«Я такі вожык у тумане, якога рака сама нясе». Аляксандр Ждановіч — пра эміграцыю, вайну і вяртанне дамоў
Акцёра і вядучага Аляксандра Ждановіча большасць беларусаў ведае як Маляваныча з «Калыханкі». Але ягоная творчасць значна глыбей — ён працаваў у тэатры, на радыё, здымаўся ў кіно, рабіў уласныя праекты. У верасні 2020 года Ждановіча затрымлівалі на маршах за свабодныя выбары, а напачатку 2022 года запрашалі на допыты ў ДФР. У лютым гэтага года акцёр з’ехаў з Беларусі. «Зеркало» пагутарыла з Аляксандрам Ждановічам пра эміграцыю і жыццё ў Тбілісі, надзею, вайну ва Украіне і год без тэатра.
«Тбілісі прыгожы, я жывы, не ў турме»
— З якімі пачуццямі вы з’язджалі? Ці было складана прыняць такое рашэнне?
— Мне лягчэй, калі цяжэй (смяецца). Самае цяжкае — гэта выбар, сумняешся, ці правільна ты зрабіў. А калі ўжо зразумеў, што ты альбо з’язджаеш, альбо хутчэй за ўсё садзішся… Сядзець гады ў маім узросце (24 чэрвеня Аляксандру Ждановічу споўніцца 58 гадоў) не вельмі хочацца. Памятаю, як раней казаў: а чаму я павінен з’язджаць, тут мае бацькі пахаваныя? Але калі прыцісне — нічога планаваць немагчыма.
Абставіны ад’езду былі даволі напружаныя. Я даволі эмацыйны, магу панікаваць, а тут нават здзівіўся сабе — стан быў даволі спакойны. У мяне было каля тыдня, каб сабрацца. Я з’ездзіў на магілкі бацькоў і жонкі — разумеў, што з’язджаю надоўга.
— Вы думалі, што можаце не вярнуцца?
— Зразумела, што не думаць пра гэта немагчыма. Але з другога боку, калі на гэтым засяроджвацца — можна звар’яцецць. У гэтым сэнсе я такі вожык у тумане, якога рака сама нясе. Цяпер яна прынесла мяне ў Тбілісі. Паглядзім, што будзе далей.
Дакладных тэрмінаў у мяне няма. Нават калі ў 2020 годзе ўсе пыталіся: «Праз колькі перамога?» — я здзіўляўся наіўнасці адказаў: праз месяц, да новага году. Не хачу нікога пазбаўляць надзеі сваімі адчуваннямі, бо яна павінна быць на першым месцы. Але як казалі стоікі: рыхтуйся да горшага, спадзявайся на лепшае.
— А як вам жывецца ў Грузіі? Ці складана было адаптавацца?
— Першыя некалькі дзён тут былі пад знакам свабоды: Тбілісі прыгожы, я жывы, не ў турме. Увогуле я планаваў пераехаць у Польшчу, але пакуль рабіў гуманітарную візу, з’явіліся сувязі, праекты. А потым адно, другое, розныя перспектывы. Губляць гэта я палічыў няправільным. Да таго ж, грузіны — ментальна вельмі блізкі народ: мне падабаецца іхняя адкрытасць, шчырасць. Яны жывыя.
Дарэчы, гэтага мне не хапае ў родным Мінску. Можа праз уладу, а можа і праз нашую ментальнасць горад быў халаднавата-дыстылявана чыстым. Тбілісі не назавеш чыстым горадам (смяецца), але пры гэтым ёсць адчуванне прыгажосці і жыцця.
— У Беларусі ў вас была кватэра, уласны дом, трывалае жыццё. А цяпер трэба будаваць побыт наноў, здымаць кватэру…
— Вядома, моладзі лягчэй змяняць штосьці і планаваць, чым мне. Але я не тыповы чалавек свайго ўзросту. Мне здаецца, я захаваў у сабе асаблівае ўспрыманне сусвету, унутры мяне жыве дзіця. Мне цікава, нават у такіх гадах, нешта памяняць. Мы цяпер жывём удваіх са знаемым беларусам — так, трэба прыцірацца адзін да аднаго, але ўсё нармальна.
— Пакуль вы застанецеся ў Грузіі?
— Так, бо тут ёсць ужо нейкія абавязкі: пачалі рабіць тэатральную дзіцячую школу, агучваем фільмы для Warner Brothers, батлейка, тыдзень беларускай культуры. Хачу з’ездзіць у Польшчу, пабачыцца з сябрамі, але жыць пакуль буду тут.
«Менталітэт, які мы назіралі ў сярэдзіне 90-х, змяніўся»
— Вы часта ходзіце на акцыі дыяспары ў Грузіі. Якая там атмасфера? І ці пазнаюць вас беларусы?
