«Hienierał Biada vylecieŭ praz bakavoje škło «Čajki». Małaviadomaja avaryja 1976 hoda, u jakoj zahinuli druhi čałaviek u BSSR i bajavy lotčyk-hienierał

Rajon univiersama «Ryha» ŭ Minsku — heta miesca, dzie vulica Surhanava pierasiakajecca z vulicaj Biady. Vierahodna, mnohija miascovyja žychary navat nie padazrajuć, što takoje susiedstva nievypadkovaje. U dzień trahiedyi, 26 śniežnia 1976 hoda, hetyja dva vidnyja dziaržaŭnyja dziejačy taksama znachodzilisia pobač, u adnym aŭtamabili.

Fiodar Surhanaŭ: ad partyzanskaha padpolla da viaršyni ŭłady BSSR

Fiodara Surhanava my viedajem jak adnaho z kiraŭnikoŭ Biełaruskaj SSR, najbližejšaha paplečnika Piatra Mašerava i Cichana Kisialova. Čałavieka, jaki ŭvachodziŭ u kamandu tych kiraŭnikoŭ, jakim vypała adnaŭlać respubliku ŭ paślavajenny čas, zakładvać i raźvivać jaje pramysłovy i ekanamičny patencyjał.

U hady vajny jon byŭ adnym z arhanizataraŭ i kiraŭnikoŭ partyzanskaha ruchu i kamsamolskaha padpolla — padbiraŭ moładź dla źniščalnych atradaŭ, farmavaŭ hrupy samaabarony, dapamahaŭ vypuskać padpolnyja haziety i ŭlotki na akupavanaj terytoryi. Los źvioŭ jaho z Mašeravym u 1943-m, kali Surhanaŭ byŭ zakinuty ŭ tył voraha. Tady na samalocie jon pryziamliŭsia na aeradromie ŭ Nalibockaj puščy, uliŭsia ŭ partyzanski ruch i pryniaŭ kiraŭnictva padpolnymi kamsamolskimi arhanizacyjami ŭ Baranavickaj i Vilejskaj abłaściach. Udzielničaŭ u bajavych apieracyjach.

Pavialičyć

Paśla vajny Surhanaŭ źviazaŭ svajo žyćcio z partyjnaj pracaj i chutka prasoŭvaŭsia pa karjernaj leśvicy. Jon kiravaŭ vykankamam Minskaj vobłaści, zajmaŭ pasadu sakratara abłasnoha kamiteta partyi, zatym staŭ druhim sakratarom CK KPB. U 1971 hodzie Surhanaŭ uznačaliŭ Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta respubliki, staŭšy va ŭładnaj ijerarchii BSSR druhoj pa značnaści fihuraj paśla Piatra Mašerava, jaki zajmaŭ najvyšejšuju partyjnuju pasadu.

Jak adkazny za sielskuju haspadarku, Fiodar Surhanaŭ aściarožna staviŭsia da ahrarnych reformaŭ i nie dapuskaŭ pavalnaha zachapleńnia kukuruzaj i inšymi chruščoŭskimi novaŭviadzieńniami. U 1969 hodzie jon adkryvaŭ miemaryjalny kompleks «Chatyń» i zapalvaŭ tam viečny ahoń — hety momant možna znajści na YouTube. A ŭ 1974‑m sustrakaŭ na biełaruskaj ziamli amierykanskaha prezidenta Ryčarda Niksana. Heta byŭ pieršy ŭ historyi vizit lidara ZŠA ŭ Minsk.

Savieckija haziety nazyvali toj čas «pieryjadam razradki mižnarodnaj napružanaści», a The New York Times dla zručnaści pradstaviła Surhanava svaim čytačam jak prezidenta biełaruskaj respubliki.

Pavialičyć

Leanid Biada: frantavy lotčyk, dvojčy hieroj i kamandujučy vajskovaj avijacyjaj

Leanid Biada ŭvajšoŭ u historyju jak vydatny vajskovy lotčyk, dvojčy hieroj Savieckaha sajuza. U čas vajny na šturmaviku Ił-2 jon ździejśniŭ 214 bajavych vyletaŭ. Udzielničaŭ u Stalinhradskaj bitvie, vyzvalaŭ Ukrainu, Biełaruś, Litvu, vajavaŭ u nastupalnych apieracyjach na terytoryi Polščy i Uschodniaj Prusii.

