Лі Куан Ю: як за адно пакаленне цвёрдай рукой вывесці маладую краіну ў сусветныя лідары

Лі Куан Ю нарадзіўся 16 верасня 1923 года ў Сінгапуры, які тады быў брытанскай калоніяй. Ягоныя бацькі належалі да розных народнасцяў — хака ды перанканан. Яны не разумелі мовы адно аднаго, але цікавіліся брытанскай культурай, таму размаўлялі між сабой па-англійску. Менавіта гэтая мова і стала роднай для Лі.

Пры нараджэнні хлопчык атрымаў імя Куан Ю, што прыблізна перакладаецца як «яснае ззянне». Аднак, па традыцыі заможных і вестэрнізаваных кітайцаў, ён атрымаў і еўрапейскае імя — Гары. Ягоны дзед па бацькоўскай лініі, які захапляўся брытанцамі і шмат кантактаваў з імі па працы, настаяў на гэтым імені. На працягу ўсяго жыцця родныя і блізкія сябры называлі яго Гары.

Павялічыць

Сям’я Лі была даволі забяспечанай, хаця і не супербагатай. Бацька быў схільны да азартных гульняў і часта прайграваў грошы, патрабуючы ад жонкі закладаць каштоўнасці. Стабільнасць вялікай сям’і, дзе раслі чатыры браты і сястра, забяспечвала менавіта маці.

Калі прыйшла пара ісці ў школу, юнага Гары па настойлівым жаданні бабулі аддалі вучыцца на кітайскай мове. Але пасля таго, як хлопчык там нічога не зразумеў, яго перавялі ў англамоўную школу. Гэта быў свядомы выбар: англамоўная адукацыя адкрывала дарогу ў брытанскія ўніверсітэты і ў вышэйшыя эшалоны каланіяльнага грамадства.

Пазней, калі Лі Куан Ю пачне сваё палітычнае жыццё, ён будзе спецыяльна вучыць літаратурную кітайскую мову і розныя дыялекты для таго, каб мець зносіны са сваім электаратам.

Урокі японскай акупацыі

Да пачатку Другой сусветнай вайны Лі Куан Ю, як і многія яго аднагодкі, быў перакананы ў непераможнасці і велічы Брытанскай імперыі. Ён пісаў, што ўжо ў школе ён дакладна ведаў: любы англічанін — гэта «бос, начальнік, пан».

Павялічыць

Усё змянілася ў лютым 1942 года, калі японскія войскі правялі маланкавую аперацыю і захапілі Сінгапур. Каланіяльная ўлада, якой Лі так захапляўся, з трэскам павалілася, а брытанцы ўцяклі або трапілі ў палон.

Тры з паловай гады японскай акупацыі былі для Лі Куан Ю школай выжывання. Ён працаваў на японцаў, праслухоўваючы перахопленыя радыёпаведамленні саюзнікаў і расшыфроўваючы іх, займаўся дробным прадпрымальніцтвам і гандлем на чорным рынку.

Пазней ён назваў гэтыя гады «самымі важнымі гадамі майго жыцця». Ён зрабіў два ключавыя вывады. Па-першае, улада — гэта не святая дадзенасць, а механізм, які трэба ўмець абараняць. Па-другое, назіраючы за бязлітаснай сістэмай пакаранняў японцаў, ён адзначыў, што злачыннасць знікла, бо людзі баяліся пакарання. Гэта сфармавала ягонае перакананне, што калі кажуць, нібыта «суровыя пакаранні не змяншаюць узровень злачыннасці» — гэта міф, і што строгая ўлада можа змяняць паводзіны людзей.

Закончыўшы мясцовы «Рафлз-каледж», будучы «бацька сінгапурскай нацыі» выехаў у Вялікабрытанію, дзе вучыўся спачатку ў Лонданскай школе эканомікі, а затым у Кембрыджскім універсітэце.

Павялічыць

Хлопец вучыўся бліскуча, але, як ён з горыччу ўспамінаў, на некалькіх экзаменах яго абагнала адзіная дзяўчына ў класе — Ква Геок Чу.

