Jak uładkavanaja finskaja sistema adukacyi i čamu jana nie zapracuje ŭ Biełarusi

Reformy — heta dobra. Pošuki — heta vydatna. Toje, što ministr adukacyi ŭvieś u pošukach, — heta vydatna ŭdvaja i ŭtraja.

Čytajcie:«Tavaryš Karpienka, a ci viadoma Vam, z čaho lubimyja Vami finy pačynali?» Adkaz astranoma Małyščyca ministru adukacyi sabraŭ sotni vodhukaŭ

Ale voś biada: ministry mianiajucca, pošuki praciahvajucca, «reformy» iduć biaskoncaj čaradoj, a dziela čaho? I što takoje reforma? Źmianić pačatak zaniatkaŭ z vaśmi na dzieviać hadzin ranicy? Zrabić navučańnie 12 kłasaŭ zamiest dziesiaci, a potym adzinaccać — zamiest dvanaccaci? Vyklučyć z prahramy historyju Biełarusi i ŭvieści historyju Dziesiaci stalinskich udaraŭ? Skaracić fiziku i tryhanamietryju (nu chto pamiataje praviła buraŭčyka ci što takoje sinus, kali toje nam treba?!). Vo ciaślarstva, ślesarstva, sadavodstva — heta toje, što nada!

Ale tady škoła pieratvarajecca navat nie ŭ HPTV (a ja ŭ 1963 hodzie skončyŭ HPTV-28 naftavikoŭ u Navapołacku, dzie ŭ prahramie byŭ pradmiet pad nazvaj «estetyka»), a ŭ prymityŭnuju škołu fabryčna-zavadskoha navučańnia. Usia hetaja vyšejpamianionaja mituśnia nie maje nijakaha dačynieńnia da reformaŭ adukacyi, dy, bajusia, i da adukacyi naohuł. Niamieckaja — francuzskaja, taja — druhaja madel adukacyi! I voś zaraz — finskaja. Pytańnie da ŭsich: ci možna na jalinie vyraścić žuraviny, na dubie — jabłyki, a na jabłyni — žałudy? Našy adukacyjnyja mičuryncy-sielekcyjaniery imknucca mienavita da hetaha. Pa-pieršaje, što takoje adukacyja, z čaho jana składajecca i dziela čaho isnuje. I što nam dapamoža dasiahnuć finskich pośpiechaŭ? Pahladzim.

Pavialičyć

Struktura adukacyi. U sistemu finskaj adukacyi ŭvachodziać: pačatkovaja škoła 1—6 kłasy, bazavaja škoła 7—9 kłasy, licej (jaho čamuści ŭ pierakładzie nazyvajuć himnazijaj) 10—12 kłasy, šyrokaja sietka prafiesijanalnych vučelniaŭ pa 2—2,5 hady, vyšejšyja škoły pa 3,5 — 4 hady i ŭniviersitety 4—6 hadoŭ. Usio, biez vyklučeńnia, navučańnie biaspłatnaje. Studenty atrymlivajuć nievialikuju stypiendyju i tak zvany studencki biespracentny kredyt, jaki viartajecca na praciahu 20 hadoŭ paśla vučoby.

Dzieci da 9 kłasa ŭklučna atrymlivajuć biaspłatnyja padručniki, zdavać jakija nazad u biblijateki nie treba, biaspłatnaje charčavańnie i pierakus, biaspłatny prajezd da škoły, kali vučań žyvie dalej za 2 km ad jaje. Heta robicca tamu, što bazavaje dzieviacihadovaje navučańnie — dziaržaŭny abaviazak hramadzian, jak i vajskovaja słužba. Tamu dziaržava pavinna zabiaśpiečyć umovy vykanańnia abaviazku, jaki jana ŭskładaje na hramadzianina.

I finskaja dziaržava zabiaśpiečvaje takija ŭmovy. Nikomu i ŭ hałavu nie pryjdzie, kab sałdat płaciŭ za abmundziroŭku, za zbroju i charčavańnie. Tak i z abaviazkovaj adukacyjaj. Darečy, adukacyjny biudžet Finlandyi značna bolšy, čym abaronny.

