Mova naša. Za svaje hrošy kožny charošy 

Musić, dobra, što buduć maniety, bo ad papierak kašalok nie zašpilvajecca. Praŭda, prydałosia b nadbać sabie inšy kašalok — z adździełam na maniety. Abo kalitu asobna na maniety — da papruhi ci na remienia čaplać. Aby jany byli i aby byli mocnyja. Za svaje hrošy kožny charošy — kažuć ludzi. Kali dziaržava maje svaje samabytnyja hrašovyja adzinki, padmacavanyja dobraju haspadarkaj — hetaj dziaržavie i pašana ad susiedziaŭ i dalnich.

Niejk tak u nas paviałosia, što nazvali my hrošy rublami, jak abviaścili niezaležnaść. Nazvu «rubiel», vidać, jašče niejak možna ściarpieć, bo rubli — darma što nie było ŭ nas takich hrašovych adzinak, ale słova daŭniej było. Rubiel abaznačaŭ peŭnuju mieru hrošaj. A voś kapiejki — heta ŭžo, vidać, elemient inšaj hrašovaj sistemy. Ja nie zarakaŭsia b, što ŭ nas maskoŭskija kapiejki nie chadzili. Chadzili, vidać. Bo, što da hrošaj, była poŭnaja svaboda i vola. Možna było choć jakimi hrašyma rachavacca — aby zručna było pradaŭcu dy kupcu rabić z hetym interas. Ujavicie sabie, što ŭ Biełarusi adzinkaj raźliku moža być usiakaja valuta, aby zručnaja — dalar, jeŭra, rubiel, hryŭnia, frank, złoty… Voś tak było ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Niekatoryja ekanamisty kažuć, što i ciapier heta było b vielmi dobra dla ekanomiki.

Biełaruskija hrošy ŭ pieryjad roskvitu biełaruskaj dziaržaŭnaści i kultury tak i nazyvalisia — hrošy, ad łacinskaj nazvy denarius grossus — «toŭsty denar». Hrošy raźmieńvalisia na paŭhrošy dy pieniazi (słova adnakarennaje z nazvami piens i pfieninh). Hrošy ličylisia kopami — pa 60. 1 kapa = 60 hrošaj. Tak i kazali: «kapa hrošaj», «dźvie kapie hrošaj». Kapa — heta ŭ biełaruskaj movie šeśćdziesiat adzinak usiaho. Dahetul možna pačuć: «Na Vialikdzień mo z kopu jajek nafarbavała…» Ličylisia hrošy taksama rublami, jak ja ŭžo napisaŭ. Voś cytata z našaha Statuta 1588 h.:

A naviazka [vid štrafu na karyść paciarpiełaha] im: słuzie — šeść rubloŭ hrošaj. Putnamu słuzie — try rubli hrošaj. Bortniku — dva rubli hrošaj. Ciahłamu čałavieku — dźvie kapie hrošaj. Čaladniku damovamu ajčyznamu i pałanioniku — kopu hrošaj. A žonam ich — savita (u padvojnaj miery).

…Majeć byci im davana na stravu tak mnoha, jaka tut nižej napisana: (…) vaŭkavyjskim pasłom — dvaccać kop hrošaj, słonimskim pasłom — dvaccać kop hrošaj, viciebskim pasłom — šeśćdziesiat kop hrošaj.

Takim čynam, možna ličyć, što «kapa hrošaj» — adna z našych hrašovych adzinak. Inšyja «naminały» — tuzin hrošaj (12). 5 tuzinoŭ hrošaj, adpaviedna raŭniajucca adnoj kapie hrošaj.

Treba ŭspomnić taksama, čamu dźvie, try, čatyry — kapie. Heta tak zvany dualis — padvojny lik. U Statucie hetaja archaičnaja forma hramatyčnaj katehoryi liku — rehularnaja. Jana dahetul bytuje ŭ žyvoj movie, ale pačuć jaje možna, na žal, tolki ŭ siale:

Koŭbavičy — heto niekali było viéliko siało. (…) U vajnu ŭsio siało zhareło, anno dźvie chacie zastalisia — što Lida Delicha žyła (ci pomniš?) dy Hienina chata. (Žycharka v. Kołbavičy, Baranavickaha rajonu, zapis 2014 h.)

Čamu tuziny i kopy? Prosta takaja była kanviencyja. Funt sterlinhaŭ hedak ža sama jak i kapa hrošaj raźmieńvaŭsia daŭniej pavodle dvanaccatkavaj sistemy rachavańnia. Kažuć, što hetaja daŭniaja sistema vielmi zručnaja, bo tuzin (12) možna padzialić až na 2,3,4,6.

Raŭnaležna chadzili drobnyja maniety — šelahi (adnakarennaje da «šylinh»). Hetaje słova pierachavała biełaruskaja frazieałohija — šelahu nie varty, hareły (złamany) šelah.

Užo i sam partorh Instytuta (…) dziela vyhladu taksama i ŭ hetym instytucie zajmaŭ pasadu navukovaha rabotnika, choć navukovaje pracy ad jaho nichto i na hareły šelah nie bačyŭ… Hłybinny

Darahoju manietaj, jaka była vartaja niekalki kop hrošaj, byŭ taler bity. Taler abo talar taksama zachavaŭsia ŭ našaj frazieałohii. Nazva, darečy, taho samaha pachodžańnia, što dalar. 

Byli jašče drobnyja aśmaki, čaćviertaki, załatoŭki… Mnostva ŭsiakich pobytavych nazvaŭ hrošaj. Navat roznyja sistemy rachavańnia ŭ nas byli — dvanaccatkavaja, dziasiatkavaja, šeśćdziesiatkavaja… Adnym słovam, nam jość z čaho vybirać — mnoha materyjału na fantastyčnyja, śvietłyja dy šalonyja idei.

Ale być moža i dobra, što našy ekanamisty nie čapajuć pakul našych pryhožych nazvaŭ rukami. Bo chaciełasia b, mabyć, kab taler z šelaham nie pieratvaralisia raptam u śmiećcie, jak heta robiać rubiel z kapiejkaj.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0