Adzin ź pieršych bajavych vyletaŭ ledź nie staŭ dla jaho apošnim. Tady eskadrylla atakavała ešałony praciŭnika ŭ rajonie čyhunačnaha vuzła pad Stalinhradam. U pieršym zachodzie na cel treba było skinuć bomby, a Leanid Biada pamyłkova vypuściŭ niekiravanyja reaktyŭnyja snarady. U druhim zachodzie adstralaŭsia z harmaty i tolki na zvarotnym šlachu ŭspomniŭ pra bomby, viartacca ź jakimi było stroha zabaroniena. Tady małady lotčyk pryniaŭ ryzykoŭnaje rašeńnie ŭ adzinočku viarnucca da pazicyj praciŭnika. U čas ataki jon vyklikaŭ na siabie ahoń usich zienitak i źviana «miesieršmitaŭ», jakija litaralna prašyli Ił-2.

Biada atrymaŭ ranieńnie ŭ hałavu, ale zdoleŭ daciahnuć da aeradroma. Paźniej na korpusie samalota naličyli 380 praboin ad snaradaŭ i bujnakalibiernych kul.

Pavialičyć

Amal usiu vajnu Biada lotaŭ z adnym bartavym strałkom, Siamionam Ramanavym. Choć žyćcio šturmavika na froncie, jak praviła, było niadoŭhim, bartavy strałok u siarednim žyŭ jašče mienš, bo byŭ abaronieny našmat słabiej za lotčyka. Niamieckija źniščalniki časta atakavali zzadu, apuskajučysia nižej za Ił-2, u «ślapuju zonu», dzie bortstrałok ich nie bačyŭ, a zatym rasstrelvali biezabaronny samalot. Ale Biada asvoiŭ kontrpryjom: jon rabiŭ «bočku», pieravaročvajučy samalot uvierch šasi, i ŭ hetym stanoviščy bortstrałok, choć i ŭvierch nahami, užo moh vieści ahoń.

Za čas vajny Leanid Biada prajšoŭ šlach ad lotčyka da pamočnika kamandzira pałka pa pavietrana-strałkovaj słužbie. Niahledziačy na proźvišča, u bajach jamu zaŭsiody spadarožničaŭ pośpiech. Dla lotčyka i jaho atačeńnia jon staŭ niečym nakštałt ščaślivaha abiareha.

Tak atrymlivałasia, što hrupy pad kiravańniem Biady paśpiachova vykonvali zadačy pry minimumie strat. Dy i ŭsie lotčyki eskadrylli pad jaho kamandavańniem skončyli vajnu ŭ zvańni Hierojaŭ Savieckaha Sajuza.

Paśla vajny jon zastaŭsia słužyć va ŭzbrojenych siłach. Karjera dvojčy Hieroja raźvivałasia imkliva. Biada kamandavaŭ pałkom, dyvizijaj, a ŭ 1970‑ch staŭ kamandujučym avijacyjaj Biełaruskaj vajskovaj akruhi.

Pavialičyć

Dzień katastrofy: 1976 hod, śniežań, Biełaviežskaja pušča

A ciapier my pieraniasiomsia ŭ 1976 hod. U toj zimovy dzień, 26 śniežnia, kali Fiodar Surhanaŭ i Leanid Biada apynulisia na adnym aeradromie ŭ Pružanskim rajonie, adkul u składzie karteža viartalisia ŭ Minsk na ŭradavaj «Čajcy» i trapili ŭ aŭtakatastrofu.

U kancy śniežnia 1976 hoda ŭsio vyšejšaje kiraŭnictva BSSR znachodziłasia ŭ Biełaviežskaj puščy, dzie haściavaŭ Raul Kastra, małodšy brat Fidela, druhi sakratar CK Kampartyi Kuby.

Kubinskija lidary padtrymlivali asabliva ciopłyja adnosiny z kiraŭnictvam biełaruskaj respubliki. Pieršaja sustreča Piatra Mašerava i Fidela Kastra adbyłasia ŭ 1966 hodzie na Kubie. Dva partyzanskija pravadyry chutka znajšli ahulnuju movu. Za plačyma adnaho byli hady baraćby ŭ padpolli i partyzanski pobyt u rasonskich lasach, za plačyma druhoha — paŭstanckaja baraćba ŭ harach Śjera-Maestra.

Jašče ŭ 1972 hodzie, naviedvajučy SSSR, Fidel Kastra abaviazkova zachacieŭ pabyvać u Minsku i znoŭ sustrecca z Mašeravym. Jahony brat Raul taksama prasiaknuŭsia historyjami pra partyzanskaje minułaje Biełarusi i naviedaŭ respubliku, jak tolki takaja mahčymaść nadaryłasia — u śniežni 1976-ha.