Liceisty-himnazisty ŭžo atrymlivajuć nievialikuju stypiendyju. Ceny dla ich u licejskich stałovych — čysta simvaličnyja. Staryja padručniki skuplaje admysłovaja kniharnia i pradaje pa nievialikaj canie. Ispytaŭ na praciahu ŭsich hadoŭ navučańnia nie byvaje. Paśpiachovaść ličycca pa kantrolnych i testach na praciahu navučalnaha hoda. Sistema adznak — dziesiacibalnaja.

U šostym kłasie pačatkovaj škoły vučni atrymlivajuć praśpiekty z ukazańniem bazavych škoł horada abo akruhi. Jany vybirajuć sabie škołu, ale nabor pravodzicca pa sumie bałaŭ u paśviedčańni za šosty kłas, asabliva ŭ škoły z «uchiłami» abo prestyžnyja škoły. Kali «siamioračnik» nikudy nie prachodzić, dyk idzie ŭ svaju terytaryjalnuju bazavuju škołu. Toje ž i pry pastupleńni ŭ licej.

Heta ŭžo nie abaviazkovy etap adukacyi, a kali nizki bał, dyk idzi davučvajsia ŭ praf-tech, atrymlivaj dobryja bały, tady i atrymaješ, jak i liceist, biełuju šapačku i prava pastupać u vyšejšyja škoły dy ŭniviersitety. Tvaja paśpiachovaść — tvaja asabistaja sprava. Chočaš dobruju adukacyju i dobry zarobak, dyk vučysia. Nastaŭnik u finskich škołach pazbaŭleny ad abaviazku hadzinami siadzieć paśla ŭrokaŭ i pisać bieźlič papier. Jon atrymlivaje hrošy za praviedzienyja ŭroki. I pa vyšej pakazanych pryčynach nichto ź jaho nie patrabuje tatalnaj paśpiachovaści.

Vyšejšaja adukacyja ŭ canie. Nastaŭnik atrymlivaje niekalki tysiač jeŭra, tamu što maje ŭniviersiteckuju adukacyju. Abo tak: miedsiastra paśla dvuchhadovaj miedycynskaj vučelni atrymlivaje niedzie kala 2800 jeŭra, a paśla vyšejšaj škoły taja ž siastryčka budzie atrymlivać ledź nie ŭdvaja bolej. A doktar z univiersitetam amal utraja.

My možam zabiaśpiečyć takija ŭmovy vučniam i studentam? Možna vučycca dziesiać-adzinaccać-dvanaccać hadoŭ, možna nazyvać škołu himnazijaj, licejem, akademijaj — tołku nie budzie. Možna kidacca ad dziesiaci bałaŭ da piaci i znoŭ nazad, i što? Nastupić karennaja źmiena ŭ sistemie adukacyi?

Sprava ŭ tym, što sutnaść adukacyi nie farmirujecca vysiłkami ministraŭ ci prezidentaŭ. Jana vyznačajecca ładam žyćcia i mientalitetam nacyi. U Finlandyi całkam i poŭnaściu adsutničaje sasłoŭny pych i fanaberyja. Možna ŭ praduktovaj kramie sustreć premjera, a na kaladnym śviacie biedniakoŭ — prezidenta. Ni dla taho, ni dla druhoha horad nie pierakryvajecca i nie začyščajecca. Cicha pryjšoŭ, cicha adjechaŭ. Dzieci samych bahatych ludziej jeździać u škoły na viełasipiedach abo hramadskim transpartam. I kožnaje leta, pačynajučy z 15 hadoŭ, pracujuć. Chto ŭ azielanieńni rvie pustazielle siarod haradskich kustoŭ, chto raznosić rekłamu. Nichto ź dziaciej nie padkole adnakłaśnika, što toj maje telefon nie apošniaj darahoj marki. I sami finskija biznesmieny jeździać na šykoŭnych «mersach» i «rojsach» tolki ŭ pradstaŭničych vypadkach. Štodzionny transpart — SAAB, «Opiel», «Fijat».

