«У нас было ўсё. Акрамя права на каханне». Каханая беларускі Марыі Зайцавай, якая загінула за Украіну, расказала іх гісторыю

Фатаграфія гэтай дзяўчыны абляцела ўвесь свет. На ёй Марыю Зайцаву амаль немагчыма пазнаць з-за скрываўленага твару. Тады, у Мінску, яе параніла шумавая граната — яна страціла прытомнасць, а ў нагу трапілі тры гумовыя кулі. Марыя лячылася дома, а пасля вымушаная была з'ехаць у Чэхію.

У ціхай эміграцыі яна магла б мець усё, але такое жыццё — не для чалавека, які марыў пра свабоду Беларусі. Марыя казала, што кожны беларус, які хоча бачыць сваю краіну свабоднай, павінен ваяваць за Украіну. З расіянамі ў яе былі ўласныя рахункі. Яна верыла, што перамога Украіны адкрые шлях да зменаў у Беларусі. Хацела быць сярод першых, хто падыме партызанскі рух. Любіла беларускую мову, чытала фальклор, глыбока ведала гісторыю — і натхняла тых, хто побач.

Павялічыць

У 22 гады ўступіла ў шэрагі УСУ, стала снайперкай. На вайне адчувала сябе на сваім месцы — захаплялася тым, што можа помсціць расіянам. Сёлета, напярэдадні свайго 24-га дня нараджэння, Марыя загінула падчас выканання баявога задання паблізу Бахмута. На пахаванні ў Кіеве сцяг з яе труны ўручылі каханай дзяўчыне — Ані. Гэта інтэрв'ю Аня захацела даць сама, хоць наважыцца на такое публічнае прызнанне было надзвычай цяжка.

«Я хачу расказаць пра нашы адносіны, таму што ведаю, што большасць хавае свае гісторыі. Яны баяцца неразумення, асуджэння. А мне няма чаго баяцца, я ўжо страціла самае каштоўнае. Я страціла яе. Я не ведаю, як мне далей жыць…»

Блок 1: «У нас было ўсё, акрамя права на каханне»

— Чаму ты вырашыла расказаць пра Марыю і вашы адносіны публічна?

— Таму што маўчаць было яшчэ цяжэй. Я хачу, каб яе памяталі не па расказах знаёмых ці людзей, з якімі яна амаль не мела зносін. Я хачу, каб людзі ведалі, якой яна была насамрэч. Я хачу, каб ніхто не адчуваў сябе адзінокім у сваім горы.

Калі я азіраюся вакол, мне здаецца, што я адна. Гэтай гісторыяй я хачу паказаць, што жанчыны могуць здзяйсняць сапраўдную рэвалюцыю, што яны здольныя супернічаць за ідэю, за свой дом. Гэта таксама яскравы прыклад таго, чаму Украіне патрэбныя афіцыйна зарэгістраваныя партнёрствы.

Я не магла трапіць да сваёй дзяўчыны ў бальніцу, таму што бюракратычна для іх я — чужы чалавек. Мы марылі ажаніцца, Марыя абяцала зрабіць мне прапанову, як толькі скончыцца вайна ва Украіне. Калі б партнёрствы былі дазволеныя ва Украіне, мы зрабілі б гэта значна раней.

— Што менавіта табе не давала спакою ў гэтай гісторыі?

— Марыя была вельмі моцным чалавекам. Як яна сама жартам любіла казаць: «Рэвалюцыянер, ветэран, паліглот». Яна была вельмі харызматычнай, яе цяжка было забыць, нават калі ты бачыў яе ўсяго адзін раз. Яна была трохі закрытай, у яе амаль не было сяброў. Калі ваявала, мела зносіны толькі са мной, часам з адным сваім сябрам з часоў пратэстаў і з пабрацімамі.

