Farbavalnik tanin (E181), kansiervant prapijonavaja kisłata (E280), emulhatar piekcin (E440), uzmacnialnik smaku hłutaminavaja kisłata (E620), aramatyzatary acetaldehid i hieksił-prapanaat… Hety pieralik nahadvaje skład sałodkaj hazvady. Ale nie śpiašajciesia z vysnovami — z hetych kampanientaŭ składajecca samy zvyčajny jabłyk!
I hetyja rečyvy jość nie tolki ŭ jabłykach z supiermarkieta, ale i ŭ babulinym sadku.
Sprava ŭ tym, što lubaja ježa źmiaščaje ŭ svaim składzie kampanienty, jakija majuć adpaviednyja nazvy ŭ chimii. Sol — heta chłaryd natryju, cukar — cukroza, a soda — hidrakarbanat natryju (E500). Tamu nie ŭsiakaja chimija pavinna vas pałochać.
Jość absalutna biaśpiečnyja, a časam navat i karysnyja chimičnyja rečyvy. Naprykład, limonnaja kisłata (E330), albo jodat kaliju (E917), jaki vykarystoŭvajecca dla jodavańnia soli.
A jość niebiaśpiečnyja i navat niejadomyja kampanienty, takija jak chłor (E925) albo miedny kuparvas (E519). Ale takija dadatki vykarystoŭvajucca ŭ charčovaj pramysłovaści ŭ zvyšmałych biaśpiečnych dozach, biez škody dla zdaroŭja, bo ich adsutnaść moža vyklikać surjoznyja niehatyŭnyja nastupstvy.
Nitryt natryju (E250), jaki ŭžyvajecca ŭ kaŭbasach, u vialikich dozach źjaŭlajecca atrutaj, ale ŭ małych dozach jaho vykarystoŭvajuć, kab praduchilić raźvićcio ŭ miasnych praduktach škodnych bakteryj Clostridium botulinum, jakija vyklikajuć batulizm. Batulizm — śmiarotnaja chvaroba, viadomaja čałaviectvu na praciahu ŭsiaho svajho isnavańnia. I tolki ŭ apošnija dziesiacihodździ, dziakujučy ŭžyvańniu nitrytu natryju, navukoŭcy pieramahli hetuju strašnuju chvarobu.
Ciapier u śviecie sustrakajucca tolki adzinkavyja vypadki batulizmu, źviazanyja z užyvańniem «naturalnych» i «ekałahičnych» miasnych i hrybnych kansiervaŭ damašniaha pryhatavańnia.
Kali źviarnucca da historyi charčovych dadatkaŭ, to samym staražytnym dadatkam źjaŭlajecca… zvyčajnaja pavaranaja sol (albo chłaryd natryju, albo chłorysty natryj, albo natryjevaja sol salanaj kisłaty). Praźmiernaje ŭžyvańnie soli škodnaje dla zdaroŭja. Ale i zusim pražyć bieź jaje niemahčyma — chłaryd natryju padtrymlivaje ŭ arhaniźmie vodna-salavy bałans. Jašče sol źjaŭlajecca vydatnym kansiervantam — škodnyja bakteryi ŭ salonym asiarodździ nie razvodziacca.
Bolš za ŭsio mifaŭ i aściaroh skancentravana vakoł inhredyjentaŭ ź indeksam Je. Niekatoryja pamyłkova ličać, što ŭsie dadatki ź indeksam E škodnyja. Na samaj spravie hetym indeksam paznačajucca lubyja charčovyja dadatki.
Kali jaki-niebudź inhredyjent maje doŭhuju nazvu (naprykład, hidrasulfit kalcyju), jaho praściej zapisać jak E227.
Jašče isnuje mif, zhodna ź jakim, čym bolšaja ličba staić pobač ź indeksam E, tym bolšuju pahrozu ŭjaŭlaje dadzieny inhredyjent. Heta taksama pamyłkovaje mierkavańnie. Naadvarot, u hrupie dadatkaŭ E100—E199 jość vialikaja kolkaść sintetyčnych farbavalnikaŭ, škodnych dla zdaroŭja. U svaju čarhu hrupa E1000—E1999 pieravažna składajecca z absalutna biasškodnych dadatkaŭ.
