«Radavod — heta linza, kab pahladzieć na historyju Biełarusi». Stvaralnik anłajn-kursa pa hienieałohii raskazaŭ, navošta ŭsio heta

Ułasnaja historyja Ihara Stankieviča z pošukam prodkaŭ pačałasia ŭ 1997 hodzie. Za hety čas jon adkryŭ nie tolki siamiejny hierb, ale i padoŭžyŭ siamiejnuju historyju da časoŭ VKŁ. Vyjaviŭ dziasiatki represavanych svajakoŭ. Znajšoŭ rodnych u inšych krainach. Jaho pošuk praciahvajecca dahetul.

«Kali ludzi nie majuć karanioŭ, imi lohka manipulavać»

— Adkul moda na składańnie radavodaŭ?

— U mianie jość tolki hipoteza. Biełarusy doŭhi čas žyli pad Savietami, metaj jakich było razarvać suviaź pakaleńniaŭ, zrabić ź ludziej mankurtaŭ. Usie hetyja historyi pra Paŭlika Marozava… Kali ludzi nie majuć karanioŭ, imi lohka manipulavać. Tamu ŭ našych suajčyńnikaŭ jość «hoład» na hetuju temu. Heta abjektyŭny zapyt być saboj, mieć honar.

— Jak Vam bačycca sens kursa?

— Praktyčnaja zadača — znajści infarmacyju praz fota, dakumienty, raspoviedy svajakoŭ. Jak heta rabić? Usio tłumaču. A sens u tym, kab «uvaskrasić» ludziej, jakich niama pobač. Praz heta pačać cikavicca historyjaj krainy. Bo historyja składajecca z asobnych losaŭ, praŭda ž?

Heta taksama i pra sacyjalnyja suviazi: pakul my šukajem, to kamunikujem z baćkami, dziadulami, babulami. Heta dapamahaje namacać hrunt pad nahami. Adčuć siabie ŭpeŭniena.

Taksama dazvalaje pa-inšamu zirnuć na siońniašnija abstaviny. Zdajecca, usio drenna, ale hladzim na dośvied prababul i pradziadulaŭ — nie tak užo i błaha. I jany zdoleli prajści ŭsie vyprabavańni.

Naprykład, moj tata — zvyčajny chłopiec ź vioski. Jon atrymaŭ niekalki vyšejšych adukacyj, zajmaŭ pasady. Tolki darosłym ja zrazumieŭ, nakolki heta było niaprosta. Čałaviek imknuŭsia i pieramahaŭ.

A kali hladziš na pieramohi prodkaŭ, pa-inšamu aceńvaješ i svajo žyćcio: čaho damohsia ty? Heta źmianiaje śvietapohlad.

«Pamior čałaviek — jaho spadčyna idzie na śmietnicu…»

— Stvarajučy kurs, Vy aryjentavalisia na niejki prykład?

— Vyklučna na svoj 30‑hadovy dośvied pošuku. Razmovy z rodnymi, chadžeńni pa archivach. U mianie byŭ navat taki miemary-tryp pa mohiłkach i miescach, dzie stajali vioski, u jakich žyli svajaki. Ciapier jość mocny instrumient — internet. Jon šmat u čym spraščaje zadačy, ale i tut treba ŭmieć karystacca.

Pavialičyć

— Ci realna adnavić hienieałohiju, naprykład, za 8 zaniatkaŭ?

— Vidavočna, što heta — pieršy krok na darozie ŭ tysiaču krokaŭ. Čym hłybiej kapaješ, tym bolš znachodziš. Biaskoncaja praca. Nahadvaje detektyŭ, bo pracuješ jak śledčy: šukaješ ludziej, ich fota, a ŭrešcie — matyvacyi: čamu jany zrabili tak, a nie inakš?

Kurs nie zrobić za vas radavod «pad kluč». Ale daść ujaŭleńnie pra mahčymaści dy matyvacyju, navošta jano treba.