— Пазнаюць, яшчэ як! Асабліва ў Батумі, там увогуле на кожным кроку віталіся, дзякавалі. І ў Тбілісі таксама. У акцыях удзельчаю. Мяне толькі трохі засмучае, калі ўзнікаюць нейкія цёркі праз мову, хто на якой размаўляе. Але гэта не асноўнае — зразумела, ёсць падтрымка, ёсць салідарнасць. Хацелася б, каб больш людзей выходзіла на акцыі, бо ў Тбілісі беларусаў шмат.
— А чаму вам важна прыходзіць на гэтыя акцыі?
— Ну як чаму? А чаму выходзілі на акцыі ў 2020 годзе? Вось як скажу: днямі прайшоў фестываль інтэлектуальнай літаратуры, прыязджаў Уладзімір Някляеў. І адна з нашых актывістак запытала ў яго: «Які сэнс праводзіць такія акцыі за мяжой?» Ён адказаў вельмі добра: «А як інакш?»
Мы павінны падтрымліваць беларусаў у краіне, сустракацца не толькі на паэтычных вечарынах — безумоўна, культурная сувязь важная, але праз акцыі можна звярнуць на нас увагу мясцовых.
Ды нават пакрычаць «Жыве Беларусь»! Калі я прыйшоў на першую акцыю, увогуле дзіўна было: людзі проста так на вуліцы крычаць лозунгі, якія зрабілі цябе тым, хто ты ёсць.
— Вы раней казалі, што да 2020 года не вельмі цікавіліся палітыкай. Ці не шкадуеце, што не выказваліся да гэтага часу?
— Безумоўна,
пачуцце віны было адным з рухавікоў. Бо трэба было раней заўважаць нейкія рэчы. Як было напісана на адным плакаце на маршы «Трусость отцов — рабство детей».
І я разумею, што нейкая баязлівасць была. Але сам сябе апраўдваў: не было такой магутнай падтрымкі знізу, попыту на перамены, на праўду, законнасць. Большасць была задаволеная тым, што адбывалася.
Але 2020 год расплюшчыў вочы. Не адразу, гэта было балючае асэнсаванне. І калі паглядзець на мяне, можна сказаць: «О, ён маўчаў 25 гадоў, а цяпер!» Але гэта няпраўда — мне ніколі не падабалася гэтая ўлада, я проста лічыў, што выхады на вуліцу не прывядуць да выніку. А ў 2020 годзе так не хацелася і думаць: як жыць далей пасля Акрэсціна, пасля такой жудаснай хлусні?
Цяпер грамадства іншае. Беларускі менталітэт, які мы назіралі ў сярэдзіне 90-х, калі выбралі постсавецкія сімвалы і пайшлі за чалавекам з вусамі, змяніўся.
Сышло з жыцця пакаленне, якое ішло каранямі ў Савецкі Саюз. Вырасла новае, якое мае адукацыю і магчымасць падарожнічаць, з’явіўся сярэдні клас. З тых 16 людзей, якія сядзелі са мной у Жодзіна, большасць мела сваю справу. І вось гэтыя людзі патрабуюць павагі да сабе. А калі іх не паважаюць — яны рэагуюць такім чынам.
— Вы часта казалі, што, нягледзячы на працу ў «Калыханцы» і іншых беларускамоўных праграмах, самі размаўлялі па-руску. Але цяпер перайшлі на беларускую. Чаму?
— Жаданне размаўляць па-беларуску было яшчэ напачатку 90-х, але не надта вялікае. Я тады лічыў, што размаўляю «коряво» — дык лепей удакладняць сваю рускую, каб не быць белай варонай. Хаця на радыё і на тэлебачанні шмат працаваў на беларускай мове, але звычкі размаўляць на ёй у паўсядзёнасці не было. І толькі ў 2021-м я пачаў.
Дзіўны парадокс: знаходзячыся фізічна ў Беларусі, я ніколі не меў беларускамоўнага асяроддзя. І калі ў краме гаварыў па-беларуску, мне амаль заўсёды адказвалі па-руску. А тут, за тысячы кіламетраў ад Беларусі, вялікая колькасць тых, хто размаўляе па-беларуску.
«Мяне трэсла потым некалькі дзён»
— Калі пачалася вайна, вы ўжо былі ў Тбілісі. Як вы ўспрынялі гэтую навіну, калі паглядзелі ў тэлефон — а там пра тое, што бамбяць Украіну?
— Гэта быў чацвёрты ці пяты дзень тут.
Я прачнуўся рана, як заўжды рука пацягнулася да навінаў — і з першай секунды зразумеў, што адбылося. Бо трэба быць наіўным чалавекам, каб не зразумець, што да гэтага рыхтавалі шмат гадоў. Першая асацыяцыя: «Киев бомбили, нам объявили, что началася война». Паралелі проста жахлівыя.