U 1976 hodzie ŭ Francyi źjaviŭsia tak zvany «Vilžuifski śpis». U im padrabiazna raśpisvałasia, jaki charčovy dadatak jakuju chvarobu vyklikaje. Tady Jeŭropu aharnuła sapraŭdnaja panika. Ale hetaja brašura vyjaviłasia zvyčajnaj falsifikacyjaj, bo sapraŭdy škodnyja dadatki ź indeksam E u joj abviaščalisia biaśpiečnymi, a samym škodnym rečyvam byŭ nibyta inhredyjent E330 (na samaj spravie, heta zvyčajnaja limonnaja kisłata). Heta padobna na zvyčajny trolinh, ale «Vilžuifski śpis» možna i dahetul sustreć na prastorach rasiejskamoŭnaha Sieciva.
Ale treba pryznać: vytvorcy praduktaŭ užyvajuć dadatki nie tolki dla lepšaj kansiervacyi praduktaŭ i abarony ad niebiaśpiečnych bakteryj. Viadoma, niekatoryja charčovyja dadatki vykarystoŭvajucca dla palapšeńnia smaku.
Hałoŭnym «pudziłam» dla hramadstva źjaŭlajecca viadomy hłutamat natryju. Hety dadatak robić smačnaj navat ježu, zroblenuju ź niajakasnaj syraviny.
Hłutamat natryju, jak i sol z cukram, vyklikaje psichałahičnaje pryvykańnie, i čałaviek budzie addavać pieravahu praduktam, u jakich prysutničaje hety dadatak. Ale heta, chiba, adzinaja škoda ad hłutamatu natryju.
Nasamreč hłutamat natryju viadomy ŭ Azii sa staražytnych časoŭ i źjaŭlajecca absalutna biasškodnym.
U vialikaj kolkaści hłutamat natryju źmiaščajecca ŭ soi i niekatorych marskich vodaraściach, jakija tradycyjna vykarystoŭvajucca ŭ jakaści prypraŭ u hetym rehijonie. Takim čynam, hłutamat — heta tradycyjny i navat naturalny dadatak da ježy, jak i sol. Bolš za toje, hłutamat natryju biaśpiečniejšy, čym sol.
Śmiarotnaja doza hłutamatu natryju dla siaredniaha čałavieka — 1 kh. U toj čas jak dla soli hety pakazčyk u čatyry razy mienšy — dastatkova ŭsiaho 250 hram, kab zabić čałavieka.
Hłutaminavaja kisłata znachodzicca ŭ luboj białkovaj ježy.
Aminakisłoty, u tym liku hłutaminavaja — nieabchodnaja častka racyjonu. Navat białki ŭ čałaviečym arhaniźmie składajucca z hłutaminavaj kisłaty na 10—25%. Tamu biasškodny hłutamat natryju absalutna niezasłužana staŭ achviaraj napadkaŭ na charčovyja dadatki.
Kaniečnie, charčovyja dadatki možna było b nie sintezavać chimičnym šlacham, a zdabyvać z naturalnych praduktaŭ. Ale ŭ hetym vypadku ceny na pradukty značna b vyraśli, jany stali b mienš dastupnymi dla ludziej, paŭstała b prablema hoładu. I ŭ płanie jakaści «naturalnyja» charčovyja dadatki dakładna nie byli b lepšymi, čym «chimičnyja».
Poŭnaja admova ad chimičnych charčovych dadatkaŭ — heta nie tolki admova ad dasiahnieńniaŭ cyvilizacyi i viartańnie ŭ ciomnyja časy, ale i zvyčajny papulizm. Bo navat samaja «naturalnaja» i «tradycyjnaja» ježa časam nie moža bieź ich abyścisia.
Ciapier čytajuć
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii3939
Kamientary