«Jon adkazaŭ: Ja nienavidžu chachłoŭ. I ŭsio». Aleksijevič raskazała, ź jakimi ludźmi joj daviałosia havaryć, źbirajučy materyjały dla novaj knihi

El País: Nad jakoj knihaj vy ciapier pracujecie?

Śviatłana Aleksijevič: Jana jašče nie skončanaja. Ja amal zaviaršyła jaje, kali pačałasia vajna, i ŭsio — (ruch rukoj, lohki śvist) — vyparyłasia. Stała zrazumieła, što patrebny inšy padychod. Vajna litaralna pazbaviła nas movy — słovy stracili sens, my nie mieli patrebnych terminaŭ. I tolki ciapier pačynajem apraŭlacca. U «Časie sekand-chend» ja pisała pra toje, jak tonie impieryja, a ciapier idzie hłabalny praces: paŭstała hłybinnaja Rasija i hłybinnaja Amieryka, i demakratyja adstupaje pa ŭsim śviecie.

EP: U 2021 hodzie vy pisali pra biełaruskuju apazicyju, jakuju žorstka pieraśleduje Łukašenka.

Aleksijevič: Ciapier maja kniha šyrejšaja. U 1990-ch, kali ja pracavała nad «Časam sekand-chend», padzahałovak byŭ «Kaniec čyrvonaha čałavieka».

Ja pachavała jaho zarana, bo Homo soveticus nie pamior — jon u Kramli i vajuje va Ukrainie. Niekatoryja staronki zastalisia, ale šmat što treba pieraasensavać.

Pra śviedkaŭ i achviar

EP: Ci šmat ludziej vy ŭžo apytali dla hetaj knihi?

Aleksijevič: Tak. U hetym hodzie ja pracavała ŭ Prazie, Vilni, Varšavie i Bierlinie. U Jeŭropie miljony vyhnancaŭ — biełarusaŭ, ukraincaŭ i «dobrych ruskich».

Časam ja havaryła i z «drennymi ruskimi». Naprykład, adzin mužčyna ź Sibiry pryjechaŭ raźvitacca ź siastroj pierad tym, jak iści na front. Jon kazaŭ, što siamja vyrašyła: kab spłacić ipateku, treba iści na vajnu.

Kali ja spytała, ci tolki z-za hrošaj, jon adkazaŭ: «Ja nienavidžu chachłoŭ. I ŭsio». Dla jaho rasijskija sałdaty — hieroi, jak savieckija ŭ Afhanistanie. Jon abvinavaciŭ mianie ŭ tym, što ŭ «Cynkavych chłopčykach» ja źniasłaviła ich.

Pra Biełaruś i saŭdzieł u vajnie

EP: Chto vašy hieroi — biełarusy, ruskija, ukraincy?

Aleksijevič: Usie, kaho zmyła chvala ahulnaha karablekrušeńnia. Ale ŭkraincy, moža, bolš vyzvalilisia. Biełaruś ciapier — akupavanaja kraina: tam stajać rasijskija vojski, samaloty, łahiery, špitali, ramontnyja bazy tankaŭ. Z našaj ziamli iduć ataki. Tamu my — saŭdzielniki ŭ ahresii, ale ŭ krainie pad akupacyjaj ludzi nie mohuć vychodzić na vulicu — za nacyjanalny ściah dajuć 15 hadoŭ turmy.

Pra vajnu i štodzionnaść

EP: Ci jość u knizie materyjały ad ukrainskich žurnalistaŭ?

Aleksijevič: Tak. Ja słuchała zapisy razmoŭ pałonnych rasijskich sałdat ź siemjami. Adnoj žančynie muž telefanavaŭ z turmy, a jana kazała: «Naš susied dasłaŭ dačce noŭtbuk i krasoŭki, a ŭ našaj dziaŭčynki niama navat płanšeta».

Adna žurnalistka ŭ Buracii hutaryła z maci, jakaja pachavała syna, što zahinuŭ va Ukrainie. Maci bajałasia havaryć — kali napišuć u presie, jana nie atrymaje kampiensacyju, za jakuju chacieła kupić kvateru dačce. I jana skazała tolki: «Jon zahinuŭ jak hieroj. Kali b nie jon, ukraincy dajšli b da Buracii». Voś što robić televizar.

Pra budučuju knihu

EP: Kali vy płanujecie zaviaršyć knihu?

Aleksijevič: Dumaju, naprykancy nastupnaha hoda. Jana maje try raździeły: «Čas revalucyi», «Čas paražeńnia» i «Viečny čas».