Мяне трэсла потым некалькі дзён. Зараз стала спакайней, бо чалавек так створаны: каб захаваць сваю псіхіку, павінны быць нейкія буферы. Але 24 лютага падзяліла гісторыю, і маю таксама, на «да» і «пасля». Бо гэта не проста вайна паміж пуцінскай Расіяй і Украінай. Я бачу, што нас рыхтуюць і далей, да нечага больш маштабнага.
— А вось ракеты з Беларусі — як вы гэта ўспрымаеце?
— Ну як?.. Я адчуваю боль за сваю краіну. Бо пачуцце віны — я гэтага не адчуваю. Можа, гэта дрэнна… Але я не ведаю, у чым мая віна?! Калі гэтая ўлада, якая вымусіла мяне з’ехаць, гэта творыць. Што магу — раблю. Я выказваюся ў сацсетках — і мне прылятае шмат каментароў з абразамі, нават ад людзей, ад якіх я гэтага не чакаў.
Мне толькі вельмі непрыемна, што ўлада робіць такое, а пра яе кажуць «Беларусь». Гэта не Беларусь, гэта Белоруссія, якую яны будуюць ужо 25 гадоў. Гэта не тая краіна, якую я хачу бачыць.
— Ці вы ўяўляеце, калі зможаце вярнуцца дадому, чакаеце той момант?
— Вельмі часта мы не атрымліваем таго, чаго чакаем, і праз гэта адчуваем расчараванне.
Вяртаючыся да стоікаў, і нават да праваслаўнай філасофіі жыцця: мы не ведаем, што будзе. І ніхто не ведае. Кажуць: калі хочаш насмяшыць бога, распавядзі яму пра свае планы. Таму трэба рабіць, што можаш — і нешта будзе.
— То бок планаў у вас няма, але надзея і спадзяванне на тое, што Беларусь мы яшчэ пабачым, ёсць?
— Вядома! (пасміхаецца) Гэта дакладна. Асабліва маладыя, вам яшчэ будаваць ўсё гэта. Можа яшчэ нават расчаруецеся, калі гэтая ўлада сыдзе, а прыйдзе не тое, чаго мы ўсе чакалі. Гэта ж жыццё, заўсёды пошук, шлях, працэс. Не можа быць такога, каб ты намаляваў, і ўсё менавіта так павінна быць.
«Пасля жніўня 2020 году я не магу маляваць»
— Калі казаць пра жыццёвы шлях, хацелася б згадаць ваш сыход з Драматычнага тэатра імя Горкага. Наколькі вам зараз не хапае гэтай працы?
— Я 36 гадоў прапрацаваў у тэатры, і гэта вялікая частка майго жыцця, маёй творчасці. Але мая дзейнасць ніколі не замыкалася толькі на гэтым. Напэўна, я не адношуся да той катэгорыі акцёраў, для якіх альбо тэатр, альбо смерць.
Вось ужо прайшоў год, як я не выходзіў на класічную сцэну. Канечне, шкадую. Але тут ёсць рускі тэатр імя Грыбаедава — і вось я пахадзіў вакол, але нешта мяне стрымлівае ад працы там.
— А вы цяпер малюеце?
— Гэты працэс заўсёды даваў мне штосьці, што не даваў ні тэатр, ні іншая дзейнасць. Ён натхняў, засяроджваў на чымсьці сваім, індывідуальным. Але пасля жніўня 2020 года я не магу маляваць.
Аднойчы толькі ўзяў пэндзлік — я замовіў батлейку і лялек для чарговага праекту, і сам рабіў экскізы. І зноў адчуў, што маляванне — нават проста ўзоры, а не пейзажы, як раней — выклікае асаблівыя пачуцці.
Дарэчы, мы будзем працягваць развіццё дзіцячага Youtybe-канала «Бэйбус». І адзін з магчымых кірункаў — праект, у якім Маляваныч прыязджае ў цікавае месца, малюе і расказвае пра яго. Гэтая ідэя мне спадабалася, бо гэта магчымасць вярнуцца да карцін.
— Вы сказалі пра вобраз Маляваныча. То бок і праз столькі год ён застаецца з вамі?
— На паэтычных вечарынах у Грузіі я жартую: вось я тут дзве гадзіны чытаю сур’езныя вершы, а насамрэч людзі прыйшлі паглядзець на Маляваныча. І гэта цікавая гісторыя. Я каля 19 гадоў вёў гэтую праграму, і вельмі часта хацеў сысці — мне падавалася, што Маляваныч не вельмі спрыяе майму прафесійнаму развіццю. Хутчэй за ўсё, яно так і было. Але хто б ведаў таго Аляксандра Ждановіча, калі б не гэты Маляваныч? Гэты вобраз мацнейшы за мяне, і няхай ён жыве. Таму, вядома, я Маляваныч.
Спявачку Мэрыем Герасіменка на працягу двух гадоў збіваў муж43
Каментары