Яны таемна пажаніліся ў 1947 годзе. Ква Геок Чу ў далейшым стала не проста жонкай, а ягоным інтэлектуальным і палітычным партнёрам, даверанай асобай, якая правярала кожную важную прамову і юрыдычны дакумент. У сям'і нарадзілася тры сыны.

У сваіх мемуарах ён з выключнай цеплынёй пісаў пра яе ролю. Калі ў 2003 годзе Ква Геок Чу перанесла інсульт, які адабраў у яе магчымасці размаўляць, Лі Куан Ю штодня праводзіў каля яе ложка некалькі гадзін, чытаючы ёй услых. Ён прызнаваўся, што гэта было неабходна для яго самога, бо яна была ягоным «якарам». Пасля яе смерці ў 2010 годзе палітык адчуваў сябе «ўжо не чалавекам, а паўчалавека».

Павялічыць

Шлях да ўлады

У 1950 годзе Лі Куан Ю вярнуўся ў Сінгапур з дыпломам брытанскага адваката. Менавіта ў гэты час ён адмовіўся ад еўрапейскага імя «Гары» і стаў выключна Лі Куан Ю. Сам ён потым адзначаў:

«Лі Куан Ю — гэтае імя стала маім публічным вобразам. Яно выказвала тое, за што я змагаўся, і тое, кім я сябе бачыў: нацыяналіст з левымі поглядамі».

Лі Куан Ю пачаў юрыдычную практыку, але хутка знайшоў сваю нішу, працуючы бясплатна для прафсаюзаў, дапамагаючы ім змагацца за свае правы і вырашаць розныя праблемы. І гэта іронія лёсу, бо стаўшы прэм'ер-міністрам ён жалезнай рукой зацісне ўсе прафсаюзы ў Сінгапуры.

Таксама, узышоўшы на палітычны алімп, ён адрокся ад сваіх ранейшых левых ідэалаў. Але ў 1950‑я гады, калі ў Кітаі перамаглі камуністы і многія кітайскія дыяспары ў Сінгапуры і Малаі сімпатызавалі Мао Цзэдуну, Лі Куан Ю вымушаны быў гэта ўлічваць.

У адным інтэрв’ю ён сказаў: «Любы жыхар Сінгапура, які хоча павесці за сабой людзей, якія гавораць на кітайскай мове, не можа сабе дазволіць быць антыкамуністам. Калі б мне трэба было выбіраць паміж каланіялізмам і камунізмам, я б выбраў камунізм, і так зрабіла б пераважная большасць».

У 1954 годзе ён заснаваў Партыю народнага дзеяння (ПНД). Партыя спачатку была кааліцыяй, якая ўключала як умераных інтэлігентаў-нацыяналістаў (група Лі), так і левае пракамуністычнае крыло.

Павялічыць

У 1959 годзе, калі Сінгапур атрымаў самакіраванне, ПНД перамагла на выбарах, і 35‑гадовы Лі Куан Ю стаў прэм’ер-міністрам. Ён не спяшаўся вызваляць з турмы сваіх таварышаў-камуністаў, а калі і вызваліў урэшце, даў ім толькі бессэнсоўныя, без аніякага ўплыву пасады.

Траўма 1965 года

Лі Куан Ю лічыў, што Сінгапур не выжыве ў адзіночку. Ягоная стратэгія была «Незалежнасць праз зліццё» з Федэрацыяй Малая. У 1963 годзе англічане абвясцілі аб незалежнасці Сінгапура, і ён становіцца часткай Малайзіі. Умовай малайзійцаў для зліцця быў арышт больш за ста камуністаў, і Лі Куан Ю на гэта пагадзіўся.

Аднак саюз быў асуджаны на развал. Лі Куан Ю выступаў за «Малайзію для малайзійцаў» (роўнасць усіх этнічных груп), што супярэчыла палітыцы малайскай кіраўнічай эліты, якая баялася кітайскага дамінавання.

Павялічыць

Канфлікт абвастраўся. Кульмінацыяй стаў 1965 год. Малайзійскія лідары, баючыся, што папулярны Лі Куан Ю можа ўзначаліць усю Федэрацыю, прынялі рашэнне аб выключэнні Сінгапура.

