«Małarycki majstar». Čym admietny hety tajamničy hienij biełaruskaha ikanapisu 17 stahodździa?
Ci moža ikanapisiec, skavany žorstkimi ramkami kanona, być hienijem? Mikita Monič upeŭniena adkazvaje: tak. I siarod vybitnych postaciej biełaruskaha sakralnaha mastactva jon vyłučaje adnu, asabliva zahadkavuju i talenavituju — ananimnaha tvorcu siaredziny XVII stahodździa, viadomaha jak Małarycki majstar.
Siarod mnostva talenavitych ikanapiscaŭ minułaha Mikita Monič vyłučaje taho, «što staić asobna, maje značnuju mastackuju vartaść dy indyvidualny styl». Heta Małarycki majstar — umoŭnaja nazva, jakoj atrybutujuć tvory ananimnaha mastaka, što pracavaŭ na ziemlach Bieraściejščyny ŭ 1640-ja hady. Ab im Monič raskazaŭ u novym vypusku svajho jutub-kanała.
Jaho imia zastałosia nieviadomym, ale dziakujučy zachavanym ikonam my možam kazać pra jaho ŭnikalnuju manieru, pa jakoj pracy lohka paznajucca.
Ikony byli znojdzieny ŭ Małarycie, Ołtušy, Lachaŭcach, a siońnia zachoŭvajucca ŭ fondach Nacyjanalnaha mastackaha muzieja. Monič padkreślivaje, što doŭhi čas na ich nie źviartali asablivaj uvahi, i tolki z kanca XX stahodździa daśledčyki pačali havaryć pra ich jak pra niešta vyklučnaje.
Admietny styl: psichałahizm i dekaratyŭnaść
Što ž robić Małaryckaha majstra takim unikalnym? Pierš za ŭsio, jak akcentuje ŭvahu Monič, heta nievierahodnaja vyraznaść i psichałahizm tvaraŭ. Pozirki piersanažaŭ, ich unutrany stan, uvaha da mimiki i pieradačy pačućciaŭ robiać hetyja abrazy pa-sapraŭdnamu mastackimi.
Heta vobrazy, u jakich adčuvajecca čałaviečaja prysutnaść. «Baharodzica ŭ Małaryckaha majstra — nie prosta abstraktny simvał, a žančyna: zasiarodžanaja, uražlivaja», — raskazvaje Mikita.
Na dumku Moniča, najaŭnaść asobnaha, pierakanaŭčaha psichičnaha žyćcia ŭ piersanažaŭ na tvory mastactva — uvohule važnaja prykmieta dobraha tvora, asabliva ŭ takim standartyzavanym mastactvie, jak ikanapis.
Druhi vybitny elemient, jaki adznačaje daśledčyk, — heta dekaratyŭnyja fony. Majstar časta azdablaje załatoje pole vyraznymi ŭzorami, architekturnymi frahmientami i drapiroŭkami. Heta nie tolki ŭskładniaje kampazicyju, ale i nasyčaje jaje dadatkovymi sensami.
«U ikonie «Naradžeńnie Maci Božaj» śviatło, zdajecca, idzie znutry vobraza. Linii strymanyja, kalarovaja palitra pryhłušanaja, ale vyraznaja. Kampazicyja dakładnaja, ale nie chałodnaja. Tut usio pracuje na pieradaču ŭnutranaha ruchu, hłybokaj pavahi, maŭklivaj prysutnaści», — davodzić mastactvaznaŭca.
Mastak na skryžavańni epoch i kultur
Mikita Monič nahadvaje, što tvorčaść majstra prypała na adzin z samych dramatyčnych pieryjadaŭ u historyi Biełarusi — siaredzinu XVII stahodździa. Heta «čas kryvi, razbureńnia i vojnaŭ», paŭstańnia Chmialnickaha i šviedskaha «Patopu», jakija napoŭnicu začapili Bieraściejščynu. I pasiarod hetaha chaosu, jak kaža Mikita, naradzilisia šedeŭry.
Hety čas byŭ taksama pieryjadam kulturnaha pierasiačeńnia, kali na biełaruskich ziemlach sustrakalisia vizantyjskaja i łacinskaja tradycyi, adčuvaŭsia mocny ŭpłyŭ Reniesansu i baroka. Małarycki majstar, na dumku Moniča, vostra adčuvaŭ hetyja ŭpłyvy. Jon zachoŭvaŭ kanon, ale napaŭniaŭ jaho novym źmiestam i intanacyjami. Ikona ŭ jaho vykanańni stanovicca nie tolki srodkam malitvy, ale i sposabam raspavieści pra čałavieka.
«Śviaty ŭžo nie ŭmoŭny simvał, heta ŭdzielnik histaryčnaha času. Jahony vyraz tvaru, poza, žest — usio napoŭniena indyvidualnaściu. I mienavita heta nadaje pracam Małaryckaha majstra asablivuju pierakanaŭčaść», — kaža Mikita.
Asabliva pakazalnaj Monič ličyć ikonu «Pakroŭ Baharodzicy», dzie pobač sa śviatymi vyjaŭleny realnyja ludzi, sučaśniki mastaka. Isnuje navat mierkavańnie, što siarod ich ścipła zboku mastak namalavaŭ i siabie.
Spadčyna, jakaja hučyć praz stahodździ
Małarycki majstar, jak padsumoŭvaje Mikita Monič, — heta mastak, jakomu nie treba było padpisvać svaje pracy, bo jahony styl havoryć sam za siabie. Jon źjaŭlajecca jaskravym dokazam taho, što prafiesijnaja mastackaja dziejnaść z asobnym, vyraznym stylem isnavała na ziemlach Biełarusi navat u samyja zmročnyja časy.
Tamu, kali budziecie ŭ Nacyjanalnym mastackim muziei, Monič raić znajści čas i padyści da jaho ikon. Pahladzieć na ich nie prosta jak na relihijnyja artefakty, a jak na vybitnyja tvory mastactva. Bo ŭ ich, navat praz 400 hadoŭ, usio jašče hučyć cichi, ale ŭpeŭnieny hołas hienijalnaha majstra ź Bieraściejščyny.
«Ja byŭ suprać, kab mianie mianiali na 20 rasijskich vajskoŭcaŭ. Nie zmoh by hladzieć u vočy ludziam, syny jakich siadziać»: pieršaje intervju eks-mera Chiersona
Kamientary