«Jany ŭžo nikoli nie viartalisia». Biełarusy stvaryli multfilm pra paleskuju šlachtu, jakaja vymušana vyjechała ŭ Polšču
Biełarusy stvaryli animacyjny film «Kazki staroha Paleśsia» — pra homielskuju šlachtu, jakaja paśla revalucyi emihravała ŭ Polšču. Adšukać histaryčnyja krynicy na radzimie było składana, tamu aŭtary karystalisia listami i ŭspaminami, jakija zachavalisia ŭ polskich archivach. Režysiorka prajekta Maryja Bułavinskaja raskazała Most, jak stvaralisia «Kazki».
«U Biełarusi historyja vyniščana, a ŭ polskich archivach šmat infarmacyi»
Maryja pačała źbirać materyjał jašče dziesiać hadoŭ tamu, kali žyła ŭ Biełarusi. Tady žančyna pisała mahistarskuju pracu pa šlachieckich siadzibach Homielščyny. Kab daviedacca bolš, biełaruska razmaŭlała ź miascovymi žycharami. A jašče zdymała vioski na videa.
Užo tady daśledčyca sutyknułasia z prablemaj: infarmacyi pra šlachtu Homielščyny zastałosia niašmat.
«Pachavańniaŭ miascovaj šlachty niama — tolki nadmahilnyja plity kanca XIX — pačatku XX stahodździa z nadpisami na polskaj movie. I takoje sustrakałasia vielmi časta. Stała zrazumieła, što, kali pryjšli balšaviki, jany ŭsio razburyli», — raskazvaje biełaruska.
Paśla revalucyi šmat pradstaŭnikoŭ biełaruskaj šlachty vyjazdžała ŭ Polšču. U emihracyi jany pakidali ŭspaminy i dziońniki, jakija paśla zachavalisia ŭ archivach, raskazvaje Maryja.
Ale kali daśledčyca žyła ŭ Biełarusi, dastać dakumienty z polskich archivaŭ było składana. Jana kaža, što sprabavała atrymać ich praź biełaruskija dziaržaŭnyja orhany. Ale praces zapavolvaŭsia. Da Maryi dajšło tolki niekalki ŭryŭkaŭ, jakija byli nie samymi ŭdałymi.
Praz peŭny čas daśledčyca emihravała ŭ Polšču, atrymała amal poŭny dostup da krynic — i pačała ich vyvučać.
«U Biełarusi historyja vyniščana. A ŭ polskich archivach ja znajšła šmat cikavaj infarmacyi — dla navuki heta budzie vialiki ŭkład. Bo ciapier šmat daśledčykaŭ vyjechali, i jany pačynajuć pracavać z zamiežnymi krynicami», — ličyć biełaruska.
Školny pryvid i kulhavaja panienka
Znojdzienyja dziońniki i stali padstavaj dla stvareńnia dakumientalnaha animacyjnaha filma «Kazki staroha Paleśsia».
«Pieršyja sieryi my pryśviacili ŭspaminam Ireny Lisoŭskaj — žančyny, jakaja naradziłasia ŭ 1891 hodzie ŭ vioscy Prakopaŭka, a paśla vyjechała ŭ Polšču. Lisoŭskaja pakinuła vielmi cikavyja ŭspaminy pra majontki, jakija naviedvała jaje siamja», — kaža daśledčyca.
Pracujučy nad «Kazkami staroha Paleśsia», Maryja paraŭnoŭvała polskija materyjały z tymi, što naźbirała padčas ekśpiedycyj pa Homielščynie. Biełarusku ździviła, što niekatoryja rečy, jakija raskazvali joj miascovyja žychary, paŭtarajucca i va ŭspaminach, znojdzienych u Polščy.
«Naprykład, u majontku ŭ Hrabaŭcy ludzi raskazvali, što ŭ ich była panienka, jakaja kulhała. Jaje vielmi lubili, bo jana lačyła miascovych sialan. Paźniej va ŭspaminach ja znachodžu takuju ž infarmacyju. Tak, panienka Jadviha kulhała paśla niaščasnaha vypadku padčas jazdy na kani. I sapraŭdy lačyła sialan».