9 жніўня 1965 года Сінгапур быў «выкінуты ў незалежнасць». На знакамітай прэс-канферэнцыі Лі Куан Ю не стрымаў слёз, усведамляючы, што маленькаму востраву, у якім не было вады, сыравіны, у якога не было арміі, будзе крайне цяжка выжываць. Пасля гэтага ён на шэсць тыдняў знік, заглыбіўшыся ў дэпрэсію і адначасова распрацоўваючы план выжывання.

Адмова ад дэмакратыі

Пасля 1965 года Лі Куан Ю паставіў перад сабой дзве задачы: бяспека і эканамічны росквіт, дасягнутыя праз беспрэцэдэнтны дзяржаўны кантроль.

Адна з першых рэформаў — стварэнне моцнай арміі. Калі брытанскія войскі пачалі выходзіць з Азіі, Сінгапур застаўся безабаронным. Лі Куан Ю ўвёў усеагульную вайсковую павіннасць і звярнуўся па дапамогу да Ізраіля (з якім Сінгапур таемна супрацоўнічаў, называючы ізраільскіх інструктараў «мексіканцамі», каб не раздражняць мусульманскіх суседзяў).

Армія стала прэстыжным сацыяльным ліфтам. Тыя, хто служыць у арміі, атрымліваюць велізарныя льготы, атрымліваюць магчымасці потым уладкавацца на дзяржаўную службу, пайсці вучыцца.

Каб кампенсаваць вывад брытанскіх войскаў, Сінгапур патроіў свае выдаткі на абарону, а для падтрымкі арміі былі дададзеныя вайскова-паветраныя сілы і флот. Да канца 1960‑х гадоў Сінгапур меў невялікія, але добра падрыхтаваныя ўзброеныя сілы, што дазволіла яму адчуваць сябе ўпэўнена ў рэгіёне.

У в'етнамскай вайне Лі цалкам падтрымліваў ЗША.

У 1980‑х цесныя абаронныя адносіны паміж Сінгапурам і ЗША дазволілі Сінгапуру набываць перадавыя амерыканскія ўзбраенні і сістэмы. ЗША паставілі Сінгапуру такія магутныя на той час самалёты, як F-16, і самалёт ранняга радыёлакацыйнага выяўлення (AEW) E-2C.

Павялічыць

Дзеля правядзення рэформаў Лі Куан Ю паставіў пад жорсткі кантроль усе сферы жыцця краіны. Будучы перакананым антыкамуністам, Лі бязлітасна вынішчаў «камуністычную заразу». Камуністы аказваліся за кратамі без суда і следства, абмяжоўваўся доступ інфармацыі з-за мяжы.

«Свабода прэсы, свабода СМІ павінна быць падпарадкаваная галоўным патрэбам цэласнасці Сінгапура», — казаў Лі. Свае дзеянні ён апраўдваў тым, што газеты фінансавалі замежныя сілы. Палітык лічыў, што ў краіне, якая развіваецца, некаторыя свабоды павінны быць прынесеныя ў ахвяру.

У сувязі з тым, што камуністычныя ідэі былі пагібельныя для рынкавых адносінаў, што зараджаліся ў Сінгапуры, камуністычная партыя аказалася ў краіне пад забаронай, а ў парламенце застаўся толькі адзін апазіцыйны дэпутат.

Павялічыць

Вось, што пісаў Лі Куан Ю ў адной са сваіх кніг:

«Я не лічу, што дэмакратыя — гэта найлепшая форма кіравання для ўсіх краін і што яна распаўсюдзіцца па ўсім свеце. Калі б гэта было так, чаму заходнія краіны спрабуюць яе ўсім навязаць сілай? Калі ліберальная дэмакратыя настолькі дасканалая, яна і так атрымае верх над усім светам, як рынкавая эканоміка, якая выразна пераўзыходзіць планавую эканоміку і распаўсюджваецца па ўсім свеце.

З нагоды дэмакратыі ў мяне было шмат дыскусій з амерыканцамі. (…) Яны кажуць, што ўлада павінна мяняцца, толькі тады гэта дэмакратыя. Я адказваю: хай так будзе ў вас у Амерыцы. А нас пакіньце ў спакоі».