Таму мне дзіўна бачыць інтэрв'ю ад людзей, пра якіх я ніколі не чула. Яны кажуць рэчы, якія не ўкладваюцца ў наш таймлайн, бо тады мы з Марыяй ужо былі разам. Мне балюча глядзець, як зусім чужыя людзі ператвараюць гэта ў палітычны кейс. І мне не трэба называць імёны — многія і так іх ведаюць.

Блок 2: Пратэсты ў Беларусі

— Як склалася жыццё Марыі пасля беларускіх пратэстаў у 2020 годзе?

— Яна заўсёды са шкадаваннем успамінала пратэсты ў 2020-м, параўноўваючы іх з Майданам. Маўляў, калі б беларусы былі смялейшымі, свабодалюбівымі і гатовыя стаяць за сваё — усё было б інакш. Яе ўражвала згуртаванасць і бясстрашнасць украінцаў падчас Майдана.

Пратэсты пакінулі на ёй сур'ёзны адбітак — літаральна: на скроні ў яе быў шнар ад абломкаў гранаты.

Яна хацела ўбачыць свабодную Беларусь. Захаплялася Майданам, Жаданам, Жызнеўскім. І была ўпэўненая: кожны беларус, які хоча свабоды, павінен ваяваць на баку Украіны.

Мы ніколі не пісалі адна адной па-руску. Яна — на беларускай, я — на ўкраінскай. Яна любіла беларускую мову, культуру, звычаі. Хварэла душой за сваю краіну і марыла пра паўстанне пасля перамогі Украіны.

Маша хацела змагацца і там. Але мусіла бегчы за мяжу праз палітычныя пераследы. У Чэхіі яна пачала валанцёрыць. Так мы і пазнаёміліся — у адным з валанцёрскіх хабаў. І ўжо тады яна не хавала, што марыць працягнуць барацьбу, што хоча ва Украіну.

Блок 3: Украіна і Беларусь

— Марыя не бывала ва Украіне, але вельмі любіла нашу краіну. Чаму?

— Яна казала, што Украіна — яе другі дом. Менавіта тут яна стала шчаслівай. Любіла Кіеў, Харкаў, а асабліва — Славянск. Захаплялася ўкраінскай культурай, фальклорам, мовай. Вывучыла яе, гаварыла і пісала. І хацела быць пахаванай менавіта тут.

Блок 4: УСУ — выбар, які не абмяркоўваюць

— Яна верыла: пасля перамогі Украіны пачнецца партызанскі рух у Беларусі — і яна хацела быць яго часткай. Яна змагалася з несправядлівасцю. Пасля Бучы, Ірпеня ў ёй палала жаданне абараняць больш слабых. Яна не магла дараваць расійскія злачынствы».

— Як Марыя апынулася ва УСУ?

— Ёй было цяжка жыць у эміграцыі — яна адчувала сябе чужой. У гэтым мы вельмі сышліся. Яшчэ да кантракту яна расказвала мне пра медэвак. У Машы была медыцынская падрыхтоўка: яна скончыла некалькі курсаў у ветэрынарнай акадэміі ў Беларусі. Таму, падпісаўшы кантракт, спачатку працавала медыкам на эвакуацыі.

Але ёй гэтага было мала — яна хацела быць у самым эпіцэнтры. Купляла рыштунак, пастаянна трэніравалася, была адчайнай і вельмі моцнай духам. Пасля стала стралком-санітарам, а пазней — снайперкай.

Блок 5: Адносіны

— Якія былі вашы адносіны?

— Мы ніколі не перапісваліся на рускай: я заўсёды пісала на ўкраінскай, а яна — на беларускай. Спачатку было крыху складана — мы перапытвалі значэнне слоў. Але ўжо праз паўгода размаўлялі на дзвюх мовах у побыце.

Я закахалася ў беларускую гэтак жа моцна, як і ў Машу. Гэта было нешта хатняе, вельмі блізкае. Затым мы навучылі адзін аднаго пісаць на нашых мовах. Пастаянна дарылі падарункі — яна хавала мне ў кішэні кіндары. Любілі гатаваць, гуляць, вучыліся адна ў адной, шмат гаварылі пра гісторыю, медыцыну, глядзелі старое беларускае і ўкраінскае кіно.