Zvyčajna ŭ «refarmataraŭ» vyklikaje žach, što dzieci źviartajucca da nastaŭnika na «ty». Dyk heta ahulnapryniaty finski moŭny etykiet. A ŭ nas pryniata na «vy», i mianiać ničoha nie treba. Hałoŭnaje ž u finskaj sistemie adukacyi — roŭnaść vučnia i nastaŭnika. Vučań — nie abjekt vychavańnia, a subjekt, udzielnik vychavaŭčaha pracesu. Jon moža asprečyć adznaku, i nastaŭnik moža pahadzicca, kali dovady vučnia buduć słušnymi i abhruntavanymi.

Adznaki ŭ finskich škołach nie staviać da treciaha kłasa ŭklučna. Ale ŭsie try hady vučań pavinien sam sabie pa dziesiacibalnaj sistemie pastavić adznaki pa pavodzinach, starannaści, adnosinach z adnakłaśnikami — usiaho pa adzinaccaci punktach. A potym paraŭnać z adznakami, jakija jamu pastavili nastaŭnik i niekalki najbližejšych siabroŭ.

Tak nieŭprykmiet, u vyhladzie hulni, pačynajecca vychavańnie Hramadzianina, adkaznaha za svaje ŭčynki. Nijakich palitinfarmacyj i patryjatyčnych urokaŭ. Usio padajecca ŭ pracesie vyvučeńnia pradmietaŭ u škole. I jak ni dziŭna, finy viedajuć słovy himna i śpiavajuć jaho na ŭračystych mierapryjemstvach.

Pry navučańni nie patrabujuć zazubryvańnia, a myśleńnia i pracy. Naprykład, pa hieahrafii vučniam dajuć zadańni na miesiac, skažam, prajści ad Vohniennaj Ziamli da Sietła. Pa darozie treba apisać narody, ich historyju, ekanomiku, movu i h.d. I zrabić dakład pierad kłasam. Abo apisać, skažam, vaviorku. Areał žyćcia, charčavańnie, razmnažeńnie i h.d. I vučań sa ździŭleńniem daviedvajecca, što hety viasioły źviarok, jakim poŭniacca haradskija lesaparki, absalutna samastojnaja i vartaja pavahi asoba.

U asnovu navučańnia i vychavańnia pakładziena pavaha da čałavieka. Nie byvaje ŭ škołach publičnaj «prapracoŭki» vučniaŭ i baćkoŭ. Baćkoŭskija schody byvajuć, a «prapracoŭki» nie byvaje. Tolki ŭ asabistych razmovach nastaŭnikaŭ i baćkoŭ. I nastaŭnika nichto nie vystruńvaje i nie patrabuje «dabicca pośpiechaŭ u pakaźnikach». Paŭtarusia: sutnaść adukacyi farmirujecca nie prezidentam, nie ministram, a navakolnym asiarodździem, ładam žyćcia i adnosinami pamiž ludźmi. I ŭzajemaadnosinami pamiž dziaržavaj i hramadzianami. H.zn. finskaja dziaržava viedaje, što jana choča ad adukacyi, jakija ŭ jaje mety i materyjalnaja baza. Finskaja škoła maje dobruju materyjalnuju bazu, a nastaŭniki ludzi pavažanyja i dobra zabiaśpiečanyja.

A mituśnia vakoł biełaruskaj adukacyi stvaraje ŭražańnie, što dziaržava nie viedaje, kaho jana choča vychavać i što dla hetaha zrabić. A jak vyraścić svabodnaha hramadzianina ŭ zahadna-prymusovym asiarodździ? Dobra navučyć školnikaŭ klapać-piłavać, a budučych ahranomaŭ — kasić dy chadzić za płuham? U finskaj škole taksama jość uroki pracy, dzieci vučacca piłavać, hablavać i kucharyć. Ale hałoŭny ŭpor robicca na navučańnie dziciaci pracavać z kampjutaram, a nie z małatkom, sabrać składanuju elektronnuju schiemu — karaciej, heta dalni pryceł na budučyniu. A na što nacelvajecca biełaruskaja adukacyja? Heta i jość najvažniejšaje pytańnie reformy. Pakul nie budzie adkazu na jaho, ničoha nie źmienicca. 

• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0