Лі Куан Ю не стаў капіяваць заходнюю мадэль «дзяржавы ўсеагульнага дабрабыту», а стварыў сістэму, дзе грамадзяне самі абавязаныя з заробку назапашваць сродкі на жыллё і медыцынскае абслугоўванне. Ён жалезнай рукой падпарадкаваў прафсаюзы, сцвярджаючы, што забастоўкі падарвуць эканоміку. Замест магчымасці забастоўкамі дабівацца сваіх правоў была створаная Нацыянальная рада па заробках, дзе дзяржава выступала арбітрам.

Барацьба з карупцыяй у Сінгапуры

На пачатку незалежнасці Сінгапур раз'ядала карупцыя, барацьба з якой пачалася «шляхам спрашчэння працэдур прыняцця рашэнняў і выдалення ўсялякай двухсэнсоўнасці ў законах у выніку выдання зразумелых і простых правіл, аж да адмены дазволаў і ліцэнзавання».

Улады рэзка паднялі заробкі суддзяў, на судзейскія пасады былі прыцягнутыя найлепшыя прыватныя адвакаты. Дзяржслужачым, якія займалі адказныя пасады, былі ўзнятыя заробкі да ўзроўню, характэрнага для топ-менеджараў прыватных карпарацый. Быў створаны незалежны орган з мэтай барацьбы з карупцыяй сярод найвышэйшых прадстаўнікоў улады.

«Агенцтва па барацьбе з прагнасцю» — так у народзе празвалі бюро, што расследавала выпадкі карупцыі. Ніякай прэзумпцыі невінаватасці не існавала: чыноўнік жыў не па сродках — значыць, хабарнік. З праверкамі прыходзілі і да самога прэм'ера.

Дзеля вяршэнства закона прэм'ер-міністр пасадзіў у турму блізкага сябра, калі таго злавілі на хабары, а міністр сацыяльнага развіцця, які ўзяў на лапу 315 тысяч долараў, пасля размовы з Лі Куан Ю здзейсніў самагубства.

У выніку Сінгапур стаў адной з найменш карумпаваных дзяржаў свету, і застаецца такой па сёння.

На пытанне аб сакрэце поспеху ў барацьбе з хабарніцтвам Лі адказаў так: «Пачніце з таго, што пасадзіце трох сваіх сяброў. Вы дакладна ведаеце за што, і яны ведаюць за што».

Адкрытасць Сінгапура для інвестыцый

Стратэгія эканамічнага развіцця краіны будавалася на ператварэнні Сінгапура ў фінансавы і гандлёвы цэнтр Паўднёва-Усходняй Азіі, а таксама на прыцягненні замежных інвестараў.

«Мы віталі кожнага інвестара… Мы проста са скуры вылузваліся, каб дапамагчы яму пачаць вытворчасць», — узгадваў Лі Куан Ю.

Павялічыць

Аднойчы ягоны дарадца па пытаннях эканомікі, галандзец Альберт Вінсэміус, патэлефанаваў віцэ-прэзідэнту сінгапурскага аддзялення Bank of America, які быў тады ў Лондане. «Мы хочам за наступныя 10 гадоў стаць фінансавым цэнтрам Паўднёва-Усходняй Азіі», — сказаў Вінсэміус. На гэта ён атрымаў адказ: «Добра, прыязджайце ў Лондан. Вы зможаце дамагчыся гэтага за 5 гадоў».

У Лондане госця падвялі да вялікага глобуса ў зале пасяджэнняў і расказалі наступнае. Сусветны фінансавы дзень пачынаецца ў Цюрыху, дзе банкі адкрываюцца а дзявятай раніцы. Крыху пазней адкрываюцца банкі ў Лондане. Пасля абеду банкі ў Цюрыху закрываюцца, затым закрываюцца банкі ў Лондане. У гэты час банкі ў Нью-Ёрку яшчэ адкрытыя. Такім чынам, Лондан накіроўвае фінансавыя патокі ў Нью-Ёрк. Калі закрываюцца нью-ёркскія банкі, фінансавыя патокі пераходзяць у Сан-Францыска. А вось у прамежак часу паміж закрыццём банкаў у Сан-Францыска і пачаткам новага дня ў Цюрыху ў фінансавым свеце нічога не адбываецца.

