnaj infarmacyi — z archivaŭ, dakumientaŭ, knih. Časam Andrej Horvat navat vybačajecca (a moža i krychu ćvielić čytača) zaŭvahami: «Składanyja hienieałahičnyja pieraplacieńni, paciarpicie».
Pra Andreja Rastvaroŭskaha, aŭtara miemuaraŭ pra dziacinstva ŭ Naroŭli, a zaadno i pra siabie, Horvat napiša:
«Naŭrad ci hety maleńki chłopčyk razumieŭ tady, što panski dom vybraŭ jaho, kab zachavać pamiać pra siabie (jak i ja, kali ŭpieršyniu dakranuŭsia da doma, nie razumieŭ, što jon vybraŭ mianie dla taho ž)».
Hučyć pafasna. Knihu jašče da mianie paśpieli nazvać «pa-dobramu pafasnaj» z cytataj Śviatłany Kurs (Jevy Viežnaviec) u dadatak, što pafas — prykmieta ščyraści. «Maje na toje poŭnaje prava», dadała vydatnaja piśmieńnica. Horvat piša knihu, zhubiŭšy Dom, ź jakim źviazali jaho ci to los, ci to Boh, ci to ŭłasny vybar (chto ŭ što vieryć). Kali Horvat pryjechaŭ i pačaŭ, jak moh, kłapacicca pra pałac, «ludzi na partretach maŭčali — vyhnanyja z domu za stahodździe da mianie, jany nie mieli adkazu». A praź niapoŭnyja try hady aŭtar sam rušyć emihranckim šlacham: «Viečaram ja vyjechaŭ u Vilniu. Tak i nie raźvitaŭšysia z domam.» Vymušanaja emihracyja ŭ peŭnym sensie zbližaje intraviertnaha aŭtara ź jaho «bieskłapotnym pazityvistam»-hierojem.
Intanacyjna tekst spakojna-strymany. Ale horvataŭskaja ironija praryvajecca. Jak u frahmiencie z katom:
«…ia nie viedaŭ, ci byŭ u domie kot, ale karmiŭ jaho: kožny viečar nasypaŭ u misku korm, nazaŭtra znachodziŭ misku pustoj, ale samoha kata nikoli nie bačyŭ. Dumaju, kot, jakoha nie było, jašče bolej nie razumieŭ, što adbyvałasia».
Siamja Horvataŭ uratujecca ad savieckaj ułady i pierabiarecca ŭ svoj majontak Hažyčki na terytoryi Polščy, dzie apošni haspadar pałaca i skončyć svoj ziamny šlach. Siamju budzie čakać jašče jak minimum adna vialikaja trahiedyja. A vas u knizie čakaje charakternaja horvataŭskaja intanacyja, za jakuju tak palubili ŭ svoj čas «Radziva «Prudok»:
«… ciaham apošniaha paŭstahodździa na pałacavych ścienach źjavilisia novyja [nadpisy]. Heta śviedčańni, što tut chtości byŭ, i pryznańni ŭ kachańni, pakinutyja naraŭlanskimi školnikami. Historyj lubovi tut mnoha. Ale adzin nadpis — «Niama ŭ žyćci ščaścia» — ja źniščyŭ. Tamu što heta niapraŭda».
Andrej Horvat. Dom. — Vilnia: 2025
«Kali ciapier chierova, značyć, heta jašče nie kaniec». Pahutaryli z epatažnym «śviatarom XXI stahodździa», pra jakoha nie było čuvać piać hadoŭ paśla aryštu
Kamientary
U kožnam pakaleńni biełarusaŭ u Biełarusi naščadki namahajucca sprabujuć adnavić " Dom" i...znoŭ i znoŭ zdarajecca ..niešta ...niejkaje..
Dom Jeść zastajecca u marach uspaminach metach....
I dziŭna jen ni źnik ni źnikaje ni źniknie
U kožnym pakaleńni znachodziacca budaŭniki adnaŭlency restaŭratary pracaŭniki i pačynajuć budavać adnaŭlać Dom svaje mary uspaminy Adkul jany u biełarusaŭ u Biełarusi
Byŭ Jeść Budzie
Pieršaje adčuvańnie samaje sapraŭdnaje dakładnaje ...napisana adrazu ))