— Kažuć, biełarusam kudy ciažej sa składańniem radavodaŭ, čym palakam ci niemcam. Siamiejnyja archivy nie zachoŭvalisia. A niešta išło «ŭ piečku» admysłova, kab prablem nie było…

— U maich rodzičaŭ była historyja: palili zdymki, hierby, bo heta mahło skončycca HUŁAHam. Dakumienty — hatovy kampramat. U dadatak niama kultury siamiejnaj pamiaci. Pamior čałaviek — jaho spadčyna idzie na śmietnicu. Razam z tym, kali iści pa svajakach, možna znajści nievierahodnyja rečy. Kažu ciotcy: «Dastavajcie listy, budziem hladzieć…» A tam — pierapiska 1950-ch, praź jakuju znajšoŭ svajakoŭ u Polščy!

Pavialičyć

Paśla ŭžo i mianie pačali znachodzić pa maich tekstach. Niejak napisaŭ nieznajomy čałaviek u fejsbuku: znajšoŭ na śmietnicy (!) archiŭ fota, chacieŭ pradać. Ź ich samaje staroje — 1918 hoda. Niekatoryja zdymki takija ž, jak u maim siamiejnym archivie. Niekatoryja novyja. Sapraŭdny cud!

Pavialičyć

«Adzin dzied rasstrelvaŭ, a druhi represavany»

— Ci nie nahadvaje ŭsio heta psichaterapiju? Pošuk i pryniaćcie znojdzienaha…

— U psichałohii jość paniatak «transhienieracyjnaja traŭma». Niešta takoje, što daŭnym-daŭno pieražyli vašy prodki, ale jano dalej tranślujecca ŭ siamji. Naprykład, dzied syšoŭ i kinuŭ babulu — i jano idzie pa žanočaj linii. Žančyny ź siamji nie mohuć pabudavać narmalnyja stasunki.

Ci voś ja mieŭ niejki strach pierad dziaržavaj. Nievytłumačalny. Pryjduć i ŭsio zabiaruć. Adkul heta?.. Pačaŭ pahłyblacca, a ŭ mianie ahułam 30 svajakoŭ represavanyja, 12 rasstralanyja. Aryštavanyja, vysielenyja z chutaroŭ, pazbaŭlenyja pravoŭ… Jano ŭpłyvaje.

Pavialičyć

Kali ŭsio heta źbiraješ pa kavałačkach, to atrymlivajecca terapija. Pavodle terapieŭtaŭ, adzin z varyjantaŭ lačeńnia — apisvać. Tamu ja praciahvaju zajmacca temaj Kabylakaŭ — uročyšča pad Oršaj, dzie čekisty rasstrelvali ludziej u stalinskija časy. Źbiraju proźviščy achviaraŭ, a ciapier — i kataŭ. Tak ja pracuju z traŭmaj.

— A što, kali ŭ vyniku pošukaŭ uspłyvajuć «nie takija» prodki, jak chaciełasia b? Nie akademiki i skulptary, ale arhanizatary kałhasaŭ ci katy z NKUS?

— I heta taksama — terapija. Pryniaćcie siabie praz toje, što tvaje prodki roznyja. I mahli ŭ žyćci rabić roznaje. Tak było ŭ znajomaha: adzin dzied rasstrelvaŭ, a druhi represavany. Jak być? A ŭsio heta naša historyja. Nie byvaje ludziej, jakija nie pamylajucca ŭ žyćci. Nie byvaje radavodaŭ, dzie ŭsio čornaje abo ŭsio biełaje. Tut pytańnie, ci ty hanaryšsia tym, što tvoj svajak kahości rasstrelvaŭ?

Tak, časam moža być soramna za kahości z rodzičaŭ. Ale kožny adkazvaje za siabie. Heta taksama pra pryniaćcie vybaru tvaich prodkaŭ. Urešcie, kali nam soramna, značyć, my sami majem maralnyja aryjenciry. I ŭ krytyčnaj situacyi, mahčyma, budziem rabić nie samy vidavočny vybar.

• 8
• 1
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0