«Калі мы размесцім Сінгапур пасярэдзіне, то пасля закрыцця банкаў у Сан-Францыска Сінгапур зможа прыняць ад іх эстафету, а калі закрыюцца банкі ў Сінгапуры, яны змогуць перавесці фінансавыя патокі ў Цюрых. Такім чынам, упершыню ў гісторыі стане магчымым глабальнае кругласутачнае банкаўскае абслугоўванне», — узгадваў Лі Куан Ю ў адной са сваіх кніг словы прадстаўніка банка.

Дагэтуль важную ролю ў эканоміцы Сінгапура адыгрываюць транснацыянальныя карпарацыі, якія краіна прываблівае нізкімі падаткамі. Падатковая сістэма па сваёй прывабнасці займае пятае месца ў свеце. Усяго 4 віды імпартных тавараў абкладаюцца падаткам пры ўвозе: спіртныя напоі, тытунёвыя вырабы, нафтапрадукты і аўтамабілі. У краіне развітая вытворчасць электронікі, суднабудаванне, сектар фінансавых паслуг. Вядуцца маштабныя даследаванні ў галіне біятэхналогій.

Павялічыць

Чысціня і вада

Лі Куан Ю разумеў, што інвестарам патрэбныя не толькі грошы, але і давер. Ён прыклаў каласальныя намаганні для стварэння іміджу чыстага, зялёнага і стабільнага горада. У 1963 годзе ён распачаў кампанію па пасадцы дрэў, мэтай якой было высаджваць 10 000 саджанцаў за год, а ў 1971 годзе быў заснаваны «Дзень пасадкі дрэў». 

Пазней ён сказаў, што «азеляненне — гэта самы эканамічна эфектыўны праект, які я запусціў».

Палітык таксама заняўся вырашэннем праблемы з забяспечанасцю краіны вадой. Сінгапур традыцыйна залежаў ад вады з Малайзіі. Аднак гэтая залежнасць прывяла да магчымасці павышэння цэн на ваду ў Сінгапуры і дазволіла малайзійскім чыноўнікам выкарыстоўваць залежнасць ад вады ў якасці палітычнага рычага, пагражаючы спыніць пастаўкі.

Павялічыць

Каб вырашыць гэтую праблему, Лі ў 1974 годзе пачаў рэалізоўваць праекты рэцыркуляцыі вады. У выніку такіх намаганняў Сінгапур дасягнуў самазабеспячэння ў галіне водазабеспячэння з сярэдзіны 2010‑х гадоў.

Паралельна з гэтым Лі Куан Ю выдаваў законы, каб радыкальна палепшыць пабытовыя звычкі сінгапурцаў. Стала забаронена, напрыклад, пляваць на зямлю, курыць у грамадскіх месцах, кідаць на зямлю смецце, паркаваць машыны ў цэнтры горада, а таксама, паліваючы кветкі, пакідаць ваду ў сподках пад гаршкамі, бо гэта прыцягвае камароў.

На кожную машыну ставілі сірэну, якая ўключалася, як толькі кіроўца перавышаў хуткасць у 80 км/г. Пасля шасці гадзін вечара было забаронена ездзіць у аўтамабілі аднаму — трэба было падвозіць калег па працы ці незнаёмых спадарожнікаў, каб паменшыць магчымасць узнікнення затораў.

Цялесныя пакаранні

Адным з непахісных перакананняў Лі Куан Ю была эфектыўнасць цялесных пакаранняў. Ён лічыў іх эфектыўным сродкам стрымлівання злачыннасці.

Сам Лі Куан Ю расказваў пра ўласны досвед у школьныя гады, калі атрымаў «тры незабыўныя ўдары па тым самым месцы».

«Я ніколі не разумеў, чаму заходнія педагогі-метадысты выступаюць супраць цялесных пакаранняў. Нічога страшнага ні са мной, ні з маімі аднакласнікамі не здарылася», — здзіўляўся прэм'ер-міністр.