Napiaredadni ŭ Kramli jon udzielničaŭ va ŭračystaściach, pryśviečanych 70‑hodździu Leanida Brežnieva, paśla čaho vyrašyŭ adpravicca ŭ Minsk — pravioŭ šerah pratakolnych sustreč, naviedaŭ «Chatyń» i adbyŭ u Biełaviežskuju pušču — adpačyć i papalavać.

Pavialičyć

Kampaniju kubinskamu hościu i jaho siamji ŭ puščy skłali Mašeraŭ i Kisialoŭ — takija ž haračyja amatary palavańnia. Ale, pa ŭspaminach jehieraŭ, bolš za ŭsich tady ździviła žonka Raula Kastra, Vilma — jana ź dziesiaci krokaŭ traplała ŭ drobnuju manietku, nie kažučy ŭžo pra kabanoŭ! Kubinka šakavała snajpierskimi zdolnaściami ŭ čas zahonnaha palavańnia. Adkul takaja trapnaść, asabliva nie zadumvalisia. A miž tym žonka Raula Kastra była adnym ź lidaraŭ revalucyi i ŭdzielničała ŭ bajach.

Napiaredadni adjezdu Raula da kampanii dałučyŭsia i Fiodar Surhanaŭ. Pa etykiecie jamu ŭ liku inšych kiraŭnikoŭ naležała pravodzić vysokaha hościa. Ranicaj 26 śniežnia ŭsia delehacyja vyjechała z uradavaj rezidencyi ŭ Biełaviežskaj puščy na vajskovy aeradrom Zasimavičy ŭ Pružanskim rajonie, dzie ŭžo rychtavalisia da ŭźlotu dva samaloty — cyvilny dla Kastra i vajskovy. Na apošnim prylacieŭ Leanid Biada, kab asabista zabrać Mašerava ŭ Minsk.

Čamu Surhanaŭ i Biada nie palacieli ŭ Minsk na samalocie

Adnym z apošnich, chto bačyŭ žyvymi Surhanava i Biadu i razmaŭlaŭ ź imi za dźvie hadziny da ich hibieli, byŭ pałkoŭnik KDB Alaksiej Kryvašein. U toj dzień jaho zadačaj było zabieśpiačeńnie biaśpieki vip-haściej u aeraporcie. U 2003 hodzie jon upieršyniu padzialiŭsia svaimi ŭspaminami z hazietaj «Sovietskaja Biełoruśsija». Voś što jon raskazvaŭ:

«U toj dzień stajała žudasnaje nadvorje. Śpiecyjalnaja technika i dziasiatki sałdat, zdavałasia, daremna vajujuć sa śnieham na ŭźlotna-pasadačnaj pałasie. Praz chvilinu jaje znoŭ zanosiła. Samaloty rychtavalisia da ŭźlotu. I tut pakazałasia kavalkada čornych uradavych mašyn. Ja ŭraziŭsia vielizarnaj chutkaści, na jakoj jany pierasoŭvalisia ŭ takich składanych umovach nadvorja. Piatro Mironavič, pavitaŭšysia, zrabiŭ nam paprok za toje, što my nie zabiaśpiečyli dobraje nadvorje. Žartavaŭ, viadoma.

Ale Biada vidavočna nie byŭ schilny da ŭsprymańnia žartaŭ. Jon adrazu pačaŭ umolvać Kastra admovicca ad palotu. Adnak było bačna, što tut usio vyrašaje pieršy sakratar CK KPB. Piatro Mironavič paprasiŭ padyści kamandzira ŭradavaha samalota i hučna zadaŭ pytańnie: «Zmožaš uźlacieć?» Viadoma ž, adkaz byŭ stanoŭčy.

I tolki samalot z Raulem Kastra adarvaŭsia ad ziamli, niečakana (dla mianie, prynamsi) prahučaŭ tryvožny voklič Biady: «Kudy, nu kudy tak zadraŭ nos? Raŭniaj, kamu kažu, raŭniaj!» Mašyna ŭ hety čas ruchałasia ledź nie pierpiendykularna ziamli. Lotčyk-as Biada bolš za inšych razumieŭ, što voś-voś pavinna była adbycca raźviazka. Adnak samalot samym dziŭnym čynam raptam pryniaŭ ustojlivaje stanovišča i nieŭzabavie źnik za ciomnymi abłokami.