Sieryi animacyjnaha filma taksama prasiaknutyja mistyčnymi matyvami i lehiendami. U niekatoryja ź ich miascovyja žychary vierać i pa siońnia.
«U adnoj ź sieryj my raskažam pra miastečka Hrabaŭka. Miascovyja mnie kazali, što ŭ škole byccam žyvie pryvid i vielmi malaŭniča heta apisvali. Pra toje ž piša i Lisoŭskaja ŭ svaich uspaminach. Tamu ŭ prajekcie minułaje budzie sustrakacca z sučasnaściu», — tłumačyć Maryja.
«Raniej hetyja zdymki byli nieviadomyja, čałaviek ich vypadkova znajšoŭ»
Častka infarmacyi prychodziła da aŭtaraŭ filma niečakana.
«Ja pišu scenaryi, a mnie znajomy daśledčyk dasyłaje fotazdymki ludziej, pra jakich my robim prajekt. A raniej hetyja zdymki byli nieviadomyja, čałaviek ich vypadkova znajšoŭ», — raskazvaje biełaruska.
Akramia Maryi nad prajektam pracujuć jašče niekalki aŭtaraŭ. Biełaruski mastak Maksim, viadomy pad psieŭdanimam Street Wind, zaraz taksama žyvie ŭ Polščy i zajmajecca vuličnym mastactvam. Za saŭnd-dyzajn adkazvaje Anastasija Piacevič. Piersanaž Ireny Lisoŭskaj budzie razmaŭlać hołasam biełaruskaj artystki Maryny Drobyš.
Na stvareńnie čatyroch sieryj pa vosiem chvilin biełarusam spatrebiłasia kala čatyroch miesiacaŭ. Maryja kaža, što praces stvareńnia idzie vielmi chutka. «Kazki staroha Paleśsia» buduć vychodzić na YouTube-kanale aŭtaraŭ.
«Sumavała pa majontku na Homielščynie i maryła dakranucca da dreŭ, jakija tam raśli»
Dla Maryi samym składanym padčas stvareńnia animacyjnaha filma stała razumieńnie paralelaŭ. Šlachta pakidała rodny kraj nie pa svajoj voli. Jaje los u emihracyi skłaŭsia pa-roznamu, ale ahulnaja rysa ŭsio ž taki była — u Biełaruś hetyja ludzi tak i nie viarnulisia.
Irena Lisoŭskaja (u šlubie Hałynskaja) pamierła ŭ 1981 hodzie i pachavanaja ŭ Varšavie.
«Jana pisała, što ŭ Polščy jana ŭžo nikoli nie adčuvała siabie jak doma. Vielmi sumavała pa majontku na Homielščynie i maryła dakranucca da dreŭ, jakija tam raśli».
U 2019 hodzie Maryja taksama nabyła viaskovy dom niepadalok ad majontka Lisoŭskaj.
«Chacieła jaho adrestaŭravać. Ale na pačatku 2025 hoda dom kanfiskavali. Ja adčuvaju hetuju paralel. Bo viedaju, čym usio skončyłasia dla ich. Jany ŭžo nikoli nie pryjazdžali ŭ Biełaruś. Kaniešnie, ja spadziajusia na inšy los dla nas. Ale heta składana», — kaža biełaruska.
«Paśla Novaha hoda možam apynucca na vulicy». Naviedalisia ŭ šełtar, jaki daje dach nad hałavoj palitviaźniam, vymušanym pakinuć Biełaruś
«Zachavać biełaruskaść za miežami krainy». Kiraŭnica Volnaha choru trymaje ŭ Varšavie škołu mastactvaŭ — pahutaryli ź joj
Ci možna viarnuć razburanaje 100 hod tamu? Dubaviec — pra «Dom» Horvata
Nie ŭpaicielny ŭ Naroŭli viečary. Vodhuk na knihu Andreja Horvata
«Chočacca, kab my žyli nie z nula». Uładalnik siadziby Horvataŭ raskazaŭ pra restaŭracyju, zachavanyja kaštoŭnaści i «Biełuju pani Naroŭli»
Kamientary