Цялесныя пакаранні ўрад Лі атрымаў у спадчыну ад брытанскай каланіяльнай сістэмы, але значна пашырыў іх сферу прымянення. Калі пры брытанцах лупцаванне ўжывалася рэдка — толькі ў некалькіх выпадках на год за злачынствы, звязаныя з гвалтам, то пад кіраўніцтвам Лі Куан Ю гэтая мера была распаўсюджаная на ўсё большы спектр парушэнняў.

Павялічыць

Да 1993 года лупцаванне стала абавязковым пакараннем за 42 віды злачынстваў і дадаткова прадугледжвалася яшчэ за 42. Сярод тых, каго пачалі рэгулярна лупіць, былі наркаманы і нелегальныя імігранты. У выніку колькасць выпадкаў лупцавання рэзка ўзрасла: з 602 у 1987 годзе да 3244 у 1993 годзе і да 6404 у 2007 годзе.

Міжнародную ўвагу да гэтай жорсткай практыкі прыцягнуў скандал 1994 года, калі ў адпаведнасці з заканадаўствам аб вандалізме (за нанясенне графіці на сцяну дома) адлупілі падлетка з амерыканскім пашпартам Майкла П. Фэя.

Лі Куан Ю захаваў і брытанскую практыку школьных цялесных пакаранняў хлопчыкаў. Яны былі замацаваныя законам у 1957 годзе. Ён таксама ўвёў пакаранне лупцоўкай у Сінгапурскіх узброеных сілах. Такім чынам, Сінгапур стаў адной з нямногіх краін у свеце, дзе цялеснае пакаранне з'яўляецца афіцыйнай мерай падтрымання вайсковай дысцыпліны.

Планаванне сям'і

Адной з самых спрэчных і неардынарных рыс кіравання Лі Куан Ю стала ягонае глыбокае і сістэмнае ўмяшанне ў прыватнае жыццё грамадзян, што ён апраўдваў неабходнасцю забеспячэння доўгатэрміновай стабільнасці і эканамічнага росту нацыі. Гэтая палітыка праяўлялася ў двух асноўных кірунках: кантролі за нараджальнасцю і спробах кіравання выбарам партнёра.

Па-першае, сутыкнуўшыся з пагрозай перанасялення на маленькім востраве, урад распачаў агрэсіўную кампанію «Спыніся на двух» (Stop at Two). Гэтая ініцыятыва выходзіла далёка за рамкі простай прапаганды.

Дзяржава ўвяла сістэму фінансавага стымулявання і дэстымулявання, каб прымусіць сем’і абмежавацца двума дзецьмі. Напрыклад, бацькі, якія нараджалі трэцяе і чацвёртае дзіця, сутыкаліся з павелічэннем платы за роды ў дзяржаўных шпіталях, пазбаўляліся падатковых ільгот, а жанчыны не атрымлівалі аплатных дэкрэтных адпачынкаў.

Наадварот, сем’і, у якіх адзін з бацькоў праходзіў добраахвотную стэрылізацыю пасля нараджэння другога дзіцяці, атрымлівалі значныя фінансавыя бонусы і, што асабліва важна, іхнія дзеці мелі прыярытэт пры паступленні ў найбольш прэстыжныя школы. Гэтыя жорсткія меры прывялі да рэзкага падзення нараджальнасці, хоць у 1990‑я гады ўраду прыйшлося рабіць адваротны ход, каб пазбегнуць дэмаграфічнага крызісу.

У духу ідэй Платона аб тым, што «лепшыя павінны злучацца з лепшымі», Лі Куан Ю з трывогай назіраў, як многія высокаадукаваныя мужчыны бралі шлюбы з жанчынамі з нізкім узроўнем адукацыі, у той час як жанчыны з універсітэцкімі дыпломамі часта заставаліся незамужнімі.

Каб выправіць гэтую сітуацыю, якая, на яго думку, вяла да зніжэння якасці генафонду і выхавання наступнага пакалення, у 1983 годзе ён стварыў Упраўленне сацыяльнага развіцця. Гэтая дзяржаўная арганізацыя функцыянавала як служба знаёмстваў, якая арганізоўвала мерапрыемствы, круізы і сустрэчы выключна для «белых каўнерыкаў» — людзей з вышэйшай адукацыяй.