«Tady palaču i ja», — skazaŭ Mašeraŭ. Tut užo Biada, nie saromiejučysia ŭ vyrazach, skazaŭ usio, što dumaje z hetaj nahody, i Piatro Mironavič zdaŭsia. Vyrašana było jechać na aŭtamabilach».

Treba zaŭvažyć, što syn Leanida Biady, Leanid Leanidavič, paźniej vykładaŭ žurnalistam niekalki inšuju viersiju. Pa jaho słovach, baćka jakraz prapanoŭvaŭ Mašeravu lacieć u Minsk. Maŭlaŭ, nadvorje ŭ Pružanach dazvalała ŭźlatać, a Minsk byŭ zaciahnuty tumanam. Adnak prahnoz byŭ spryjalnym, i Biada raiŭ pačakać jašče hadzinu-paŭtary — i potym uźlatać. Tak jany prybyli b u stalicu praz 2-2,5 hadziny, što było b značna chutčej, čym jechać pa staroj bresckaj trasie. Ale Mašeraŭ nibyta ŭsio ž daŭ kamandu jechać na mašynach.

Detali katastrofy: jak «Čajka» Surhanava ŭrezałasia ŭ aŭtobus

Pieršymi ŭ kałonie išli try mašyny DAI Bresckaj vobłaści, potym «Čajka» Mašerava, zatym mašyna Kisialova, u jakoj jechali žonki. Sam Cichan Kisialoŭ sieŭ u mašynu Surhanava. Tudy ž litaralna na chadu zaskočyŭ i Leanid Biada. Zamykała kartež jašče adna mašyna DAI.

U čas prypynku na zapraŭcy ŭ Ivacevičach Kisialoŭ pierasieŭ z mašyny Surhanava da žonak, čym, jak vyjaviłasia paśla, vyratavaŭ sabie žyćcio. Da sutyknieńnia zastavalisia ličanyja chviliny. I tut znoŭ źjaŭlajucca roznyja viersii. Pa adnoj ź ich, mašyna Surhanava zatrymałasia na zapraŭcy i kiroŭcu pryjšłosia dahaniać kartež, jaki imčaŭ napierad.

U toj ža čas dačka Mašerava Natalla ŭ adnym ź intervju śćviardžała, što Mašeraŭ z Surhanavym pamianialisia miescami ŭ kartežy. Maŭlaŭ, na zapraŭcy Fiodar Anisimavič skazaŭ: «Ty jašče nie zapraviŭsia, Piecia, davaj ja pajedu napierad, pabudu choć raz na tvaim miescy».

Najbolš padrabiazna pra aŭtakatastrofu raskazaŭ syn Fiodara Surhanava, Jaŭhien. Źjaŭlajučysia supracoŭnikam KDB, jon pravioŭ ułasnaje rasśledavańnie abstavin trahiedyi i ŭ 2010 hodzie padzialiŭsia z «Kamsamolskaj praŭdaj» svaimi vysnovami.

Pa jaho słovach, napieradzie karteža ruchalisia dva aŭtobusy. Kiroŭca pieršaha zaŭvažyŭ nabližeńnie mašyn DAI i spyniŭsia — ale nie na abočynie, a na darozie. Kiroŭca ŁAZa, jaki jechaŭ za im, zreahavać nie paśpieŭ i ŭrezaŭsia ŭ zadniuju častku aŭtobusa. ŁAZ raźviarnuła na paŭdarohi — i ŭ jaho ŭlacieła «Čajka» Surhanava.

«Kałona da hetaha momantu ŭžo prajechała, a «Čajka» baćki jak raz jaje dahaniała, — raskazvaŭ syn Surhanava. — Sutyknieńnie było vielmi mocnym. Baćka zahinuŭ adrazu… Leanid Ihnatavič Biada vylecieŭ praz bakavoje škło, ale heta jaho nie vyratavała… Adzinym vyžyłym apynuŭsia kiroŭca. Kali b jon byŭ bolš daśviedčanym! Ja pravieryŭ usio pa siekundach: u jaho byŭ čas prytarmazić, vykrucić rul — i mašyna vylecieła b u pole. Mahčyma, navat pierakuliłasia b, ale chtości moh by vyžyć. Jon ža pryznaŭsia, što, zamiest taho kab dziejničać, kali ŭbačyŭ pierad saboj ścianu, ad strachu straciŭ prytomnaść i navat tarmazić nie staŭ!»