Яна клапацілася пра мяне. Казала, што я спраўлюся, калі яе не стане. А яна без мяне — не. Мы марылі пра будучыню. Хацелі ажаніцца.

Павялічыць

— Як вайна паўплывала на вас абедзвюх?

— Вайна мяняе людзей. І не варта апускаць рукі, заўважаючы гэтыя змены. Людзі, якіх змяніла вайна, — не хворыя, яны проста хочуць, каб іх зразумелі. Гэта заўсёды вялікая праца, але яна таго вартая.

Было складана, але мы стараліся. Гаварылі кожны дзень, балбаталі да раніцы. Яна чытала мне казкі на беларускай, французскай, украінскай.

Як толькі яна падпісала кантракт, я зразумела: перамены непазбежныя. І пачала вывучаць ваенную псіхалогію, каб лепш разумець Машу. Хацела быць побач — нягледзячы на любыя змены. У адзін момант яна сказала, што адчувае, быццам бы толькі я яе па-сапраўднаму разумею. Гэта замілавала мяне, таму што з кожнай нашай сустрэчай мы быццам знаёміліся зноўку. Вайна ўплывае на людзей.

Блок 6: Раненне

Марыя некалькі разоў атрымлівала раненні, адно з іх 19 жніўня 2023 года. Тады ў яе руцэ разарвалася сігнальная ракета. Яна напісала сваёй дзяўчыне: «Толькі не хвалюйся, я лёгкая 300». Але насамрэч усё было значна горш.

— Як ты даведалася пра раненне Марыі?

— Я была ў кнігарні ў Львове, калі атрымала яе паведамленне — і ў мяне пайшла зямля з-пад ног. Купіла квіткі ў шпіталь і прыехала. Выдала сябе за яе сястру, каб мяне пусцілі ў палату, таму што юрыдычна я — ніхто.

Маша сур'ёзна пашкодзіла пальцы і спаліла нерв. Ёй было вельмі балюча, яна атрымала апёкі трэцяй ступені. Запатрабаваліся пастаянныя перавязкі і кропельніцы. За некалькі дзён я навучылася ставіць кропельніцы з фізрастворам, мяняць бутэлькі з антыбіётыкамі, правяраць катэтар. Медсёстры сталі заходзіць у палату ўсё радзей, таму што бачылі, як мы з Марыяй авалодалі ўсімі крокамі да яе акрыяння. Я адчувала: гэта і маё раненне таксама.

Пасля выздараўлення яна захацела вярнуцца ў войска. У ёй палала новае, крыху перайначанае жаданне — зараз да гэтага дадалася яшчэ і помста.

Блок 7: Гібель

— Ты размаўляла з Марыяй перад апошнім выхадам на пазіцыі, як яна была настроеная ў той дзень?

— Кожны раз перад выхадам на дзяжурства яна тэлефанавала мне — гэта была як быццам маленькая медытацыя. Мы развітваліся на двое сутак, і я чакала яе паведамлення больш за ўсё на свеце. У гэтыя дні я быццам затрымлівала дыханне і выдыхала толькі тады, калі бачыла: «Мы выйшлі, у нас усё добра, кладуся спаць».

У той дзень мы развіталіся, як заўсёды, са словамі: «Я люблю цябе». — «І я цябе». Яна сказала, што з ёй нічога не здарыцца, бо ёй заўсёды шанцуе. Хоць я і адчувала трывогу — яна была поўная рашучасці.

— Табе вядома, пры якіх абставінах загінула Марыя?

— Яна загінула 17 студзеня гэтага года, на наступны дзень пасля свайго 24-годдзя, у Данецкай вобласці, выконваючы баявое заданне. Гэта павінна была быць апошняя змена перад вывядзеннем на аднаўленне.