Лі сцвярджаў, што адукацыйны ўзровень і інтэлект бацькоў адыгрываюць вырашальную ролю ў фарміраванні здольнасцяў іх дзяцей, і ён прасоўваў палітыку, накіраваную на заахвочванне высокаадукаваных жанчын нараджаць больш дзяцей.

Павялічыць

Апошнія гады і спадчына

Усяго Лі Куан Ю атрымаў сем перамог на выбарах і пайшоў у адстаўку толькі ў 1990 годзе, паставіўшы тым самым сусветны рэкорд самага працяглага знаходжання на пасадзе прэм'ер-міністра.

Пад яго кіраўніцтвам астраўная дзяржава на працягу ўсяго аднаго пакалення ператварылася ў развітую краіну з высокадаходнай эканомікай.

Гэты беспрэцэдэнтны скачок Лі назваў пераходам «з Трэцяга свету ў Першы свет». За гэтыя тры дзесяцігоддзі валавы нацыянальны прадукт (ВНП) на душу насельніцтва вырас з 1240 долараў у 1959 годзе да 18 437 долараў у 1990 годзе; узровень беспрацоўя знізіўся з 13,5% да 1,7%; а замежны гандаль павялічыўся амаль у трыццаць разоў, дасягнуўшы 205 мільярдаў долараў.

Пасля свайго сыходу ў адстаўку Лі Куан Ю захаваў пасаду міністра-ментара і ўзначаліў кампанію па прапагандзе вывучэння сінгапурцамі кітайскай мовы нароўні з англійскай.

«Бацька сінгапурскай нацыі» Лі Куан Ю памёр вечарам 23 сакавіка 2015 года на 92‑м годзе жыцця. З 2004 года па 2024 год пасаду прэм’ер-міністра Сінгапура займаў ягоны сын Лі Сянь Лун.

Павялічыць

Дасягненні Сінгапура сталі крыніцай натхнення для кіраўніцтва Кітая, асабліва пры Дэн Сяапіне, які імкнуўся пераймаць сінгапурскія метады эканамічнага росту і прадпрымальніцтва, пры гэтым захоўваючы палітычны кантроль. З 1996 па 2019 год 55 000 кітайскіх чыноўнікаў прайшлі стажыроўкі ў Сінгапуры для вывучэння яго метадаў.

У 2013 годзе Сінгапур наведаў і Аляксандр Лукашэнка. Некаторыя аналітыкі спадзяваліся, што ён зможа пераняць вопыт гэтай краіны. Цяпер можна сказаць, што Лукашэнку і Лі Куан Ю збліжае тэрмін знаходжання ва ўладзе — 31 год.

Што яшчэ іх родніць, гэта нецярпімасць да іншадумства. Лі Куан Ю стаў адным з суаўтараў канцэпцыі «азіяцкіх каштоўнасцяў», якая служыла ідэалагічным апраўданнем для абмежавання індывідуальных свабод дзеля калектыўнай стабільнасці. Аднак гэта, магчыма, адзінае, што моцна родніць беларускі і сінгапурскі аўтарытарызм.

Краіна заўсёды цвёрда арыентавалася на ЗША і Вялікабрытанію, а не на СССР/Расію і не на Кітай. Хоць 70 працэнтаў насельніцтва Сінгапура складаюць кітайцы. 

Кіраўнікі краіны самыя высокааплатныя ў свеце, зарабляюць некалькі мільёнаў долараў за год — але затое не запускаюць рук у дзяржаўную кішэню.

Для бізнэсу — гэта адна з самых спрыяльных тэрыторый. Ні пра якую канфіскацыю бізнэсу ці арышты з мэтай выкупу не было гаворкі. Калі ты маеш уласнасць, то ніхто ў яе ў цябе «іменем рэвалюцыі» не адбярэ.

Сінгапур хоць і быў пра Лі Куан Ю аўтарытарнай краінай, але там строга трымаліся вызначаных прававых нормаў. Ні пра якое «не да законаў», ні пра якое прымяненне закона задняй датай не магло быць і гаворкі.

• 18
• 1
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0