Pavialičyć

Potym Jaŭhien Surhanaŭ daviedaŭsia i padrabiaznaści pra kiroŭcu taho samaha ŁAZa, Niadzielskaha. Jon pracavaŭ na zavodzie ŭ Lvovie, pierahaniaŭ transpart paśla afarboŭki. Napiaredadni jaho pazbavili pravoŭ. A jon paviesiŭ na adzin z aŭtobusaŭ padrobleny numarny znak, znajšoŭ spadarožnikaŭ i na vychadnyja rvanuŭ u Biełaruś pa tannyja pradukty na Novy hod.

3 sakavika 1977 hoda Viarchoŭny sud BSSR pryznaŭ Niadzielskaha vinavatym u avaryi i prysudziŭ jaho da 15 hadoŭ pazbaŭleńnia voli za parušeńnie praviłaŭ darožnaha ruchu, što paciahnuła śmierć dvaich čałaviek. Jon adsiedzieŭ kala 6 hadoŭ, a zatym, trapiŭšy pad amnistyju, u 1983 hodzie viarnuŭsia na radzimu, u Lvoŭ.

Samo saboj, śmierć takich vysokapastaŭlenych asob nie mahła nie sparadzić čutki pra palityčnuju zmovu. Nasamreč ža mieli miesca tolki trahičny źbieh abstavin i hrubaje parušeńnie praviłaŭ supravadžeńnia pieršych asob dziaržavy.

Čamu avaryja z Surhanavym nie pieraścierahła Mašerava

Praz čatyry hady pry padobnych abstavinach raźbiŭsia Piatro Mašeraŭ. Avaryja adbyłasia na toj ža trasie, u Smalavickim rajonie. Tolki tady napieradzie byli nie aŭtobusy, a dva hruzaviki. Adzin ź ich, jak i ŭ papiarednim vypadku, zatarmaziŭ i zastaŭsia na prajeznaj častcy, a druhi ŭrezaŭsia ŭ jaho zzadu i vyjechaŭ na sustrečnuju pałasu — prosta nasustrač «Čajcy».

U abodvuch vypadkach ekipažy supravadžeńnia palacieli napierad, nie pierakanaŭšysia ŭ biaśpiecy, nie prakantralavaŭšy, ci spynilisia ŭsie sustrečnyja aŭto. Razvažajučy ab pryčynach trahiedyj, Jaŭhien Surhanaŭ kanstatavaŭ: «Na žal, i Mašeraŭ, i moj baćka zahinuli tamu, što zanadta mała ŭvahi nadavali ŭłasnaj śvicie».

Adzin z kiroŭcaŭ mašeraŭskaha kartežu, Aleh Ślesarenka, paźniej pryznavaŭsia, što adstupleńni ad praviłaŭ supravadžeńnia ŭ tyja hady mieli sistemny charaktar. Maršruty pracoŭnych pajezdak pa krainie detalova nie ŭzhadnialisia z DAI, nie vystaŭlalisia pasty na trasach, nie pierakryvaŭsia ruch. Časta Mašeraŭ sam vybiraŭ, kudy jechać, i mianiaŭ maršruty pa chodzie ruchu. Nie admaŭlaŭ sabie ŭ chutkaj jaździe. Ci była apraŭdanaj takaja ryzyka?

Heta pytańnie, na jakoje ciažka dać adnaznačny adkaz. Z adnaho boku, vysokaprofilnyja dziaržaŭnyja lidary časta byli vymušanyja ŭličvać apieratyŭnuju patrebu i ekanomić čas, što patrabavała hnutkaści i chutkaści. Ź inšaha boku, takija ryzyki niepaźbiežna pavialičvali vierahodnaść trahiedyj.

Pa słovach syna Leanida Biady, treba ŭličvać i tuju akaličnaść, što Mašeraŭ i nabližanyja da jaho asoby časta ŭsprymali lubyja abmiežavańni jak zališnija. Byłyja frantaviki, jany nie nadavali naležnaha značeńnia niebiaśpiekam u mirny čas.

Daišnikam ža nie chapała śmiełaści nastajać na vykanańni elemientarnych pravił biaśpieki, nie pabajaŭšysia načalnickaha hnievu. Tak było ŭ 1976-m, kali zahinuli Surhanaŭ i Biada, tak paŭtaryłasia i ŭ 1980-m, kali nie stała Mašerava.

• 0
• 1
• 0
• 1
• 1
• 2
• 0
• 0