Маша загінула падчас варожага штурму іх пазіцыі — адбылося трапленне з СПГ (гэтую інфармацыю мне перадаў яе пабрацім). Выбух, абломкі. Усё адбылося раптоўна і вельмі хутка.

— Як ты даведалася пра гэта?

— Яе пабрацім патэлефанаваў і сказаў: «Яна загінула імгненна». Я не магла плакаць — проста выйшла на вуліцу і хадзіла, пакуль не змагла больш. Проста курыла. Мы павінны былі б сустрэцца, як заўсёды: абдымкі, жарты, каханне. Але гэтага ўжо ніколі не адбудзецца.

Блок 8: Развітанне

— Чаму Марыю пахавалі не ў родным Гомелі ў Беларусі, а ў Кіеве?

— Яна ніколі не хацела быць пахаванай у Гомелі — для яе гэты горад быў звязаны са складаным перыядам жыцця, і яна яго не любіла. Да гібелі Марыя страціла пабраціма з пазыўным «Мінск». Гэта быў адзін з нямногіх момантаў, калі яна плакала.

Яна не змагла быць на яго пахаванні — павінна была выходзіць на змену. На наступны дзень атрымала раненне. Ужо тады сказала: «Хачу быць пахаванай каля «Мінска»». Гэта была яе апошняя воля, пра якую ведалі я і яе камандзір. Так і адбылося — яна пахаваная ў сталіцы, побач з пабрацімам «Мінскам».

— Ці былі яе сваякі на пахаванні?

— Не, з бацькамі Маша даўно не мела зносін — яны былі звязаныя з беларускімі ўладамі і ніколі яе не падтрымлівалі. На пахаванне яны таксама не прыехалі, бо гэта магло стварыць ім праблемы ў Беларусі, дома. У апошні шлях яе правялі пабрацімы, кіяўляне і ўсе, хто ведаў.

У мяне была магчымасць убачыць яе ў моргу. Мы павінны былі б зноў абняцца, смяяцца, кахаць. Я бачыла толькі цела. Яна ўжо не глядзела на мяне.

Блок 9: Пасля страты

— Ты казала, што хочаш, каб людзі ведалі, якой насамрэч была Марыя. Хочаш нешта дадаць да сказанага?

— Яе светапогляд фармаваўся яшчэ ў беларускай школе. Яна вучылася ў класе з паглыбленым вывучэннем беларускай мовы і геаграфіі. Любіла спорт, спрабавала рознае: скалалажанне, амерыканскі футбол, бег. Чатыры гады займалася фехтаваннем.

У ёй заўсёды прысутнічаў лёгкі дух суперніцтва — гэта рабіла яе найлепшай у войску. Часам скардзілася мне, што ўмее менш, чым іншыя, але з радасцю вучылася новаму. Яна змагалася з несправядлівасцю і жорсткасцю. Бачыла гэты свет зусім іншым і ахвяравала сабой, каб яго змяніць. Гэта была яе галоўная мара і мэта — таму яе нішто не магло спыніць.

— Ці казала Марыя пра страх смерці?

— Яна не баялася смерці. Жартавала: «Калі загіну ў свой дзень нараджэння — добрая дата». Баялася палону і траўмаў мозгу, але не смерці. Была гатовая.

— Аня, як ты цяпер жывеш пасля ўсяго?

— Я хачу стаць доктаркай — Маша заўсёды мяне падтрымлівала. Пісала канспекты, калі было цяжка. Цяпер сацыялізацыя даецца вельмі складана, але я павінна працягваць жыць, вучыцца і змагацца за дваіх.

Марыя Зайцава загінула, абараняючы краіну, у якой не нарадзілася, але якую называла домам. Яе каханне, яе барацьба і яе смерць — яшчэ адзін напамін пра тое, чаму свабода і годнасць не маюць межаў. І чаму каханне не мае ні полу, ні бюракратычных дазволаў.

• 13
• 1
• 1
• 11
• 1
• 37
• 0
• 14