My žyviom u momant, kali pobač isnujuć niekalki epoch: z adnaho boku — štučny intelekt, z druhoha — tankavyja kałony na miažy z Ukrainaj. Ludzi časta kažuć mnie, što razmaŭlajuć z štučnym intelektam, bo niama z kim havaryć. Voś da čaho dajšło.

Pra minułaje i baćku

EP: Ci byŭ kamunizm užo miortvaj idejaj, kali vy pisali «Čas sekand-chend»?

Aleksijevič: Jon pamiraŭ u ahonii, ale nie pamior. A razam ź im rujnavalisia i impierskija idei. Jak pisaŭ Ilja Kabakoŭ: «Kali my ŭzradavalisia, što pieramahli kamunizm, pahladzieli vakoł — a ŭsiudy pacuki». I hety monstr raspaŭsia na tysiačy pacukoŭ. Ludzi iduć zabivać bratoŭ-ukraincaŭ za hrošy. Heta bolš žachliva, čym u časy Brežnieva.

EP: Vaš baćka byŭ idealistam…

Aleksijevič: Jon byŭ kamunistam, vučyŭsia ŭ Minsku na vajskovaha žurnalista, pajšoŭ na front. Potym jamu prapanavali karjeru, ale treba było raźvieścisia z maci — jana była ŭkrainkaj, žyła na akupavanaj terytoryi. Jon nie pakinuŭ jaje, i jaho adpravili dyrektaram škoły ŭ pravincyju. Jon vieryŭ u kamunizm, ale ličyŭ, što Stalin jaho sapsavaŭ.

Kali ja viarnułasia z Afhanistana i raskazała, što jaho vučni tam pavodziać siabie jak złačyncy, jon płakaŭ. I ja zrazumieła: luboŭ — vyšej za ideju. Pierad śmierciu jon paprasiŭ pakłaści ŭ trunu partyjny bilet. Vieryŭ da kanca.

Pra palitviaźniaŭ

EP: Ci jość u knizie historyi biełaruskich palitviaźniaŭ?

Aleksijevič: Naprykład, pra maci talenavitaha ajci-śpiecyjalista, jaki atrymaŭ šmat hadoŭ turmy za ŭdzieł u pratestach suprać Łukašenki. Jana paprasiła namalavać partret svajho syna na draŭlanaj došcy, prymacavała da jaho koły i vaziła jaho z saboj usiudy.

EP: Ci dapamahaje Zachad palitviaźniam?

Aleksijevič:  Tak, ale tolki dypłamatyčna. Tramp pačaŭ ich «kuplać», i Łukašenka hetym skarystaŭsia. U turmach kala 2000 čałaviek. Jon vypuskaje ich častkami, kab atrymlivać vyhadu. A jašče sadzić novych — navat tych, chto dapamahaje siemjam viaźniaŭ.

Pra movu i kulturu

EP: Vy biełaruskaja piśmieńnica, ale pišacie pa-rusku. Ci moža biełaruskaja kultura raźvivacca ŭ ruskaj movie, jak irłandskaja ŭ anhlijskaj?

Aleksijevič: Tak. Ja biełaruskaja piśmieńnica, i ja pišu pa-rusku.

EP: Jak vy staviciesia da admovy ad ruskaj movy va Ukrainie?

Aleksijevič: Ja suprać, ale dumaju, što heta časovaja źjava, vyklikanaja adčajem, a nie pastajannaja tendencyja. Urešcie, movy, jakija pakinuli paśla siabie kałanizatary ŭ Afrycy, stali šlacham da cyvilizacyi. I heta vielmi dobra.

Pra nianaviść i budučyniu

EP: Ci adčuvajecie vy nianaviść da Łukašenki i jaho atačeńnia?

Aleksijevič: Vielmi. Ja nie mahu viarnucca dadomu. Ale ŭsio pavinna adbyvacca pavodle zakona — sud u Haazie.

U knizie jość raździeł pra toje, jak vučycca žyć pobač z katam. Chtości kaža, što treba paviesić usich, ale ja dumaju: nianaviść — heta tupik. Vyratavańnie — u dyjałohu.

EP: Jak pieratvaryć nianaviść u kanstruktyŭnuju enierhiju?

Aleksijevič: Voś mienavita. I heta praca dla intelektuałaŭ, piśmieńnikaŭ, mastakoŭ, śviataroŭ. Jany pavinny pakazać, jak možna havaryć i nie zabivać.

• 7
• 3
• 1
• 4
• 1
• 3
• 1
• 2